Με την ΑΠ 681/2023 ερμηνεύεται η διάταξη του 363 ΚΠΔ για την ανάγνωση στο ακροατήριο ένορκης κατάθεσης μάρτυρα της προδικασίας ο οποίος δεν προσήλθε να καταθέσει και υπό ποίες προϋποθέσεις θεμελιώνεται ακυρότητα.
Σχετικές διατάξεις: Α. Παλαιός ΚΠΔ. Κατά τη διάταξη του άρθρου 365 παρ. 1 εδ. α’ του προϊσχύσαντος μέχρι 30-6-2019 Κ.Ποιν.Δ., “Στις περιπτώσεις που είναι αδύνατη η εμφάνιση ενός μάρτυρα στο ακροατήριο, εξαιτίας θανάτου, γήρατος, μακράς και σοβαρής ασθένειας, διαμονής στο εξωτερικό ή άλλου εξαιρετικά σοβαρού κωλύματος (άρθρο 219 παρ. 2) ή σε όσες άλλες περιπτώσεις ορίζει ο νόμος, διαβάζεται στο ακροατήριο, αν υποβληθεί αίτηση, η ένορκη κατάθεσή του, που δόθηκε στην προδικασία, διαφορετικά ακυρώνεται η διαδικασία. Στις παραπάνω περιπτώσεις μπορεί το δικαστήριο να διατάξει όσα ορίζονται στο άρθρο 354”.
Από την ανωτέρω διάταξη, καθώς και από τις διατάξεις των άρθρων 329, 331, 333 παρ. 2, 358, 364 του προϊσχύσαντος Κ.Ποιν.Δ., σε συνδυασμό με εκείνην του άρθρου 171 παρ. 1 στοιχ. δ’ του ίδιου παραπάνω κώδικα, προκύπτει ότι η ανάγνωση προανακριτικών ή ανακριτικών καταθέσεων μαρτύρων που απολείπονται, χωρίς να βεβαιώνεται η αδυναμία εμφάνισής τους στο ακροατήριο, καθώς και η λήψη υπόψη αυτών από το δικαστήριο της ουσίας, για τον σχηματισμό της κρίσης του, σε σχέση με την ενοχή ή την αθωότητα του κατηγορουμένου, δεν προκαλεί ακυρότητα της διαδικασίας, η οποία ιδρύει τον από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α’ του Κ.Ποιν.Δ. αναιρετικό λόγο, αν ο κατηγορούμενος ή ο συνήγορος του δεν είχαν αντιλέξει στην ανάγνωση των καταθέσεων αυτών, δεδομένου ότι έτσι δεν παραβιάζεται το δικαίωμα που παρέχεται σε κάθε κατηγορούμενο, από τα άρθρα 6 παρ. 3 στοιχ. δ’ της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ.Δ.Α.) και 14 παρ. 3 στοιχ. ε’ του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, που κυρώθηκε με το Ν. 2462/1997 (Φ.Ε.Κ. 25/26-2-1997, τεύχος πρώτο), να θέτει ερωτήματα στους μάρτυρες, αφού διατηρείται το από το άρθρο 358 του Κ.Ποιν.Δ. δικαίωμά του να κάνει παρατηρήσεις επί των εν λόγω καταθέσεων που αναγνώσθηκαν.
Αντιθέτως, οι ανωτέρω διατάξεις των άρθρων 6 παρ. 3 στοιχ. δ’ της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ.Δ.Α.) και 14 παρ. 3 στοιχ. ε’ του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα παραβιάζονται, με συνέπεια να προκαλείται απόλυτη ακυρότητα κατά το άρθρο 171 παρ. 1 στοιχ. δ’ του Κ.Ποιν.Δ., αν ο κατηγορούμενος ή ο συνήγορος του είχαν αντιλέξει στην ανάγνωση των καταθέσεων των απολειπομένων μαρτύρων που λήφθηκαν κατά την προδικασία, και το δικαστήριο, παρά ταύτα, απορρίπτοντας το αίτημα, για τη μη ανάγνωση των εν λόγω καταθέσεων, προέβη στην ανάγνωση αυτών, οπότε ιδρύεται ο από το άνω άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α’ του Κ.Ποιν.Δ., λόγος αναίρεσης (Α.Π. 508/2018).
Β. Νέος ΚΠΔ. Εξάλλου με τη διάταξη του άρθρου 363 του ήδη ισχύοντος από 1-7-2019 Κ.Ποιν.Δ., που κυρώθηκε με το Ν. 4620/2019 (Φ.Ε.Κ. 96/11-6-2019, τεύχος πρώτο), που εφαρμόζεται κατ’ άρθρο 590 παρ. 1 του ανωτέρω Κ.Ποιν.Δ., σε εκκρεμείς υποθέσεις σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής διαδικασίας και σε οποιοδήποτε βαθμό, ορίζεται ότι: “1. Στις περιπτώσεις που κρίνεται αιτιολογημένα ότι είναι αδύνατη η εμφάνιση ενός μάρτυρα στο ακροατήριο εξαιτίας θανάτου, γήρατος, μακράς και σοβαρής ασθένειας, μη ανεύρεσής του λόγω αδυναμίας εντοπισμού της διεύθυνσης κατοικίας του ή σε όσες άλλες περιπτώσεις ορίζει ο νόμος, διαβάζεται στο ακροατήριο, αν υποβληθεί αίτηση ή αυτεπαγγέλτως, η ένορκη κατάθεσή του που δόθηκε στην προδικασία, εκτός αν συντρέχει περίπτωση εφαρμογής του άρθρου 354. Η ανάγνωση της ένορκης κατάθεσης της προδικασίας χωρίς τη συνδρομή των ανωτέρω προϋποθέσεων επιφέρει ακυρότητα της διαδικασίας. 2. Σε περιπτώσεις που η εμφάνιση του απόντος μάρτυρα στο ακροατήριο είναι εφικτή, η ένορκη κατάθεσή του που δόθηκε στην προδικασία διαβάζεται στο ακροατήριο μόνον εφόσον συναινεί ρητώς ο κατηγορούμενος ή ο συνήγορος που τον εκπροσωπεί, με δήλωση που καταχωρίζεται στα πρακτικά”.
Η ως άνω νεότερη διάταξη δεν διαφοροποιείται ουσιαστικά από την προϊσχύσασα του άρθρου 365 του παλαιού Κ.Ποιν.Δ., εκτός του ότι με την προσθήκη της παρ. 2 του άρθρου 363 του ισχύοντος Κ.Ποιν.Δ., η ανάγνωση ένορκης προδικαστικής κατάθεσης απόντος – πλην όμως δυναμένου να εμφανισθεί στο ακροατήριο – μάρτυρα εξαρτάται πλέον από τη ρητή συναίνεση του κατηγορουμένου ή του συνηγόρου που τον εκπροσωπεί. Η αξίωση αυτή μάλιστα δεν απορρέει μόνον από την υποχρέωση τήρησης της δικαιότητας της διαδικασίας, αλλά και από την υποχρέωση τήρησης της αρχής της προφορικότητας (βλ. σελ. 107 της αιτιολογικής έκθεσης του σχεδίου νόμου για την κύρωση του ισχύοντος από 1-7-2019 Κ.Ποιν.Δ.).
Οι ως άνω ρυθμίσεις των παραπάνω διατάξεων του άρθρου 363 του ισχύοντος Κ.Ποιν.Δ. προφανώς θεσπίστηκαν για την διασφάλιση του υπερασπιστικού δικαιώματος του κατηγορουμένου να θέτει ερωτήσεις και να ζητεί διευκρινίσεις από τους μάρτυρες που καταθέτουν πραγματικά περιστατικά σχετιζόμενα με την ενοχή ή αθωότητά του, η παραβίαση δε των παραπάνω διατάξεων προκαλεί απόλυτη ακυρότητα, κατ’ άρθρο 171 παρ. 1 στοιχ. δ’ του Κ.Ποιν.Δ. και ιδρύει τον από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α’ του Κ.Ποιν.Δ. αναιρετικό λόγο της απόλυτης ακυρότητας που συνέβη κατά τη διαδικασία στο ακροατήριο.
Πότε δεν στοιχειοθετείται απόλυτη ακυρότητα: Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι, για να μην προκληθεί απόλυτη ακυρότητα από την ανάγνωση στο ακροατήριο ένορκης κατάθεσης μάρτυρα που δόθηκε κατά την προδικασία πρέπει :
- να βεβαιώνεται στην απόφαση ότι είναι ανέφικτη η παρουσία του (μάρτυρα),
- άλλως πρέπει να συναινεί ρητώς στην ανάγνωση ο κατηγορούμενος ή ο συνήγορος υπεράσπισης που τον εκπροσωπεί.
Όταν όμως πρόκειται να αναγνωσθεί η προανακριτική κατάθεση μάρτυρα, ο οποίος είναι παρών στο ακροατήριο και καταθέτει ενόρκως, δεν παραβιάζεται το δικαίωμα που παρέχεται στον κατηγορούμενο από τις ανωτέρω διατάξεις των άρθρων 6 παρ. 3 στοιχ. δ’ της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ.Δ.Α.) και 14 παρ. 3 στοιχ. ε’ του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, με συνέπεια να μην προκαλείται ακυρότητα, καθόσον στην περίπτωση αυτή ο δεύτερος (κατηγορούμενος) έχει τη δυνατότητα να θέτει ερωτήσεις και να ζητεί διευκρινίσεις από τον πρώτο (μάρτυρα) και για όσα κατέθεσε κατά την προδικασία (Α.Π. 375/2021).
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ