Γενικά: Κατά το δικονομικό δίκαιο αγωγή είναι η επιτευκτική διαδικαστική πράξη εκείνη (ως γενικό ένδικο βοήθημα) με την οποία ζητείται η παροχή έννομης προστασίας ενώπιον παντός δικαιοδοσίας δικαστηρίου (άρθρ. 215 επ. ΚΠολΔ, άρθρ. 71 επ. ΚΔΔ και άρθρ. 63 επ. ΚΠΔ), με την άσκηση της οποίας αρχίζει η δίκη και επέρχονται τόσο τα ουσιαστικά (άρθρ. 261, 346, 1096, 1097 κλπ ΑΚ), όσο και τα δικονομικά (άρθρ. 221 επ. ΚΠολΔ) αποτελέσματά της. Η αγωγή διακρίνεται, ανάλογα με το αίτημά της, σε καταψηφιστική, διαπλαστική, αναγνωριστική και σε πλαγιαστική (άρθρ. 70-72 ΚΠολΔ).
Διαπλαστική αγωγή: Είναι εκείνη που έχει αίτημα τη διάπλαση μιας έννομης σχέσης, δηλαδή τη σύσταση, αλλοίωση ή κατάργησή της (άρθρ. 71, ΚΠολΔ) (Ν.Νίκας σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα Ερμηνεία ΚΠολΔ, 160), π.χ. αγωγή διαζυγίου (άρθρ. 1438, ΑΚ), αγωγή ακύρωσης γάμου (άρθρ. 1376, ΑΚ), αγωγή διάρρηξης δικαιοπραξίας (άρθρ. 939 ΑΚ), αγωγή ακύρωσης δικαιοπραξίας (άρθρ. 155, ΑΚ) ή απόφασης ΓΕ Σωματείου (ΕφΠειρ 52/1997 ΕλλΔνη 1997, 1676) ή ανώνυμης εταιρίας (ΠΠρΑθ 8848/1997 ΕΕμπΔ 1998, 78). Ακόμα και η ανακοπή τρίτου στη διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης (άρθρ. 936 ΚΠολΔ) αποτελεί διαπλαστική αρνητική αγωγή γιατί σκοπός της είναι η ακύρωση της κατάσχεσης (ΕφΑθ 6735/1996 ΕλλΔνη 1997, 667), κλπ.
Διαπλαστικά δικαιώματα: Η διαπλαστική αγωγή δεν έχει σχέση με τα διαπλαστικά δικαιώματα, δηλαδή, εκείνα με τα οποία ο δικαιούχος τους με μονομερή πράξη του ή συντρεχόντων και άλλων όρων, συστήνει, αλλοιώνει δικό του ή ξένο δικαίωμα ή έννομη σχέση. Τα δικαιώματα αυτά δεν αποτελούν αξίωση, ώστε να μην απαιτείται από άλλον πράξη ή παράλειψη, αλλά επιτυγχάνουν τη διαμόρφωση νομικής κατάστασης. Για τον λόγο αυτόν, η άσκηση της διαπλαστικής αγωγής διαφέρει από την άσκηση διαπλαστικού δικαιώματος, δεδομένου ότι στα διαπλαστικά δικαιώματα η διάπλαση της έννομης σχέσης επέρχεται αυτοδίκαια με μονομερή ενέργεια του δικαιούχου, ενώ, αντίθετα, στις διαπλαστικές αγωγές η διάπλαση επέρχεται μόνον με (τελεσίδικη ή αμετάκλητη) δικαστική απόφαση. Επομένως σε περίπτωση που ο εκμισθωτής καταγγείλει τη σύμβαση μίσθωσης επειδή ο μισθωτής καθυστερεί το μίσθωμα, ολικά ή μερικά (άρθρ. 597 ΑΚ), παύει να υπάρχει η σύμβαση μίσθωσης από τον χρόνο που έγινε γνωστή η δήλωση αυτή του εκμισθωτή στον μισθωτή, δηλαδή, με την επίδοση της σχετικής αγωγής, στην οποία περιέχεται η δήλωσή του αυτή, ενώ, αν ο ένας των συζύγων εγκατέλειψε τον άλλον, δεν επέρχεται αυτοδίκαια η λύση της έγγαμης συμβίωσης του ακόμα και όταν η διάστασή τους διαρκεί δύο χρόνια συνέχεια (άρθρ. 1439, ΑΚ), αλλά απαιτείται η έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης (άρθρ. 1438, ΑΚ και 602, ΚΠολΔ).
Προϋποθέσεις: Λόγω του είδους και της φύσης της διαπλαστικής αγωγής: α) νομιμοποιούνται ως διάδικοι μόνον τα πρόσωπα που ορίζονται από τον νόμο και για τον λόγο αυτόν, δεν απαιτείται η επίκληση ιδιαίτερου εννόμου συμφέροντος (Ν.Νίκας σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα Ερμηνεία ΚΠολΔ, 464) και β) η άσκησή της πρέπει να γίνει εντός της προβλεπομένης προθεσμίας.
Σημειώνεται ότι και στην περίπτωση της διαπλαστικής αγωγής το δικαστήριο πρέπει προηγουμένως να αναγνωρίσει την ύπαρξη του δικαιώματος του ενάγοντος και μετά να προχωρήσει στην καταδίκη του εναγομένου ή στην διάπλαση, αντίστοιχα, της επίδικης έννομης σχέσεως (άρθρ. 282 και 330, ΚΠολΔ).
Δεδικασμένο-Εκτελεστότητα: Οι διαπλαστικές αποφάσεις παράγουν δεδικασμένο κατά τα άρθρα 321, 322, 324-329 ΚΠολΔ, ως προς τα υποκειμενικά όριά τους, με εξαίρεση εκείνες που αφορούν γαμικές διαφορές και τις σχέσεις γονέων και τέκνων (άρθρ. 602 ΚΠολΔ) γιατί στις περιπτώσεις αυτές, το δεδικασμένο ενεργεί έναντι όλων (erga omnes), ενώ δεν μπορούν να κηρυχθούν προσωρινά εκτελεστές (άρθρ. 909 περ. 3 ΚΠολΔ), αλλ’ ούτε και όταν τελεσιδικήσουν αποτελούν, κατά το άρθρο 904 παρ. 2 α’ ΚΠολΔ, τίτλους εκτελεστούς (Ε.Μπαλογιάννη σε Κ.Κουτσουλέλο Αναγκαστική Εκτέλεση, 29).
Δικαστικό ένσημο: Η διαπλαστική αγωγή δεν υπόκειται σε τέλος δικαστικού ενσήμου κατά τον Ν. ΓΠΟΗ (ΕφΑθ 3217/1994 ΝοΒ 1995, 264).
Βιβλία διεκδικήσεων: Τέλος, η διαπλαστική αγωγή δεν εγγράφεται ακόμα και αν αφορά ακίνητο, εκτός αν πρόκειται για μικτή αγωγή (Ν.Νίκας σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα Ερμηνεία ΚΠολΔ, 464).
* Ο κ. Κωνσταντίνος Κουτσουλέλος είναι Δικηγόρος Αθηνών και ιδρυτικό μέλος του επιστημονικού σωματείου Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ