Γενικά: Κατά τον ΚΠολΔ η σώρευση των αγωγών διακρίνεται σε: α) υποκειμενική ή προσωπική ταυτότητα δικαίου ή συνηθέστερα ομοδικία (άρθρ. 74 – 78 ΚΠολΔ), β) αντικειμενική σώρευση, για την οποία πρέπει να συντρέχουν οι προβλεπόμενες προϋποθέσεις (άρθρ. 218, ΚΠολΔ) και γ) επικουρική σώρευση (άρθρ. 219, ΚΠολΔ).
Έννοια-Προϋποθέσεις: Κατά την ρύθμιση του άρθρου 219 ΚΠολΔ αγωγή υπό αίρεση δεν επιτρέπεται. Η απαγόρευση όμως αυτή δεν αφορά εκείνες τις περιπτώσεις που στην αγωγή περιέχεται μεν δικαίωμα εξαρτώμενο από αναβλητική αίρεση ή προθεσμία (μη απαιτητό), πλην όμως είναι δικαστικά επιδιώξιμο και μπορεί να ζητηθεί έννομη προστασία (αγώγιμο), στις περιπτώσεις που ο νόμος το επιτρέπει (άρθρ. 69, ΚΠολΔ).
Ωστόσο, ο ενάγων μπορεί να στηρίξει την αγωγή του σε άλλη βάση ή να υποβάλει άλλο αίτημα στηριζόμενο την ίδια ή άλλη βάση (ΑΠ 631/2006 ΧρΙΔ 2006, 719), η οποία, όμως, θα εξετασθεί υπό την αίρεση ότι το πρώτο θα απορριφθεί. Μπορεί, επίσης, ο ενάγων να σωρεύσει περισσότερες από μια βάσεις, έστω και αν αντιφάσκουν μεταξύ τους, αλλά η επικουρικά σωρευόμενη θα εξετασθεί με την προϋπόθεση ότι η πρώτη απορριφθεί. Σε κάθε περίπτωση παράγεται εκκρεμοδικία ως προς όλες τις σωρευόμενες αγωγές (Κ.Μπέης, Πολιτική Δικονομία, 979 και 981).
Σημειώνεται ότι η επικουρική σώρευση μπορεί να γίνει όχι μόνον αποκλειστικά με το δικόγραφο της αγωγής, αλλά με άλλο δικόγραφο όπως, π.χ. με το δικόγραφο της κλήσης για συζήτηση, όχι όμως με τις προτάσεις (ΑΠ 7132003 ΕλλΔνη 2003, 707).
Τα ανωτέρω εφαρμόζονται και στην άσκηση της ανταγωγής και μάλιστα όχι μόνον όταν εξαρτάται από την απόρριψη της αγωγής, αλλά και από την παραδοχή της (Ε.Μπαλογιάννη σε Χ.Απαλλαγάκη, ΚΠολΔ Ερμηνεία κατ’ άρθρο, 495). Επιτρέπεται, επίσης, η σώρευση της έφεσης, στο δικόγραφο της ανακοπής ερημοδικίας, εάν ασκείται υπό την αίρεση απόρριψης της τελευταίας (Ν.Νίκας Πολιτική Δικονομία 128 – ΕφΑθ 10716/1980 ΕλλΔνη 22,522).
Ενόψει της κατ’ άρθρ. 219 ΚΠολΔ ρύθμισης επιτρέπεται μεν η σώρευση αγωγών, όχι όμως και η σώρευση περισσοτέρων εναγομένων, διαζευκτικά ή επικουρικά (ΑΠ 1208/2008 Δ 2008, 1062 – ΕφΑθ 1833/2000 ΕλλΔνη 2000, 355), δεδομένου ότι τα πρόσωπα των διαδίκων πρέπει να προσδιορίζονται στο δικόγραφο της αγωγής ρητά και ορισμένα (άρθρ. 118 ΚΠολΔ) (ΑΠ 1202 /1994 Δ 1995, 362 με παρατ. Κ. Μπέη, κατά την άποψη του οποίου δεν είναι απαράδεκτη η αγωγή σε περίπτωση που ο ενάγων αμφιβάλει για το πρόσωπο του, κατά το ουσιαστικό δίκαιο, οφειλέτη του – ΕφΘεσ 1462/1980 ΕλλΔνη 22,668 κ.ά.).
Διαφορές με την αντικειμενική σώρευση αγωγών (άρθρ. 218 ΚΠολΔ): Από όλα όσα προεκτίθενται προκύπτει ότι οι προϋποθέσεις της αντικειμενικής σώρευσης αγωγών κατ’ άρθρ. 218 ΚΠολΔ (δηλαδή: α) να μην αντιφάσκουν μεταξύ τους, β) στο σύνολο τους, να υπάγονται λόγω ποσού στο δικαστήριο όπου εισάγονται γ) να υπάγονται στην τοπική αρμοδιότητα του ίδιου δικαστηρίου, δ) να υπάγονται στο ίδιο είδος διαδικασίας και ε) η σύγχρονη εκδίκασή τους να μην επιφέρει σύγχυση στο δικαστή) δεν αποτελούν και προϋποθέσεις της επικουρικής, δεδομένου ότι στην τελευταία το δικαστήριο ερευνά μόνον μία αγωγή, δηλαδή, την κύρια και σε περίπτωση απόρριψής της θα εξετάσει την επικουρικά σωρευόμενη, ενώ, αντίθετα, στην αντικειμενική οφείλει να εξετάσει όλες τις σωρευόμενες αγωγές.
Παρ’ όλα αυτά η επικουρική σώρευση αγωγών προϋποθέτει ταυτότητα δικαιοδοσίας (άρθρ. 1 επ. ΚΠολΔ) και διαδικασίας διαφορετικά το δικαστήριο στην μεν πρώτη περίπτωση θα απορρίψει την αγωγή ως απαράδεκτη (άρθρ. 4 ΚΠολΔ), ενώ στη δεύτερη θα παραπέμψει την αγωγή για να συζητηθεί με την προσήκουσα διαδικασία (άρθρ. 591 παρ. 6 ΚΠολΔ) (Κ.Μακρίδου σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα 472).
Καθ’ ύλη αρμοδιότητα: Τέλος, σημειώνεται ότι πρόβλημα είχε δημιουργηθεί παλαιότερα σχετικά με την καθ’ ύλη αρμοδιότητα του δικαστηρίου, ειδικά στην περίπτωση απόρριψης της κύριας αγωγής στην περίπτωση της επικουρικής σώρευσης αγωγών. Με το άρθρο 1 του Ν 3994/2011 και προκειμένου να εξασφαλιστεί η οικονομία της δίκης, προστέθηκε εδάφιο ε’ στο τέλος του άρθρου 9 ΚΠολΔ, σύμφωνα με το οποίο (και σε συνδυασμό και με τα άρθρα 31, 46 και 47 ΚΠολΔ), στην περίπτωση της επικουρικής σώρευσης αγωγών η αξία του αντικειμένου της διαφοράς προσδιορίζεται από το ανώτερο ως προς την αξία αίτημα.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Κουτσουλέλος είναι Δικηγόρος Αθηνών και ιδρυτικό μέλος του επιστημονικού σωματείου Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ