Γενικά: Στις διατάξεις των άρθρων 919-923 ΚΠολΔ προσδιορίζονται τα πρόσωπα που νομιμοποιούνται ενεργητικά και παθητικά στη διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης.
Κατά κανόνα νομιμοποιούνται εκείνοι που αναγράφονται στη δικαστική ή διαιτητική απόφαση, και στους λοιπούς τίτλους οι αναφερόμενοι ως δικαιούχοι και υπόχρεοι της παροχής, ωστόσο η διαδικασία μπορεί να επισπευσθεί και υπέρ ή κατά των προσώπων που ορίζονται από τον νόμο, όπως κατωτέρω αναλύεται. Σε περίπτωση που δικαιούχοι είναι περισσότεροι καθένας μπορεί να επισπεύσει τη διαδικασία αυτοτελώς λαμβάνοντας το δικό του απόγραφο (Κ.Μπέης Πολιτική Δικονομία, τομ. 22, 911).
Ειδικότερα:
α) Επί δικαστικών ή διαιτητικών αποφάσεων: Σε περίπτωση που ο εκτελεστός τίτλος είναι δικαστική απόφαση, νομιμοποιούνται εκείνοι οι οποίοι δεσμεύονται από το δεδικασμένο, σύμφωνα με τα άρθρα 325 έως 329 ΚΠολΔ, καθώς και εκείνοι οι οποίοι απέκτησαν τη νομή ή την κατοχή του επίδικου πράγματος κατά τη διάρκεια της δίκης ή μετά το πέρας αυτής.
Ειδικότερα νομιμοποιούνται: οι διάδικοι, οι καθολικοί, οι οιονεί καθολικοί διάδοχοι, οι ειδικοί διάδοχοι και οι διάδοχοί τους όσο διαρκούσε η δίκη ή μετά το τέλος της, οι νεμόμενοι ή οι κατέχοντες το επίδικο αντικείμενο στο όνομα κάποιου διαδίκου ή διαδόχου του και ανεξάρτητα αν πρόκειται για εμπράγματες ή ενοχικές σχέσεις, εκτός αν απέκτησαν δικαιώματα με μεταβίβαση από μη κύριο (άρθρ. 1036επ. ΚΠολΔ), ο καταπιστευματοδόχος, ο κληρονόμος, ο εκτελεστής διαθήκης και οι ομόδικοι που δεν άσκησαν έφεση (Ε.Μπαλογιάννη σε Κ.Κουτσουλέλο Αναγκαστική Εκτέλεση, 18), ο πρωτοφειλέτης, ο εγγυητής και τα μέλη του νομικού προσώπου.
Σημειώνεται ότι αν το επίδικο πράγμα μεταβιβάστηκε κατά τη διάρκεια της δίκης (άρθρ. 225 ΚΠολΔ) αναγκαστική εκτέλεση μπορεί να επισπεύσει μόνον ο ειδικός διάδοχος ως φορέας του δικαιώματος (ΠΠρΘεσ 32219/2007 ΕΠολΔ 2008, 109 – Ν. Νίκας Δίκαιο Αναγκαστικής Εκτελέσεως Ι, 413 επ.).
β) Επί των λοιπών τίτλων: Στις υπόλοιπες περιπτώσεις νομιμοποιούνται τα πρόσωπα τα οποία ρητά αναφέρονται στους εκτελεστικούς τίτλους, αλλά η εκτέλεση μπορεί να γίνει και κατά των προσώπων οι οποίοι αναφέρονται στα άρθρα 325-327, ΚΠολΔ, καθώς εκείνων που απέκτησαν τη νομή ή την κατοχή του πράγματος μετά τη σύνταξη του εγγράφου ή την έκδοση του τίτλου.
γ) Επί ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης εταιρίας: Η αναγκαστική εκτέλεση μπορεί να γίνει και κατά των ομόρρυθμων εταίρων, αρκεί να γίνει και σε αυτούς η κοινοποίηση της επιταγής (άρθρ. 920, ΚΠολΔ).
Στην περίπτωση της προσωπικής κράτησης (άρθρ. 1047 επ. ΚΠολΔ) η αγωγή πρέπει να ασκηθεί και κατ’ αυτών ατομικά (ΑΠ 23/2004 Δ 2004, 709 – ΑΠ 1167/1999 ΕλΔνη 2000, 404, κ.ά.-.Γεωργιάδου σε Κ.Κουτσουλέλο Αναγκαστική Εκτέλεση, 457 σημ. 66).
δ) Επί εγγύησης: Αν ο εγγυητής καταβάλει στον δανειστή υποκαθίσταται αυτοδίκαια στα δικαιώματά του και για να προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση πρέπει να κοινοποιήσει στον οφειλέτη το αντίγραφο του απογράφου με την επιταγή, αλλά και το έγγραφο από το οποίο να προκύπτει ότι εξόφλησε τον δανειστή και με τον τρόπο αυτό έγινε ειδικός του διάδοχος (άρθρ. 858 ΑΚ).
ε) Επί κληρονόμων: Αν πρόκειται για ικανοποίηση απαίτησης που βαρύνει την κληρονομιά, αναγκαστική εκτέλεση δεν μπορεί να γίνει πριν περάσει η τετράμηνη προθεσμία μέσα στην οποία οι κληρονόμοι έχουν δικαίωμα αποποίησής της (άρθρ. 1847, ΑΚ), εκτός εάν έχει γίνει διορισμός κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομιάς.
Σε περίπτωση που ο κληρονόμος αποδέχθηκε την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής (άρθρ. 1902, ΑΚ), ο δανειστής μπορεί να προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση μόνον στο ενεργητικό της κληρονομιάς, χωρίς να ευθύνεται ο κληρονόμος για τη δίκη του περιουσία (άρθρ. 1904, ΑΚ).
στ) Επί θανάτου του οφειλέτη: Σε περίπτωση που η αναγκαστική εκτέλεση έχει αρχίσει κατά οφειλέτη συνεχίζεται κατά των κληρονόμων του, αρκεί να αποδέχθηκαν την κληρονομιά ή να παρήλθε η προθεσμία για την αποποίησή της ή να διορίσθηκε κηδεμόνας σχολάζουσας κληρονομιάς (άρθρ. 921 παρ. 1, 2, 3, ΚΠολΔ).
ζ) Επί αμφοτεροβαρών συμβάσεων: Σε περίπτωση που ο οφειλέτης υποχρεούται σε παροχή με τον όρο της ταυτόχρονης, από τον δανειστή, εκπλήρωσης της αντιπαροχής, εκτέλεση δεν μπορεί να γίνει πριν από την προσφορά της αντιπαροχής στον οφειλέτη, εκτός εάν αποδεικνύεται με δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο, με αποδεικτική δύναμη, ότι εκπληρώθηκε ήδη η αντιπαροχή ή ότι ο οφειλέτης έγινε υπερήμερος για την αποδοχή (άρθρ. 921 παρ. 4, ΚΠολΔ).
η) Επί μισθώσεων: Στις μισθωτικές διαφορές προβλέπεται διεύρυνση των νομιμοποιουμένων προσώπων στις περιπτώσεις που ο εκτελεστός τίτλος διατάζει την απόδοση της χρήσης μισθίου ακινήτου, δεδομένου ότι εκτελούνται όχι μόνον και κατά των υπομισθωτών, αλλά και παντός άλλου προσώπου που αντλεί τα δικαιώματα του από το μισθωτή ή κατέχει το μίσθιο για αυτόν για οποιονδήποτε λόγο ή αιτία (άρθρ. 616 Κ.Πολ.Δ.)
θ) Κατά Ελληνικού Δημοσίου: Σήμερα επιτρέπεται αναγκαστική εκτέλεση κατά του Ελληνικού Δημοσίου.
Σημειώνεται ότι κατά το άρθρο 8, Ν 2097/1952 δεν επιτρεπόταν γενικά η εκτέλεση κατά του Ελληνικού Δημοσίου για χρηματικές οφειλές. Ωστόσο και σύμφωνα με το Πρακτικό της 14ης Συνεδρίασης της Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Δ. 29, 1068 επ.) κρίθηκε ότι η νομοθεσία αυτή είναι αντίθετη με το Σύνταγμα και στις Διεθνείς Συμβάσεις (άρθρ. 20 παρ. 1, Σ, άρθρ. 6 παρ. 1 Ευρ. ΣΔΑ και I πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου Ευρ. ΣΔΑ). Επίσης, προβλέπεται στο αρθρ. 3γ’ Ν 3068/2002 ότι δεν είναι δικαστικές αποφάσεις, με την έννοια της διάταξης αυτής και δεν εκτελούνται κατά του Ελληνικού Δημοσίου οι αναφερόμενοι στα εδάφια γ’-ζ’ της παρ. 1 του άρθρου 904 ΚΠολΔ εκτελεστοί τίτλοι, με εξαίρεση τις αλλοδαπές αποφάσεις που κηρύχθηκαν εκτελεστοί, πλην όμως η διάταξη αυτή κρίθηκε παράνομη, αντισυνταγματική και αντίθετη με τις ως άνω διατάξεις της ΕΣΔΑ και του ΔΣΑΠΔ (μεταξύ άλλων ΑΠ 369/2014 ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ– ΑΠ 2347/2009 ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ).
ι) Κατά αλλοδαπού δημοσίου: Αναγκαστική εκτέλεση μπορεί να γίνει μόνον αν χορηγηθεί άδεια από τον Υπουργό Δικαιοσύνης (άρθρ. 923, ΚΠολΔ).
Στην περίπτωση αυτή η αναγκαστική εκτέλεση πρέπει να στρέφεται κατά του αλλοδαπού δημοσίου και όχι κατά αλλοδαπού φυσικού ή νομικού προσώπου ή ένωσης (ΠρΘεσ 883/83, Αρμ 37,407). Η διάταξη αυτή έχει εφαρμογή μόνον όταν το αλλοδαπό δημόσιο ενήργησε ως fiscus, δηλαδή στα πλαίσια του ιδιωτικού δικαίου και ταυτόχρονα δεν έχει εφαρμογή η σύμβαση της Βιέννης του 1961 περί διπλωματικών σχέσεων που έχει κυρωθεί στην Ελλάδα με το ΝΔ 503/1970.
Τέλος, σημειώνεται ότι η αρμοδιότητα αυτή του Υπουργού περιορίζεται αυστηρά στην εκτίμηση της σκοπιμότητας για τη χορήγηση της άδειας ως προς τη μη διατάραξη των σχέσεων της Ελλάδας με το αλλοδαπό Κράτος και δεν αποτελεί άσκηση δικαιοδοτικής αρμοδιότητας και ούτε συνδέεται με οποιονδήποτε τρόπο με την άσκηση της δικαστικής εξουσίας (ΟλΣτΕ 3669/2006 Δ 2007, 904 – περισσ. Κ. Μπέης Πολιτική Δικονομία, τομ. 22, 1003).
* Ο κ. Κωνσταντίνος Κουτσουλέλος είναι Δικηγόρος Αθηνών και ιδρυτικό μέλος του επιστημονικού σωματείου Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ