Στα πλαίσια της ερμηνείας των νέων διατάξεων του ΚΠΔ σχετικά με τον διάδικο που παρίσταται για την υποστήριξη της κατηγορίας, μεταξύ άλλων, δημιουργούνται και τα ακόλουθα ερωτήματα:
Α) αν πρέπει να παρίσταται με δικηγόρο και
Β) αν μπορεί να δηλώσει την παράστασή του για πρώτη φορά μετά την αναβολή κατ’ άρθρο 352 παρ. 3 για «κρείσσονες» αποδείξεις.
Α. Παράσταση με δικηγόρο. Από τη διατύπωση του άρθρου 83 παρ.1 για τις διατυπώσεις της δήλωσης για την υποστήριξη της κατηγορίας προκύπτει ότι τη δήλωση μπορεί να την κάνει εκείνος που νομιμοποιείται «είτε αυτοπροσώπως είτε από πληρεξούσιο που έχει έγγραφη πληρεξουσιότητα ειδική η γενική κατά το 42 παρ.2 εδ. β και γ». Συνεπώς αφού ο εγκαλών ή ο μηνυτής μπορεί να υποβάλει αυτοπροσώπως στις αρχές τόσο έγκληση όσο και μήνυση μπορεί επίσης να υποβάλει τη δήλωση για την υποστήριξη της κατηγορίας αυτοπροσώπως χωρίς δικηγόρο. Εξάλλου σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 36 ν. 4194/2013 Κ.π.Δικηγόρων ορίζεται ότι : «1. Αποκλειστικό έργο του δικηγόρου είναι να αντιπροσωπεύει και να υπερασπίζεται τον εντολέα του σε κάθε δικαστήριο ή αρχή της Ελληνικής Δημοκρατίας ή οποιασδήποτε άλλης χώρας, στα δικαστήρια, τις υπηρεσίες και τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα διεθνή δικαστήρια, στα πειθαρχικά και υπηρεσιακά συμβούλια, καθώς και η κατάθεση σημάτων και διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Επίσης η παροχή νομικών συμβουλών προς οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο, καθώς και η σύνταξη γνωμοδοτήσεων προς οποιοδήποτε νομικό ή φυσικό πρόσωπο και Αρχή. Στο έργο αυτού περιλαμβάνεται και η διαμεσολάβηση για την αναζήτηση συμβιβαστικής λύσης στο πλαίσιο νόμου ή κοινά αποδεκτής διαδικασίας. Η παράσταση ενώπιον των δικαστηρίων με ή διά δικηγόρου είναι υποχρεωτική για όλες τις υποθέσεις και σε όλες τις διαδικασίες, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά από τον νόμο.»
Ήδη ο νέος ΚΠΔ, μετά την τροποποίηση με το άρθρο 7 αρ. 9 στοιχ.γ του ν. 4637/2019, η παρ. 2 του άρθρου 83 ΚΠΔ προβλέπει: «Στο ακροατήριο η σχετική δήλωση που γίνεται από συνήγορο που έχει διοριστεί σύμφωνα με τον κώδικα από τον παριστάμενο για την υποστήριξη της κατηγορίας καταχωρίζεται στα πρακτικά» Η διάταξη αυτή, σε συνδυασμό με το προαναφερθέν άρθρο 36 παρ.1 του Κώδικα περί Δικηγόρων, δεν αφήνει, πλέον, περιθώρια παρερμηνείας για το ότι η υποστήριξη της κατηγορίας στο ακροατήριο απαιτεί την παράσταση δικηγόρου.
Τέλος, επισημαίνεται ότι με τον προϊσχύσαντα ΚΠΔ είχε κριθεί ότι, αν ο «πολιτικώς ενάγων» παρασταθεί χωρίς δικηγόρο, δεν συνιστά απόλυτη ακυρότητα. (Επειδή, ναι μεν από τις διατάξεις των άρ. 63, 64, 68 παρ. 1 και 2 και 82 περ. 1 και 2 ΚΠΔ προκύπτει ότι με την άσκηση της πολιτικής αγωγής ο παθών αποκτά την ιδιότητα του υποκειμένου της ποινικής δίκης και δεν παύει να είναι δικαιούχος κατά τον Αστικό Κώδικα, με συνέπεια την ανάλογη εφαρμογή στην ποινική δίκη του άρ. 94 ΚΠολΔ, που επιβάλλει ως διαδικαστική προϋπόθεση την παράσταση του πολιτικώς ενάγοντος το ποινικό δικαστήριο με πληρεξούσιο δικηγόρο και, εξάλλου, κατά το άρ. 171 παρ. 2 ΚΠΔ, απόλυτη ακυρότητα δημιουργική λόγου αναιρέσεως, κατά το άρ. 510 παρ. 1 στοιχ. Α` του ίδιου Κώδικα, επιφέρει η παράνομη παράσταση του πολιτικώς ενάγοντος στη διαδικασία του ακροατηρίου, πλην όμως, κατά την αληθή έννοια της τελευταίας αυτής διατάξεως σε συνδυασμό με εκείνες των άρ. 63, 64 και 68 του ίδιου Κώδικα, είναι παράνομη η παράσταση του πολιτικώς ενάγοντος στο ακροατήριο, όταν υπάρχει έλλειψη ως προς τον χρόνο και τον τρόπο ασκήσεώς της ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου ή ως προς την ενεργητική ή παθητική νομιμοποίηση του δικαιούχου. Κάθε άλλη έλλειψη ή πλημμέλεια, που αφορά την παράσταση ή την εκπροσώπηση του πολιτικώς ενάγοντος, δεν επιφέρει απόλυτη ακυρότητα, εφόσον οι πλημμέλειες αυτές θίγουν απλώς το συμφέρον του δικαιούχου και όχι του κατηγορουμένου ούτε και πλήττουν τη δημοσία τάξη. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από τη διάταξη του άρ. 502 παρ. 1 εδ. τελευταίο ΚΠΔ, κατά την οποία, σε περίπτωση ασκήσεως εφέσεως από τον κατηγορούμενο ή τον εισαγγελέα, το κεφάλαιο της αποφάσεως για τις πολιτικές απαιτήσεις εξετάζεται από το εφετείο και αν ακόμη δεν είναι παρών ο πολιτικώς ενάγων. ΑΠ 206/1998)
Β. Δήλωση για πρώτη φορά του παριστάμενου για υποστήριξη της κατηγορίας, μετά από αναβολή για «κρείσσονες αποδείξεις» κατ΄ άρθρο 352 παρ.3 ΚΠΔ
Το ζήτημα αυτό ήταν από τα διφορούμενα στην επιστήμη, ενώ, κατά την κρατούσα άποψη στη νομολογία του Αρείου Πάγου, μπορούσε ο «πολιτικώς ενάγων» να παραστεί για πρώτη φορά στην μετ’ αναβολή για «κρείσσονες αποδείξεις» συζήτηση της υπόθεσης (ΑΠ 423/2008, ΑΠ 1149/99,ΑΠ 536/89. Αντίθετα, εάν δηλωθεί παράσταση πολιτικής αγωγής και στη συνέχεια η δίκη αναβληθεί για κρείσσονες αποδείξεις, στη δε μετ’ αναβολή συζήτηση δεν δηλωθεί και πάλι, τότε θεωρείται ότι δεν υπάρχει δήλωση παράστασης πολιτικής αγωγής (ΑΠ 423/08 ) ΑΠ 1096/2015).
Σύμφωνα με τη διάταξη της παρ.1 του άρθρου 67, αναφορικά με την άσκηση και διατύπωση της παράστασης για υποστήριξη της κατηγορίας ορίζεται ότι: «Η παράσταση για την υποστήριξη της κατηγορίας στο ποινικό δικαστήριο επιτρέπεται χωρίς έγγραφη προδικασία, το αργότερο ώσπου να αρχίσει για πρώτη φορά η αποδεικτική διαδικασία στο ακροατήριο.» Υπό το πρίσμα της νέας διατύπωσης δύσκολα θα γίνει δεκτό ότι μπορεί, πλέον, ο παριστάμενος για την υποστήριξη της κατηγορίας να παραστεί για πρώτη φορά στη συζήτηση, μετά από αναβολή κατά το άρθρο 352 παρ.3 (Αν το δικαστήριο κρίνει ότι χρειάζονται νέες αποδείξεις, μπορεί να αναβάλει τη συζήτηση της υπόθεσης, εφαρμόζοντας ανάλογα τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου αυτού). Και τούτο διότι, για να εφαρμοστεί η διάταξη της 352 παρ. 3 σημαίνει ότι έχει ήδη αρχίσει η αποδεικτική διαδικασία και το δικαστήριο κρίνει ότι τα αποδεικτικά μέσα που έχει συγκεντρώσει δεν είναι επαρκή και χρειάζεται νέες αποδείξεις για τη διαμόρφωση της δικανικής του κρίσης. Επομένως, δεν μπορεί στην αναβολή αυτή να γίνει δήλωση παράστασης για πρώτη φορά για υποστήριξη της κατηγορίας.
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ