Η Cristina Caffarra βρέθηκε στο 8ο διεθνές Συνέδριο της Νομικής Βιβλιοθήκης για το Δίκαιο και την Πολιτική Ανταγωνισμού, στις 17-18 Οκτωβρίου 2024, για να θέσει τις κρίσιμες σκέψεις της ως προς το μέλλον του Ανταγωνισμού στην Ευρώπη στο διαρκώς μεταβαλλόμενο παγκόσμιο τοπίο. Η κ. Caffarra θεωρείται μία από τις κορυφαίες οικονομολόγους στον χώρο του Ανταγωνισμού, με πάνω από 25 χρόνια εμπειρίας, και είναι επικεφαλής οικονομικών αναλύσεων σε πολυάριθμες υποθέσεις σχετικά με σημαντικές συγχωνεύσεις και αντιμονοπωλιακά ζητήματα. Είναι επίσης συνιδρύτρια και Αντιπρόεδρος της Διευθύνουσας Επιτροπής του ερευνητικού δικτύου για την πολιτική Ανταγωνισμού του CEPR, όπως και Επίτιμη Καθηγήτρια στο University College του Λονδίνου.
Ο Ανταγωνισμός δεν είναι το “side dish” της οικονομίας
Ο Ανταγωνισμός στην Ευρώπη βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο, τόνισε η ομιλήτρια. Η νέα επίτροπος Teresa Ribera θέλει να προκρίνει μία νέα προσέγγιση, ενώ πριν από ένα μήνα ο πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι εξέδωσε την πολυσυζητημένη έκθεσή του, στην οποία ανέφερε – μεταξύ άλλων- την ανάγκη προσαρμογής της πολιτικής ανταγωνισμού, έτσι ώστε να εξυπηρετεί τους μελλοντικούς στόχους της Ένωσης εν γένει.
Η θλιβερή πραγματικότητα, όμως, είναι η εξής: Για τη βιομηχανική πολιτική, για τις τομεακές πολιτικές κλπ., ο Ανταγωνισμός θεωρείται απλά το “side dish”, ανέφερε χαρακτηριστικά. Όσο και εάν σοκάρει αυτή η παραδοχή τους ειδικούς των Βρυξελλών, η προσέγγιση της ρύθμισης του Ανταγωνισμού είναι αυστηρά τεχνική, βασίζεται σε «sound economics» και τελικά εξυπηρετεί τα εκάστοτε lobbies. Η οικονομολόγος διαφώνησε κάθετα με αυτήν την αντίληψη.
«Ο έλεγχος των μονοπωλίων ήταν πάντοτε μία πολιτική επιλογή, είναι προϊόν προμελετημένων αποφάσεων πολιτικής», σχολίασε η ειδικός.
Αυτό που πρέπει να αναρωτηθούμε είναι το πως μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο Ανταγωνισμός, για να κάνει την οικονομία της ΕΕ πιο αποτελεσματική, πως μπορεί να λειτουργήσει επιδραστικά στον ανασχηματισμό της.
USA V Europe: Ποιος κερδίζει, ποιος χάνει;
Για να κατανοήσουμε καλύτερα το σημερινό πλαίσιο, η κ. Caffarra θεώρησε σκόπιμη μία σύντομη ιστορική αναδρομή της εξέλιξης του Ανταγωνισμού. Mεταφερόμενοι στην άλλη πλευρά της υφηλίου, διαπιστώνεται ουσιαστική επίδραση της Σχολής Σικάγο στην αμερικανική θεωρητική σκέψη, καθιστώντας τον Ανταγωνισμό φιλικό προς τη Wall Street. Η αντίληψη ότι οι δυνάμεις και τα μεγέθη των αγορών δεν αποτελούν το πρόβλημα per se, αλλά πρέπει να εξετάζουμε behavior & conduct, ήταν η κυρίαρχη αντίληψη στις Η.Π.Α. πριν από 40 χρόνια. Aπό την άλλη μεριά, η Ευρώπη υιοθετεί μια αποστειρωμένα οικονομική προσέγγιση.
Η κ. Caffarra ομολόγησε ότι και η ίδια, ως οικονομολόγος, ήταν στα αρχικά στάδια υποστηρίκτρια αυτής της ιδεαλιστικής και «καθαρής» προσέγγισης. Το 2009, η ΕΕ θέσπισε τα άρθρα 101 και 102 του ΣΛΕΕ και σταδιακά εισήχθησαν καινοτόμα εργαλεία για την εφαρμογή των κανόνων Ανταγωνισμού, όπως καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης, τεστ του εξ ίσου αποτελεσματικού ανταγωνιστή, έλεγχος συγκεντρώσεων κλπ.
Η ίδια ήταν, όμως, επιφυλακτική πλέον, ως προς την επιτυχία αυτού του περίπλοκου και τεχνικού μοντέλου. Ως παράδειγμα, τόνισε την πρόσφατη απόφαση Unilever-Italia C‑680/20 που αφορά την καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης της επιχείρησης στην αγορά πώλησης παγωτού, μετά την υποβολή καταγγελίας ενός μικρού παραγωγού στην Ιταλία. Στη συγκεκριμένη υπόθεση δοκιμάστηκε ξανά η αντοχή του κριτηρίου του «αποτελεσματικού ανταγωνιστή» και το ίδιο το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης επαλήθευσε την τρωτότητα τέτοιων εργαλείων αξιολόγησης.
Ομολογουμένως, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια ριζική αναθεώρηση του τρόπου σκέψης των ΗΠΑ σχετικά με την πολιτική Ανταγωνισμού – εκτίμησε η οικονομολόγος. Γινόμαστε θεατές του τέλους του «neoliberal consensus», της απομυθοποίησης του δόγματος της «ευημερίας των καταναλωτών» και της αρχής της αποτελεσματικότητας, αλλά και της ενίσχυσης των αντιμονοπωλιακών κανόνων. Έκανε λόγο για μια αξιοσημείωτη αλλαγή, η οποία δεν επήλθε με αλλαγή της νομοθεσίας, αλλά πολιτικής στάσης και φιλοσοφίας. Αντίθετα, στην Ευρώπη κανείς δεν μιλάει για επανεξέταση της προσέγγισης, για τον επαναπροσδιορισμό του Ανταγωνισμού με έναν αποτελεσματικό και ουσιαστικό τρόπο.
Ένας βασικός λόγος για αυτήν την πραγματικότητα, είναι η «στενόμυαλη» εμμονή της Ένωσης με τη ρύθμιση. Η ίδια κάλεσε το κοινό να αναλογιστεί τις ουσιαστικές συνέπειες που επέφερε στη ρύθμιση για τις ψηφιακές πλατφόρμες, o νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) και η πράξη για την ψηφιακή αγορά (DMA), υπονοώντας ότι δεν ανταποκρίθηκαν επαρκώς στο κύμα ενθουσιασμού που είχαν γεννήσει δύο πριν.
«Αδυνατούμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα, να αναστοχαστούμε ευρύτερα τις προσδοκίες μας για τον ανταγωνισμό», σημείωσε. Παράλληλα πρόσθεσε ως σοβαρό ζήτημα την ανάγκη επαφής των εμπειρογνωμόνων του Ανταγωνισμού με την πραγματικότητα, με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τους εργάτες. « Πρέπει να έχουμε συνείδηση του τι συμβαίνει πραγματικά, ο Ανταγωνισμός δεν είναι μια «καθαρή» επιστήμη αποκομμένη από την κοινωνία και την οικονομία, έχει ανάγκη την ενεργή συμμετοχή», ανέφερε.
Τελικά τι εννοούσε ο Ντράγκι στην έκθεση του;
Ερχόμενη στην τρέχουσα συζήτηση για την έκθεση Ντράγκι, η οικονομολόγος συμφώνησε με το βασικό μήνυμα. Η έκθεση υποστηρίζει ότι η παραγωγικότητά και οι επενδύσεις φθίνουν αυτή τη στιγμή στη Γηραιά Ήπειρο, και εάν δεν προταθεί μια ριζοσπαστική αναμόρφωση του πεδίου, η Ευρώπη κινδυνεύει να «βυθιστεί». Οι σκέψεις του Ντράγκι για τον Ανταγωνισμό έχουν παρερμηνευθεί από πληθώρα ειδικών, καθώς σε καμία περίπτωση δεν προτείνει την «χαλάρωση του κανονιστικού πλαισίου του Ανταγωνισμού και της εφαρμογής του, εκτίμησε η ειδικός. Τουναντίον, είναι θερμός υποστηρικτής του Ανταγωνισμού και της δυνατότητας προώθησης της Καινοτομίας.
«Ο Ντράγκι -απλά- μας καλεί να ξανασκεφτούμε το πως ο ανταγωνισμός μπορεί να καταστεί χρήσιμος για την ανάπτυξη της Ένωσης, ανοίγοντας μια συζήτηση που παραμένει στο παρασκήνιο, δηλαδή την ανάγκη σύμπλευσης της πολιτικής ανταγωνισμού με τις πολιτικές σχετικα με το εμπόριο, τη βιομηχανία, τις τηλεπικοινωνίες, διαμορφώνοντας ένα κοινό και γενικό όραμα για την Ευρώπη του μέλλοντος»
Η αμφίβολη επίδραση των συγχωνεύσεων
Η κ. Caffarra, απαντώντας στην ερώτηση για την αξία του ελέγχου των συγχωνεύσεων και της εξαγοράς, χαρακτήρισε τις παραδοσιακές και αυστηρά τεχνικές πρακτικές των οικονομολόγων της ΕΕ ως «cookie cutter λύσεις». Ως παράδειγμα, ανέφερε την υπόθεση Amazon/ iRobot. Η Επιτροπή δεν εξέτασε τη σημασία για ένα μεγάλο «οικοσύστημα», όπως αυτό της Amazon να αποκτά την iRobot ή τι σημαίνει αυτό για τη συλλογή δεδομένων, αλλά περιορίστηκε στο ζήτημα του αποκλεισμού των άλλων παρόχων στην αγορά ηλεκτρικής σκούπας-robot υπό το πρίσμα της θεωρίας της ζημίας. «Δεν έχει λογική να κάνουμε μια στενή συζήτηση για τις μικρές αγορές και το εάν οι θεραπείες βοηθάνε, όταν δεν κοιτάζουμε την μεγάλη εικόνα, την αναδιαμόρφωση του παγκόσμιου τοπίου, τη γενικότερη ανάπτυξη της αγοράς, τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Κίνας και των ΗΠΑ κλπ.», είπε.
Ανταγωνισμός και AI: Μία άνιση μάχη
Tέλος, στην ερώτηση του κ. Θεοφάνη Χριστοφόρου για το εάν η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει πίσω στην δεύτερη επανάσταση της ΑΙ εποχής, όπως έγινε και στην πρώτη ψηφιακή επανάσταση, η οικονομολόγος απάντησε θετικά. Εξήγησε ότι ενώ είναι επιφυλακτική για την ξαφνική επικράτηση του ΑΙ σε όλους του τομείς, πρέπει να παραδεχτούμε ότι οι εξελίξεις έρχονται προς την κατεύθυνση της καθόλα απροετοίμαστης Ευρώπης.
Διευκρίνισε, δε, ότι η Ένωση αντί να χρησιμοποιήσει ως εργαλείο την πολιτική Ανταγωνισμού, υιοθετεί πάλι μια παραδοσιακή και τεχνική προσέγγιση για να ελέγξει τις αθέμιτες πρακτικές εκ των υστέρων, την ίδια στιγμή που σε άλλες χώρες γίνονται μεγάλες επενδύσεις και οικονομικές συμφωνίες. Που μας έχει οδηγήσει αυτό; Στην επικράτηση αυτών των εταιριών, όχι μόνο από άποψη μεγέθους και κυριαρχίας στην αγορά, αλλά και από άποψη υποδομών, δεδομένων, δικτύων και χρημάτων. «Είναι ώρα να σκεφτούμε τι οδήγησε τη «μεγάλη» Ευρώπη στο να εξαρτάται 90% από την Αμερική στον τομέα του ΑΙ, καθιστώντας την ένα ζωντανό παράδειγμα ψηφιακής αποικιοποίησης», ανέφερε, κλείνοντας την εισήγησή της.