Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 249 του Ν 4072/2012 (πρώην 22 ΕΝ), 481, 487, 783 και 759 του ΑΚ συνάγεται ότι ο πληρώσας εταιρικό χρέος ομόρρυθμος εταίρος έχει δικαίωμα αναγωγής κατά των λοιπών εταίρων, όχι για το συνολικό ποσό που κατέβαλε, αλλά για το επί πλέον της μερίδας του καταβληθέν ποσό, για το οποίο ενέχονται οι λοιποί εταίροι έναντι αυτού κατά τον λόγο της εταιρικής τους μερίδας (ΑΠ 1205/2001 ΕλλΔνη 43, 137, ΕφΑθ 1127/2011, ΕφΘεσ 70/2010, ΕφΘεσ 1175/2006, ΕφΠειρ 549/2006, ΕφΠατρ 114/2005, ΕφΑθ 27/2004, ΕφΠατρ 200/2003, ΕφΘεσ 41/2002 Nomos, ΕφΑθ 5395/1999 ΕλλΔνη 40, 1603, ΕφΘεσ 1523/1988 Nomos). Όμως, προσήκει διαφορετική λύση όταν η εταιρία βρίσκεται στο στάδιο της εκκαθάρισης, δοθέντος ότι σύμφωνα με το άρθρο 72 του ΑΚ κατά το στάδιο αυτό το νομικό πρόσωπο θεωρείται ότι υπάρχει μόνο για την ανάγκη και τον σκοπό της εκκαθαρίσεως (ΕφΠειρ 128/2016, ΕφΑθ 2308/2011, ΕφΘεσ 2332/2006, ΕφΠειρ 793/2002, ΕφΚρ 212/1991, contra ΕφΔωδ 125/2012, ΕφΘεσ 3174/2001, ΕφΘεσ 3320/1998, πρβλ. για το μετά το πέρας της εκκαθάρισης ΕφΘεσ 2400/2005 Nomos, και μετά τη διανομή ΕφΠειρ 11/1998 Nomos). Ειδικότερα, η εκκαθάριση αποσκοπεί στην περάτωση των νομικών σχέσεων που προήλθαν από τη σύσταση και τη λειτουργία της εταιρίας και ήταν εκκρεμείς κατά τον χρόνο της λύσης της. Οι εν λόγω σχέσεις ανάγονται α) είτε σε σχέσεις μεταξύ της εταιρίας και των τρίτων (στις οποίες περιλαμβάνονται και οι εξωτερικές σχέσεις μεταξύ εταιρίας και εταίρων, που σ’ αυτήν την περίπτωση αντιμετωπίζονται σαν τρίτοι), β) είτε σε σχέσεις από την εταιρική σύμβαση μεταξύ των εταίρων και εταιρίας, γ) σε σχέσεις μεταξύ των εταίρων ως προς το καθαρό προϊόν της εκκαθάρισης, δηλαδή την ενεργητική εταιρική παρουσία που απομένει μετά την εκπλήρωση των εταιρικών υποχρεώσεων. Περαιτέρω, κατά το στάδιο της εκκαθαρίσεως ομόρρυθμης εταιρίας οι εταίροι αυτής δεν μπορούν να ασκήσουν τις αξιώσεις τους που πηγάζουν από την εταιρική σχέση και στρέφονται κατά της εταιρίας ή των συνεταίρων τους, εκτός εάν συντρέχουν στο πρόσωπό τους οι όροι της αδικοπραξίας ή άλλος αυτοτελής λόγος αξιώσεως (ΕφΘεσ 142/2003 ΕΕμπΔ 2003, 349). Μία τέτοια αξίωση του εταίρου πρέπει να αποτελέσει κονδύλιο του λογαριασμού της εκκαθαρίσεως, για να κριθεί εάν και ποιο ποσό δικαιούται να λάβει κάθε εταίρος κατά τη διανομή (ΕφΠειρ 128/2016, ΕφΑθ 2308/2011, ΕφΘεσ 2332/2006, Εφ- Πειρ 793/2002, ΕφΚρ 212/1991, contra ΕφΔωδ 125/2012, ΕφΘεσ 3174/2001, ΕφΘεσ 3320/1998, πρβλ. για το μετά το πέρας της εκκαθάρισης ΕφΘεσ 2400/2005 Nomos, και μετά τη διανομή ΕφΠειρ 11/1998 Nomos). Μεταξύ δε των αξιώσεων αυτών, που δεν μπορούν να ασκηθούν κατά το στάδιο της εκκαθαρίσεως, είναι και η προερχόμενη από την καταβολή που κάνει ο εταίρος με δικά του χρήματα για την εξόφληση εταιρικού χρέους (ΕφΠειρ 128/2016, ΕφΑθ 2308/2011 Nomos). Κατ’ εξαίρεση μπορούν να ασκηθούν και πριν από τη λήξη της εκκαθάρισης αξιώσεις εταίρου από την εταιρική σχέση, εάν με αυτές δεν παρεμποδίζεται ή εάν διευκολύνεται ό σκοπός της εκκαθάρισης όπως συμβαίνει όταν η σχετική αγωγή επιδιώκει την αναγνώριση και ικανοποίηση απαιτήσεων της εταιρίας και γενικά κατατείνει στη διαπίστωση και συγκέντρωση της εταιρικής περιουσίας, και δεν επιφέρει διατάραξη ή διάρρηξη της εσωτερικής τάξης της εταιρίας (ΕφΠειρ 793/2002 Nomos, ΕφΠειρ 353/1998 ΕΕμπΔ ΜΘ.785, ΕφΑθ 7493/1990 ΕΕμπΔ ΜΒ.436). Επομένως, επέρχεται περιορισμός στην αυτοτελή άσκηση των αξιώσεων του εταίρου που απορρέουν από την εταιρική σχέση κατά της εταιρίας ή κατά των συνεταίρων του. Στον περιορισμό όμως αυτό δεν υπόκεινται οι αντίστοιχες αξιώσεις του εταίρου που πηγάζουν από εξωεταιρικές σχέσεις (π.χ. σύμβαση δανείου μεταξύ του εταίρου και της εταιρίας, ΕφΘεσ 1175/2006 Nomos), επειδή ο δικαιούχος τέτοιων αξιώσεων εταίρος εξομοιώνεται βασικά με τον οποιοδήποτε τρίτο δανειστή της εταιρίας, τα δικαιώματα του οποίου καθόλου δεν θίγονται, ούτε περιορίζονται από την εκκαθάριση. Κριτήριο για τον εταιρικό ή εξωεταιρικό χαρακτήρα των έναντι της εταιρίας απαιτήσεων του εταίρου αποτελεί η causa των απαιτήσεων αυτών, η οποία σε περίπτωση αμφιβολίας αποτελεί θέμα ερμηνείας της βουλήσεως των μερών (ΕφΘεσ 1175/2006 Nomos). Στην περίπτωση δε που, κατά την εκκαθάριση, δεν υπάρχει ή δεν επαρκεί η εταιρική περιουσία για την ικανοποίηση των εταιρικών πιστωτών, τότε, κατά το άρθρο 783 του ΑΚ σε συνδυασμό με το άρθρο 249 του Ν 4072/2012, η εταιρία μπορεί να στραφεί κατά των εταίρων για την κάλυψη των εταιρικών χρεών, κατά τον λόγο της μερίδας συμμετοχής του καθενός στις ζημιές. Η σχετική αξίωση, η οποία, κατά τα άνω, ανήκει στην εταιρία και όχι στους εταίρους ατομικά, ασκείται από τον εκκαθαριστή. Εάν, παρόλα αυτά, εταίρος πληρώσει από την ατομική του περιουσία, εταιρικά χρέη, πέραν της μερίδας συμμετοχής του, δεν μπορεί, κατά το στάδιο της εκκαθάρισης να στραφεί κατά συνεταίρου του. Αυτό που δύναται να πράξει είναι να ασκήσει κατ’ αυτού πλαγιαστική αγωγή ζητώντας η σχετική καταβολή να γίνει προς την εταιρία, κατά της οποίας υφίσταται η σχετική αξίωση του (ΕφΑθ 2308/2011 Nomos). Περαιτέρω, κατά το στάδιο της εκκαθάρισης γίνεται η ρευστοποίηση του ενεργητικού, η διαπίστωση και εξόφληση των χρεών, η απόδοση των εισφορών και η διανομή μεταξύ των εταίρων του καθαρού ενεργητικού της εταιρικής περιουσίας, που τυχόν απομένει μετά την εξόφληση των εταιρικών χρεών και την απόδοση των εισφορών. Το στάδιο της εκκαθάρισης δεν παύει πριν εξοφληθούν όλες οι υποχρεώσεις της εταιρίας. Εάν μετά τη λήξη των εργασιών της εκκαθάρισης, διαπιστωθεί η ύπαρξη εταιρικής απαίτησης ή εταιρικού χρέους, τότε επαναλαμβάνονται οι εργασίες εκκαθάρισης και συνεχίζεται η εκπροσώπηση της εταιρίας από τον εκκαθαριστή. Κατά το στάδιο δε αυτό, φορέας των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων της εταιρίας είναι το νομικό πρόσωπο αυτής, το οποίο και κινεί τις σχετικές δίκες, εκπροσωπούμενο από τον εκκαθαριστή (ΑΠ 1036/2007 Nomos, ΑΠ 96/2005 ΔΕΕ 2005, 819, ΑΠ 1427/2000 ΕΕμπΔ 2001, 70, ΑΠ 120/1998 ΕλλΔνη 39, 570, ΑΠ 1410/1996 ΕλλΔνη 38, 1107, ΕφΑθ 1410/2013 ΕλλΔνη 2013, 1395, ΕφΑθ 1902/2012 Nomos, ΕφΑθ 2308/2011 ΕλλΔνη 2012, 213, 513, ΕφΑθ 1127/2011 ΔΕΕ 2011, 1030). Από τις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 249 του Ν 4072/2012 (πρώην 22 του ΕμπΝ), 72, 759, 777 εδ. α’ 780 εδ. α’, 781, 782 και 784 του ΑΚ προκύπτει ότι οι εταιρίες με νομική προσωπικότητα, όπως είναι και οι ομόρρυθμες και ετερόρρυθμες εταιρίες που τήρησαν τις διατυπώσεις δημοσιότητας (αρ. 251 Ν 4072/2012, πρώην 42 ΕμπΝ), έχουν δική τους περιουσία. Διατηρούν δε τη νομική προσωπικότητά τους μέχρι του πέρατος της εκκαθάρισης και για τις ανάγκες αυτής. Κύριος των εισφορών των εταίρων, αλλά και των αποκτημάτων από τη διαχείριση και γενικότερα φορέας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που αποτελούν την εταιρική περιουσία, μέχρι τη ρευστοποίηση και τη διανομή αυτής, είναι το νομικό πρόσωπο της εταιρίας. Συνεπώς, σύμφωνα και με τον συνδυασμό των άρθρων 64 και 68 του ΚΠολΔ, μόνο αυτή (η εταιρία) ως νομικό πρόσωπο, νομιμοποιείται ενεργητικώς και παθητικώς, να μετέχει στις σχετικές δίκες. Αντίθετο συμπέρασμα δεν μπορεί να συναχθεί από τη διάταξη του αρ. 249 Ν 4072/2012 (πρώην 22 του ΕμπΝ), γιατί το ρυθμιζόμενο από αυτή ζήτημα, της εις ολόκληρον ευθύνης των ομορρύθμων εταίρων, ανάγεται μόνο στην παθητική και όχι στην ενεργητική νομιμοποίηση αυτών (ΑΠ Ολ 1/1994 Nomos ΑΠ 1947/2006 Nomos, ΜΕφΑθ 5531/2018 ΤΝΠ Qualex).
* Ο κ. Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος είναι Δικηγόρος στον ΑΠ, MSc, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ