Διάκριση της δικαστικής προστασίας σε δύο στάδια:
α) Το στάδιο που προηγείται της συνάψεως συμβάσεως και β) το στάδιο που έπεται αυτής
Α. Προ της υπογραφής της συμβάσεως οι αναφυόμενες διαφορές έχουν ακυρωτικό χαρακτήρα (ΣτΕ 2751/2013, 4044/2012) και υπάγονται στην αρμοδιότητα των Διοικητικών Εφετείων ή του ΣτΕ υπό το πρίσμα των οριζομένων στον Ν 4412/2016 (παλαιότερα Ν 3886/2010).
Σε περίπτωση μη υπαγωγής στις διατάξεις του Ν 4412/2016 (παλαιότερα Ν 3886/2010) αρμόδιο είναι το Διοικητικό Εφετείο (άρθρο 47 παρ. 4 Ν 3900/2010, ΣτΕ 3500/2017, ΔΠρΡοδ 78/2015), που αποφαίνεται ανεκκλήτως (ΣτΕ 219/2018, 2982/2017, 4564/2015, πρβλ. και αρ. 127 παρ. 5 Ν 4412/2016).
Στην ακυρωτική αρμοδιότητα και δη του ΣτΕ (ΣτΕ 982/2018, 1974/2016, 5/2013) υπάγονται και όλες οι πράξεις που αφορούν μη συμβληθέντες τρίτους, έστω και εάν σχετίζονται με διοικητική σύμβαση.
Για την προσωρινή δικαστική προστασία εν δυνάμει εφαρμοστέος ο Ν 4412/2016 (παλαιότερα ο Ν 3886/2010) με τις ειδικότερες ρυθμίσεις αυτού (π.χ. αναλογικό παράβολο, δυνατότητα ασκήσεως αιτήσεως αναστολής πριν από την άσκηση της αιτήσεως ακυρώσεως) διαφορετικά ισχύουν οι γενικές διατάξεις με τις οικείες ρυθμίσεις αυτών (αρ. 52 π.δ. 18/1989, ΔΕφΘεσ. 81/2018, ΔΕφΑ Αν 85/2015, 18/2015).
Στην ακυρωτική αρμοδιότητα και δη του ΣτΕ (ΣτΕ 982/2018, 1974/2016, 5/2013) υπάγονται και όλες οι πράξεις που αφορούν μη συμβληθέντες τρίτους, έστω και εάν σχετίζονται με διοικητική σύμβαση.
Για την προσωρινή δικαστική προστασία εν δυνάμει εφαρμοστέος ο Ν 4412/2016 (παλαιότερα ο Ν 3886/2010) με τις ειδικότερες ρυθμίσεις αυτού (π.χ. αναλογικό παράβολο, δυνατότητα ασκήσεως αιτήσεως αναστολής πριν από την άσκηση της αιτήσεως ακυρώσεως) διαφορετικά ισχύουν οι γενικές διατάξεις με τις οικείες ρυθμίσεις αυτών (αρ. 52 π.δ. 18/1989, ΔΕφΘεσ. 81/2018, ΔΕφΑ Αν 85/2015, 18/2015).
Εάν η σύμβαση είναι ιδιωτικού δικαίου προβλέπεται η άσκηση αγωγής ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων και η αίτηση ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου. Η εφαρμογή του άρθρου 47 παρ. 4 Ν 3900/2010, δυνάμει της οποίας εγκαθιδρύεται γενική ακυρωτική αρμοδιότητα των Διοικητικών Εφετείων κατά το προσυμβατικό στάδιο αναφύεται μόνο σε περιπτώσεις επικείμενων δημόσιων συμβάσεων με φορείς του stricto sensu δημόσιου τομέα. Εάν οι αναθέτουσες αρχές αποτελούν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, οι διαφορές που ανακύπτουν από πράξεις που εκδίδουν κατά το προσυμβατικό στάδιο (εφόσον δεν εμπίπτουν στο δικονομικό πλαίσιο του Ν 4412/2016, βλ. ιδίως άρθρο 345), αποτελούν προδήλως διαφορές ιδιωτικού δικαίου υπαγόμενες στη δικαιοδοσία αμιγώς των πολιτικών δικαστηρίων (βλ. ΣτΕ 542/2018, 3277/2017, 2149/2017, 2516/2015, ΣτΕΑν 59/2015, 26/2015, ΔΕφΑ 742/2014, 589/2014, 7/2014, ΔΕφΑΣυμβ 81/2015).
Τυχόν αξιώσεις αποζημιώσεως κατά το προσυμβατικό στάδιο εισάγονται στο αρμόδιο διοικητικό πρωτοδικείο (Άρθρο 71 Παρ. 1 ΚΔΔικ, Άρθρο 6 Παρ. 1 ΚΔΔικ, Άρθρο 7 Παρ. 1 ΚΔΔικ, βλ. ΣτΕ 3692/2015, 3040/2014, 1482/2014, 3766/2013, 1943/2013, 451/2013, 2657/2011, ΔΕφΑ 567/2017, 341/2015, 1430/2012), εφόσον η σύμβαση είναι διοικητική (σύμβαση με δημόσιο ή ΝΠΔΔ, που εξυπηρετεί δημόσιο σκοπό και εγκαθιδρύει προνόμια υπέρ του Δημοσίου), άλλως στα πολιτικά δικαστήρια. Εν προκειμένω δεν έχει υπογραφεί σύμβαση, η οποία θα εγκαθίδρυε κατ’ εξαίρεση αρμοδιότητα του Διοικητικού Εφετείου για την εκδίκαση της αγωγής (Άρθρο 6 Παρ. 2 στοιχ. α ΚΔΔικ, βλ. ΔΕφΑ 2424/2015, 1488/2014, 693/2014).
Δύναται να συντρέχει τόσο ευθύνη από τα άρθρα 197-198 ΑΚ όσο και από τα άρθρα ΕισΝΑκ105 επ (βλ. ΣτΕ 1678/2017, 3692/2015, 3040/2014, 1482/2014, 3766/2013, 1943/2013, 451/2013, 2657/2011, ΔΕφΑ 567/2017)
Β. Μετά την υπογραφή της (διοικητικής) συμβάσεως διαφορά ουσίας υπαγόμενη στο Διοικητικό Εφετείο (με την επιφύλαξη των οριζόμενων περί προσφυγής για ακυρότητα σύμβασης), εφόσον πρόκειται για διοικητικές συμβάσεις (ΔΕφΑ 2741/2018, 904/2018, 1730/2017, 1011/2015, ΣτΕ 205/2017). Σε αυτές περιλαμβάνονται και οι αγωγές αδικαιολόγητου πλουτισμού ανεξάρτητα από το κύρος της σύμβασης (ΣτΕ 839/2012, 3710/2010, 2229/2009, ΔΕφΑ 66/2018, ΔΕφΧαν 42/2018, εάν και προ του Ν 4412/2016 είχε αναπτυχθεί άποψη και περί δικαιοδοσίας των πολιτικών δικαστηρίων), εάν και εσχάτως η νομολογία εξαιρεί τις περιπτώσεις όπου η σύμβαση δεν έχει υποβληθεί στον προσήκοντα έλεγχο του ΕΣ (ΣτΕ 368/2014, 3104/2013, ΔΕφΑ 3199/2017, 1168/2015, 1101/2015, 2519/2014, 2459/2014) και υπολαμβάνει ότι οι σχετικές αγωγές υπάγονται στο διοικητικό πρωτοδικείο.
Πλέον και για τις συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου εγκαθιδρύεται πάντως επίσης αρμοδιότητα του Διοικητικού Εφετείου σύμφωνα με τα οριζόμενα στο αρ. 175 Ν 4412/2016 (για τα έργα) και στο αρ. 205 Α Ν 4412/2016 (όπως τροποποιήθηκε με αρ. 43 παρ. 24 Ν 4605/2019, για τις προμήθειες και τις υπηρεσίες)
Δοθείσης της υπογραφής της συμβάσεως, δημιουργείται πλέον διαφορά ουσίας (Άρθρο 1 Παρ. 2 στοιχ. ι Ν. 1406/1983), η οποία θα εισαχθεί με προσφυγή ή αγωγή ενώπιον του αρμοδίου κατά τόπου Διοικητικού Εφετείου (Άρθρο 6 Παρ. 2 περ. α ΚΔΔικ, Άρθρο 63 Παρ. 1 ΚΔΔικ, βλ. ΣτΕ 940/2018, 1595/2016, 1400/2016, 487/2016, ΔΕφΑ 2539/2014, 546/2014, 119/2014).
Ύπαρξη πλήθους προσφυγών κατά την προδικασία (βλ. αρ. 174, 205 Ν. 4412/2016). Για την προσωρινή δικαστική προστασία ισχύουν οι γενικές διατάξεις του ΚΔΔικ.
Τυχόν χρηματικές αξιώσεις (εκτός των μη συμβληθέντων τρίτων) εισάγονται στο αρμόδιο διοικητικό εφετείο (ιδιαίτερη προβληματική για τα έργα) με αγωγή (Άρθρο 6 Παρ. 2 περ. α ΚΔΔικ, Άρθρο 71 Παρ. 1 ΚΔΔικ, Άρθρο 78 ΚΔΔικ, Άρθρο 80 Παρ. 2. ΚΔΔικ, βλ. ΔΕφΑ 1730/2017, 1011/2015, 888/2014).
Η νομολογία ωστόσο (και δη στις συμβάσεις δημοσίων έργων) συνήθως περιόριζε τη δυνατότητα ασκήσεως αγωγής (άνευ τηρήσεως τουλάχιστον της προδικασίας επί προσφυγών) αποκλειστικά στις περιπτώσεις όπου πρόκειται για χρηματική απαίτηση αναγνωρισμένη και εκκαθαρισμένη από τη Διοίκηση και όπου δεν προϋποτίθεται η έκδοση εκτελεστής πράξης της Διοικήσεως (ιδίως μετά από συγκεκριμένη διοικητική προδικασία)(ΣτΕ 1628/2018, 277/2018, 1784/2017, 3846/2015, 3836/2015, 3305/2015, 2420/2015, 4896/2014, 4678/2014, 2105/2014, 350/2014, 2747/2013, 2735/2013, 2403/2012, ΔΕφΑ 1118/2011, 247/2009, 32/2009, ΔΕφΘεσ. 857/2017 1366/2008). Αναμένονται αποφάσεις υπό το πρίσμα των οριζομένων στο άρθρο 175, 205Α Ν. 4412/2016.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Καλονόμος είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω και ΣτΕ , LL.M. (Heidelberg).
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ