Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 94 του νέου ΠΚ ορίζονται τα ακόλουθα : « 1. Κατά του υπαιτίου δύο ή περισσότερων εγκλημάτων που τελέστηκαν με περισσότερες πράξεις και τιμωρούνται με πρόσκαιρες στερητικές της ελευθερίας ποινές, επιβάλλεται, μετά την επιμέτρησή τους, συνολική ποινή, η οποία αποτελείται από τη βαρύτερη από τις συντρέχουσες ποινές επαυξημένη. Αν οι συντρέχουσες ποινές είναι του ίδιου είδους και ίσης διάρκειας, η συνολική ποινή σχηματίζεται με την επαύξηση μιας από αυτές. Η επαύξηση της βαρύτερης ποινής για κάθε μία από τις συντρέχουσες ποινές δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από το ένα δεύτερο κάθε συντρέχουσας ποινής, ούτε μπορεί η συνολική ποινή να ξεπεράσει τα είκοσι έτη, όταν η βαρύτερη ποινή είναι κάθειρξη και τα οκτώ έτη όταν πρόκειται για φυλάκιση. 2. Αν τα εγκλήματα που συρρέουν τελέστηκαν με μία πράξη, το δικαστήριο επαυξάνει ελεύθερα τη βαρύτερη από τις συντρέχουσες ποινές, αλλά όχι πέρα από το ανώτατο όριο του είδους της ποινής.»
Σύμφωνα με τις Αιτιολ. Έκθεση για τις αλλαγές που επήλθαν στο άρθρο 94 ΠΚ αναφέρονται τα ακόλουθα: «Στο άρθρο αυτό διατηρείται η διάκριση μεταξύ πραγματικής και κατ’ ιδέα συρροής εγκλημάτων. Η αληθινή πραγματική συρροή ρυθμίζεται στην πρώτη παράγραφο του άρθρου, όπου επέρχονται σημαντικές αλλαγές στην ισχύουσα διάταξη. Ειδικότερα, καταργείται το ελάχιστο όριο προσαύξησης της ποινής βάσης για κάθε συντρέχουσα ποινή, ενώ και το ανώτατο όριο μειώνεται δραστικά. Αντί των τριών τετάρτων κάθε συντρέχουσας ποινής, το όριο μειώνεται στο ένα δεύτερο. Παράλληλα μειώνονται και τα ανώτατα όρια της εκτιτέας ποινής, από τα είκοσι πέντε έτη στα είκοσι έτη σε περίπτωση κάθειρξης και από τα δέκα στα οκτώ έτη σε περίπτωση φυλάκισης. Σε ό,τι αφορά την αληθινή κατ’ ιδέα συρροή, που ρυθμίζεται στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου, διατηρείται η ισχύουσα διάταξη. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει κατώτατο όριο προσαύξησης, ενώ το ανώτατο όριο δεν μπορεί να υπερβαίνει το προβλεπόμενο στην πρώτη παράγραφο, δηλαδή το ένα δεύτερο των συντρεχουσών ποινών. Ως προς το ανώτατο όριο της εκτιτέας ποινής, ισχύει αυτό του είδους της ποινής, όπως και στην ισχύουσα διάταξη»
Σε σύγκριση με τον προϊσχύσαντα ΠΚ οι αλλαγές που επέρχονται στην επιμέτρηση της αληθινής πραγματικής συρροής (94 παρ. 1 ΠΚ) είναι οι ακόλουθες :
1. για κάθε συντρέχουσα ποινή προβλέπεται ανώτατο όριο προσαύξησης το ½ αυτής
2. δεν προβλέπεται κατώτατο όριο προσαύξησης για κάθε συντρέχουσα ποινή (σαν τέτοιο κατώτατο όριο, μετά την κατάργηση των πταισμάτων και την προβλεπόμενη για αυτά ελάχιστη ποινή κράτησης της μίας ημέρας, θα πρέπει να θεωρηθεί πλέον η κατώτατη προβλεπόμενη στον ΠΚ ποινή στερητική της ελευθερίας οι δέκα ημέρες (53 ΠΚ)
3. εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι η συνολική μέγιστη επαύξηση της ποινής είναι μέχρι το ½ των συντρεχουσών ποινών (αντί για τα 3/4 του αθροίσματος των συντρεχουσών ποινών).
4. η συνολική ανώτατη εκτιτέα ποινή ορίζεται σε 20 έτη (από 25 στον παλαιό ΠΚ) στα κακουργήματα και 8 έτη (αντί για 10 στον παλαιό ΠΚ) για τα πλημμελήματα.
Παραδείγματα Α. Στον Α επιβλήθηκαν οι ακόλουθες ποινές: για ληστεία (380 παρ. 1 ΠΚ) κάθειρξη 14 ετών, για βαριά σκοπούμενη σωματική βλάβη (310 παρ. 1 εδ.β ΠΚ) κάθειρξη 6 ετών και για φθορά ξένης ιδιοκτησίας πράγματος ιδιαίτερα μεγάλης αξίας (378 παρ.1 εδ.α περ. β ΠΚ) φυλάκιση 2 ετών. Η ανώτατη συνολική ποινή αποτελείται από την ποινή βάσης 14 έτη προσαυξημένη κατά 3 έτη (το ½ της ποινής των 6 ετών) και 1 έτος (το ½ της ποινής των 2 ετών), ήτοι συνολικά 18 έτη κάθειρξη.
Β. Στον Β επιβλήθηκαν οι ακόλουθες ποινές: για ανθρωποκτονία από πρόθεση σε βρασμό ψυχής (299 παρ. 2 ΠΚ) κάθειρξη 15 ετών, για ληστεία (380 παρ.1 ΠΚ) κάθειρξη 10 ετών και για βαριά σωματική βλάβη (310 παρ. 1 εδ. β ΠΚ) φυλάκιση 4 ετών. Η ανώτατη συνολική ποινή αποτελείται από την ποινή βάσης 15 έτη προσαυξημένη κατά 5 έτη (το ½ της ποινής των 10 ετών) και 2 έτος (το ½ της ποινής των 4 ετών), ήτοι συνολικά 22 έτη κάθειρξη, τελική εκτιτέα 20 έτη (94 παρ. 1 εδ. γ ΠΚ).
Γ. Στον Γ επιβλήθηκαν οι ακόλουθες ποινές: για συκοφαντική δυσφήμηση (363 ΠΚ) φυλάκιση 3 ετών, για ψευδή καταμήνυση φυλάκιση 3 ετών, για ψευδή κατάθεση φυλάκιση 2 ετών, πλαστογραφία (216 παρ.1 ΠΚ) φυλάκιση 4 ετών και απιστία δικηγόρων (233 ΠΚ) φυλάκιση 2 ετών. Η ανώτατη συνολική ποινή αποτελείται από την ποινή βάσης 4 έτη προσαυξημένη κατά 1 ½ έτος (το ½ της ποινής των 3 ετών), κατά 1 ½ έτος (το ½ της άλλης ποινής των 3 ετών), 1 έτος (το ½ της ποινής των 2 ετών) και 1 έτος (το ½ της άλλης ποινής των 2 ετών), ήτοι συνολικά 9 έτη φυλάκιση, τελική εκτιτέα 8 έτη (94 παρ. 1 εδ. γ ΠΚ).
Για την επιμέτρηση στην αληθινή κατ’ ιδέαν συρροή (94 παρ. 2 ΠΚ) οι αλλαγές που επέρχονται, σε σύγκριση με τον προϊσχύσαντα ΠΚ, είναι οι ακόλουθες :
1. η ανώτατη συνολική ποινή δεν μπορεί να υπερβεί το ανώτατο όριο του είδους της ποινής που λαμβάνεται ως ποινή βάσης. Δηλαδή αν ποινή βάσης είναι ποινή πρόσκαιρης κάθειρξης το ανώτατο όριο της συνολικής ποινής είναι 15 έτη (αντί 20 έτη που ήταν στον προϊσχύσαντα ΠΚ το ανώτατο όριο της πρόσκαιρης κάθειρξης), ενώ, αν είναι φυλάκιση, το ανώτατο όριο της συνολικής ποινής είναι 5 έτη, όπως και στον παλαιό ΠΚ. Καταργήθηκε επίσης η διάταξη 94 παρ. 2 εδ. β του προϊσχύσαντος ΠΚ, που προέβλεπε: «Στην περίπτωση του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας από αμέλεια κατά συρροή, το δικαστήριο σε εξαιρετικές περιπτώσεις δύναται να επιβάλει συνολική ποινή, σύμφωνα με την παράγραφο 1.»
2. όσον αφορά το όριο επαύξησης την ποινής βάσης για κάθε συντρέχουσα ποινή, όπως και στο προϊσχύσαντα ΠΚ, ήταν απόλυτα δεκτό ότι αυτό το όριο δεν μπορεί να είναι χειρότερο από το όριο που προβλέπεται για την επιμέτρηση στην αληθινή πραγματική συρροή, ήτοι το ½ κάθε συντρέχουσας ποινής. Τώρα αυτό το όριο αναφέρεται ρητά στην Αιτιολογική έκθεση (δεν υπάρχει κατώτατο όριο προσαύξησης, ενώ το ανώτατο όριο δεν μπορεί να υπερβαίνει το προβλεπόμενο στην πρώτη παράγραφο, δηλαδή το ένα δεύτερο των συντρεχουσών ποινών)
Παράδειγμα Δ. Ο Δ με τη βία συνουσιάζεται με την ανήλικη θυγατέρα του, τη Θ, ηλικίας 14 ετών. Στον Δ επιβάλλονται οι ακόλουθες ποινές: για βιασμό (336 παρ. 1 ΠΚ) κάθειρξη 13 έτη για γενετήσιες πράξεις με ανήλικους (339 παρ. 1 στ.γ ΠΚ) φυλάκιση 5 έτη και γενετήσια πράξη μεταξύ συγγενών (345 ΠΚ) φυλάκιση 3 ετών. Πρόκειται για αληθινή κατ’ ιδέαν συρροή (ΑΠ 133/2028). Η ανώτατη συνολική ποινή αποτελείται από την ποινή βάσης 13 έτη προσαυξημένη ελεύθερα αλλά όχι πάνω από το ½ των συντρεχουσών ποινών, ήτοι 2 ½ έτη (το ½ της ποινής των 5 ετών) και 1 ½ έτος (το ½ της ποινής των 3 ετών, ήτοι συνολικά 17 έτη κάθειρξη, τελική εκτιτέα 15 έτη (94 παρ. 2 ΠΚ).
Ε. Ο Ζ θέλοντας να σκοτώσει τον Κ τον παρακολουθεί και όταν παρκάρει το αυτοκίνητό του στο πάρκινγκ του σπιτιού τον πυροβολεί τραυματίζοντας σοβαρά τον Κ, ενώ σκοτώνεται από εξοστρακισμό σφαίρας το ανήλικο τέκνο του Κ, ο Θ, που βρίσκονταν εκεί, χωρίς να γνωρίζει ο Ζ ότι βρισκόταν στον χώρο. Στον Ζ επιβάλλονται οι ακόλουθες ποινές: για απόπειρα ανθρωποκτονίας από πρόθεση (299 παρ. 1 ΠΚ, 42 παρ. 1 ΠΚ,83 ΠΚ) κάθειρξη 14 έτη και για ανθρωποκτονία από αμέλεια (302 ΠΚ) φυλάκιση 5 έτη. Συνολική εκτιτέα ποινή κάθειρξη 15 ετών (η ανώτατη συνολική ποινή δεν μπορεί να υπερβεί το ανώτατο όριο του είδους της ποινής που λαμβάνεται ως ποινή βάσης – κι εδώ ποινή βάσης είναι η πρόσκαιρη κάθειρξη που προβλέπεται για την απόπειρα ανθρωποκτονίας, συνεπώς ανώτατη προβλεπόμενη ποινή 15 έτη) .
Στο παραπάνω παράδειγμα το δικαστήριο επιβάλει και ποινή φυλακίσεως ενός (1) έτους και χρηματική ποινή εξακοσίων (600) ευρώ, για την πράξη της παράνομης οπλοφορίας και σε ποινή φυλακίσεως ενός (1) έτους για την πράξη της οπλοχρησίας (άρθρο 1 παρ.,1 περ. β’ και ζ’, 10παρ. 1, 13 α’ και β’, 14 και 16 Ν 2168/1993, όπως ισχύει.).Πώς θα υπολογιστεί η συνολική ποινή για όλες τις πράξεις; Κατά την ορθότερη άποψη πρώτα θα επιμετρηθούν, ως ανωτέρω οι πράξεις της αληθινής κατ’ ιδέαν συρροής, και στη συνέχεια θα εφαρμοστεί η διάταξη του άρθρου 94 παρ. 1 περί αληθινής πραγματικής συρροής. Ήτοι ποινή βάσης 15 έτη προσαυξανόμενη για 6 μήνες (για την παράνομη οπλοφορία) και 6 μήνες (για την παράνομη οπλοχρησία). Συνολική ποινή κατ’ ανώτατο όριο 16 έτη και 600 ευρώ χρηματική ποινή.
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ