Σύμφωνα με το άρθρο 263 του Ν 4072/2012: «Αν συντρέχει στο πρόσωπο ενός εταίρου περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρίας σύμφωνα με την περ. δ’ της παρ. 1 του άρθρου 259, το μονομελές πρωτοδικείο μπορεί, ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων, η οποία εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, αντί της λύσης της εταιρίας, να διατάξει τον αποκλεισμό του εταίρου». Η παρ. δ’ του άρθρου 259 αφορά την με δικαστική απόφαση λύση της εταιρίας, ύστε- ρα από αίτηση εταίρου, εφόσον υπάρχει σπουδαίος λόγος, είτε πρόκειται για εταιρία αορίστου χρόνου είτε για ορισμένου (ΑΠ 473/2019 Nomos). Η διάταξη του άρθρου 263 του Ν 4072/2012 περί αποκλεισμού εταίρου αποσκοπεί προφανώς να υποκαταστήσει τη ρύθμιση του άρθρου 771 ΑΚ, που ισχύει επί αστικών εταιριών και εφαρμοζόταν, μέχρι πρότινος και στις προσωπικές εμπορικές εταιρίες. Με τη ρητή πλέον δυνατότητα του αποκλεισμού του εταίρου στις προσωπικές εταιρίες, επήλθε η διαφοροποίηση του νόμου κατά δύο στοιχεία. Συγκεκριμένα από τη σύγκριση των δύο διατάξεων, δηλαδή των άρθρων 771 ΑΚ και 263 Ν 4072/2012, προκύπτει η απουσία από το κείμενο της νεότερης διάταξης του άρθρου 263 Ν 4072/2012 του στοιχείου της υπαιτιότητας στο πρόσωπο του υπό αποκλεισμό εταίρου, ενώ διευρύνεται η έννοια του σπουδαίου λόγου, που μπορεί να οδηγήσει σε αποκλεισμό, καθώς το άρθρο 771 ΑΚ αξιώνει ο σπουδαίος λόγος να ανάγεται στην παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων του υπό αποκλεισμό εταίρου, ενώ κατά το άρθρο 263 Ν 4072/2012 απαιτείται περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρίας κατ’ άρθρο 259 παρ. 1 δ’ (σπουδαίος λόγος) ο οποίος να συντρέχει στο πρόσωπο του υπό αποκλεισμό εταίρου. Σκοπός της διάταξης αυτής είναι η προστασία των λοιπών εταίρων και η διατήρηση της επιχείρησης. Ο αποκλεισμός του εταίρου συνίσταται στην ακούσια έξοδό του από την εταιρία και αποτελεί αναγκαστική αποχώρησή του από αυτήν, παρά τη θέλησή του. Ο σπουδαίος λόγος πρέπει να υπάρχει εξάλλου όχι μόνο κατά τον χρόνο άσκησης της αίτησης, αλλά και κατά τον χρόνο συζήτησής της. Επιπλέον, η συνέχιση της εταιρίας, με τον υπό αποκλεισμό εταίρο, λόγω της (υπαίτιας ή μη) συμπεριφοράς του θα πρέπει να είναι δυσβάστακτη για τους άλλους εταίρους, έτσι ώστε να κινδυνεύει η ομαλή λειτουργία ή η υπόστασή της. Από τη διάταξη του άρθρου 263 Ν 4072/2012, σε συνδυασμό με τις λειτουργικά συναφείς διατάξεις των άρθρων 259, 264 και 267 Ν 4072/2012, υπό το πρίσμα της αρχής της διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης, το δικαίωμα αποκλεισμού μπορεί να ασκηθεί και από τον «άλλο εταίρο», δοθέντος ότι μετά την εισαγωγή του θεσμού της μονοπρόσωπης ομόρρυθμης εταιρίας, έστω και για περιορισμένο χρονικό διάστημα, αυτή γίνεται δεκτή ανεξάρτητα από την αιτία («για οποιονδήποτε λόγο») της αποχώρησης «ενός ή περισσότερων εταίρων». Έτσι, αν οι εταιρικές μερίδες συγκεντρωθούν στα χέρια ενός η εταιρία λύνεται, ενώ αν αποχωρήσουν για οποιονδήποτε λόγο ένας ή περισσότεροι εταίροι και παραμείνει μόνο ένας εταίρος, η εταιρία λύνεται, εφόσον μέσα σε τέσσερις μήνες δεν δημοσιευθεί στο ΓΕΜΗ η είσοδος νέου εταίρου (άρθρο 267 παρ. 1 του Ν 4072/2012, το οποίο ήδη προβλέπει δυνατότητα συνέχισης της εταιρίας επί τετράμηνο). Εξάλλου, η διάταξη του άρθρου 263 του Ν 4072/2012, δεν θέτει ως στοιχείο του πραγματικού της αίτησης, τη ρητή μνεία της πρόθεσης ανεύρεσης νέου εταίρου για τη συνέχιση της εταιρίας (ΑΠ 473/2019 ό.π., ΑΠ 207/2019 Nomos, ΜΕφΘεσ. 170/2021 ΤΝΠ Qualex).
Η δικαστική απόφαση που απαγγέλει τον αποκλεισμό του εταίρου από την ομόρρυθμη εταιρία είναι διαπλαστική, υπόκειται σε ένδικα μέσα (761 ΚΠολΔ), δεν ανακαλείται, ούτε μεταρρυθμίζεται κατά τη διάταξη του άρθρου 758 του ΚΠολΔ, διότι ο αποκλεισμός εταίρου είναι μη γνήσια υπόθεση εκούσιας δικαιοδοσίας, με την οποία συντελείται δεσμευτική διάγνωση του δικαιώματος (Ε. Κιουπτσίδου-Στρατουδάκη, Λύση ομόρρυθμης εταιρίας και έξοδος εταίρου κατά τον Ν 4072/2012 Αρμ 2014, 199 επ.). Η απόφαση έχει ως άμεση συνέπεια τη διάπλαση που απαγγέλει, δηλαδή την έξοδο του εταίρου από την εταιρία. Εντούτοις υπάρχει διχογνωμία στη θεωρία και νομολογία για τον βαθμό της απαιτούμενης δικανικής ωριμότητας της ως άνω απόφασης ώστε να επέλθουν τα αποτελέσματά της, δηλ. εάν απαιτείται τελεσιδικία αυτής (βλ. και ΜΕφΘεσ 387/2017 ΕλλΔνη 2017, 1752, και Χρ. Μαστροκώστας, Ο χρόνος αποκλεισμού του εταίρου από την ομόρρυθμη εταιρία σε ΕλλΔνη 2017, 1644 και δη υποσημ. 3). Με την υπ’ αριθμ. 170/2021 απόφαση το ΜΕφΘεσ (ΤΝΠ Qualex) δέχθηκε ότι δεν απαιτείται τελεσιδικία της απόφασης, αλλά ότι αυτή παράγει άμεσα τις έννομες συνέπειες της από τη δημοσίευσή της. Στην κρίση του αυτή κατέληξε λαμβάνοντας υπόψη: Α) Το γράμμα του νόμου δηλ. το κείμενο της ως άνω διάταξης (263 του Ν 4072/2012) που ουδόλως αναφέρεται σε τελεσιδικία της απόφασης σε αντίθεση με τη διάταξη του 771 ΑΚ που αφορά τον αποκλεισμό εταίρου από αστική εταιρία και η οποία ρητά αναφέρει την τελεσιδικία της απόφασης ως προϋπόθεση της διαπλαστικής ενέργειας της οικείας απόφασης, αναλογική δε εφαρμογή της κατ’ άρθρο 249 παρ. 2 του Ν 4072/2012 αποκλείεται αφενός διότι υπάρχει ρητή ειδική διάταξη και αφετέρου διότι ο αποκλεισμός εταίρου από αστική εταιρία εκδικάζεται κατά την τακτική διαδικασία, όπου η άσκηση της έφεσης έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα, ενώ ο αποκλεισμός από ομόρρυθμη εταιρία εκδικάζεται κατά την εκούσια δικαιοδοσία, όπου η άσκηση της έφεσης δεν έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα (763 ΚΠολΔ) και η απόφαση εκδηλώνει την ισχύ της από την δημοσίευσή της (756 ΚΠολΔ). Β) Ότι όπου ο νομοθέτης του Ν 4072/2012 θέλησε τελεσιδικία, το αναφέρει ρητά, όπως στην περίπτωση αποκλεισμού εταίρου από την ιδιωτική κεφαλαιουχική εταιρία (IKE), όπου στο άρθρο 93 εδ. δ αυτού ορίζει ότι η σχετική αίτηση εκδικάζεται κατά την εκούσια Δικαιοδοσία, αλλά απαιτείται να καταστεί τελεσίδικη η εκδοθησομένη απόφαση για να επέλθουν τα αποτελέσματά της. Γ) Η επιλογή του νομοθέτη περί μη τελεσίδικης απόφασης εναρμονίζεται με τους κανόνες της εκούσιας δικαιοδοσίας περί ταχείας επίλυσης της διαφοράς με άμεση ισχύ της απόφασης, αλλά και με την αποσύνδεση του αποκλεισμού του εταίρου από την καταβολή σε αυτόν της πλήρους αξίας της εταιρικής του συμμετοχής, όπως π.χ. συμβαίνει στην περίπτωση εταίρου της ΙΚΕ (93 του Ν 4072/2012) ή ΕΠΕ (33 παρ. 3 Ν 3190/1955). Δ) Με δεδομένο ότι στις προσωπικές εταιρίες ισχύει ο κανόνας της ομόφωνης λήψης των αποφάσεων (253 παρ. 1 του Ν 4072/2012), η διατήρηση της εταιρικής ιδιότητας από τον αποκλειόμενο εταίρο όλο το διάστημα από την δημοσίευση της απόφασης που απαγγέλει τούτο μέχρι την τελεσιδικία της, λόγω των διαταραγμένων μεταξύ των εταίρων σχέσεων, οδηγεί σε ισχυρή διακινδύνευση της ομαλής πορείας της εταιρίας και ενδεχομένως στην οικονομική της καταστροφή.
* Ο κ. Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος είναι Δικηγόρος στον ΑΠ, MSc, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ