Γενικά: Εκουσία δικαιοδοσία (άρθρ. 739 επ. ΚΠολΔ) είναι η εξουσία των πολιτικών δικαστηρίων για τη λήψη ρυθμιστικών μέτρων με διοικητικό χαρακτήρα με σκοπό τη διάπλαση μιας έννομης σχέσης ή τη διαπίστωση μιας πραγματικής κατάστασης, χωρίς να αναγνωρίζεται κάποιο ιδιωτικό δικαίωμα, όπως συμβαίνει στην αμφισβητούμενη δικαιοδοσία (άρθρ. 1 περ. 1 και 2, ΚΠολΔ) (Κ.Μπέης Εισαγωγή στη δικονομική σκέψη, παρ. 25, 357). Η εκουσία δικαιοδοσία σαφώς διαφοροποιείται από την αμφισβητούμενη γιατί στην πρώτη δεν ζητείται αλλ’ ούτε επιτυγχάνεται, όπως συμβαίνει με τη δεύτερη, η διάγνωση ιδιωτικού δικαιώματος, αλλά ασκείται διοικητικής φύσης αρμοδιότητα με αποτέλεσμα: οι σχετικές δικαστικές αποφάσεις δεν περιέχουν διάγνωση εννόμων σχέσεων και δεν παράγουν δεδικασμένο κατ’ άρθρ. 331 ΚΠολΔ, ακόμα και στην περίπτωση που γίνεται παρεμπίπτουσα εξέτασή τους (ΠΠρΡοδ 100/2001 ΧρΙΔ 2002, 257).
Επομένως, τα τακτικά πολιτικά δικαστήρια δεν επιλαμβάνονται σε όλες ανεξαιρέτως τις υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρ. 739, ΚΠολΔ) αλλά μόνον σε εκείνες για τις οποίες είτε ο νόμος προβλέπει ειδικά (άρθρ. 94 Σ και 782-866, ΚΠολΔ), είτε παραπέμπει σε αυτές, όπως π.χ. τη διαιτησία (άρθρ. 878 επ., ΚΠολΔ), την κήρυξη αλλοδαπού τίτλου στην Ελλάδα (άρθρ. 905, ΚΠολΔ), τη διαταγή για την κατάσχεση ειδικών περιουσιακών στοιχείων (άρθρ. 1023, ΚΠολΔ), ή τον ΕισΝ ΚΠολΔ (άρθρ. 3 παρ. 3 και 44) ή προβλέπονται από ειδικές διατάξεις νόμων, όπως π.χ. στις υποθέσεις που αφορούν την πτωχευτική διαδικασία, κ.λπ., (Ευάγγ.Περάκης, Πτωχευτικό Δίκαιο, 160, 179).
Στις υποθέσεις αυτές τα δικαστήρια που επιλαμβάνονται καλούνται:
α) είτε να περιβάλλουν με το κύρος και τα εχέγγυα της ορθής και αμερόληπτης κρίσης τους ορισμένες πράξεις ιδιωτών (π.χ. τέλεση υιοθεσίας), β) είτε να παρέχουν άδεια για τη διενέργεια ορισμένης πράξης (π.χ. άδεια εκποίησης περιουσίας),
γ) είτε να εγκρίνουν κάποια ενέργεια (π.χ. άδεια σε ανήλικο ή επίτροπο),
δ) είτε ακόμα να λάβουν μέτρα για την προστασία προσώπου ή της περιουσίας του (π.χ. δικαστική συμπαράσταση, διορισμός κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομιάς) (περισσ. Π.Αρβανιτάκης σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα Ερμηνεία ΚΠολΔ, 1487 επ.).
Σημειώνεται ότι η ύπαρξη αντιδικίας δεν αποτελεί οπωσδήποτε κριτήριο διάκρισης μεταξύ εκουσίας και αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας γιατί υπάρχουν υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας στις οποίες υπάρχει το στοιχείο της αντιδικίας, όπως π.χ. στην περίπτωση ανακριβούς κληρονομητηρίου (άρθρ. 1964 ΑΚ και 823, ΚΠολΔ), κ.λπ.
Δεδικασμένο: Στις δίκες της εκούσιας δικαιοδοσίας δεν παράγεται δεδικασμένο με τις προϋποθέσεις του άρθρου 324 ΚΠολΔ, το οποίο αφορά την εκδίκαση διαφορών αμφισβητούμενης δικαιοδοσίας, αφού δεν κρίνεται δικαίωμα του ουσιαστικού δικαίου, αλλά με εκείνη του άρθρου 321 ΚΠολΔ (ΕφΛαρ 733/2003 ΕλλΔνη 2003, 518-Π.Αρβανιτάκης σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα 1533 επ.), δηλαδή, σε περίπτωση που η αίτηση γίνει δεκτή ή απορριφθεί δεν είναι δυνατόν να συζητηθεί νέα αίτηση των ίδιων διαδίκων για το ίδιο αντικείμενο κατά τη διαδικασία των άρθρων 741 επ. ΚΠολΔ (άρθρ. 778, ΚΠολΔ) (ΑΠ 260/2008 ΤΝΠ ΔΣΑ-ΑΠ 1084/1982 Δ 1983, 463 παρ. Κ.Μπέη), εκτός αν στηρίζεται σε νέα πραγματικά γεγονότα (ΑΠ 281/1997 ΝοΒ 1998, 1234-ΕφΑθ 5846/1998 ΕλλΔνη 1998, 1372).
Ωστόσο, πρέπει να αναφερθεί:
Ότι σε περίπτωση ανάκλησης, μεταρρύθμισης, εξαφάνισης ή αναστολής ισχύος της απόφασης είναι ισχυρές οι καταβολές που έγιναν καλόπιστα από τον υπόχρεο ή τρίτο και δεν θίγονται τα δικαιώματα τα οποία απέκτησαν, καθώς και οι δικαιοπραξίες οι οποίες ενήργησαν τρίτοι καλόπιστα, με βάση την απόφαση, ώσπου να ισχύσει η απόφαση που ανακαλεί, μεταρρυθμίζει, εξαφανίζει ή αναστέλλει την ισχύ της προηγούμενης (άρθρ. 779, ΚΠολΔ) και
ότι, με την επιφύλαξη αυτών που ορίζουν διεθνείς συμβάσεις απόφαση αλλοδαπού δικαστηρίου έχει στην Ελλάδα, χωρίς άλλη διαδικασία, την ισχύ που της αναγνωρίζει το δίκαιο του κράτους του δικαστηρίου που την εξέδωσε (Σ.Μεταλληνός, Η αναγνώριση αλλοδαπών αποφάσεων εκουσίας δικαιοδοσίας Δ 1978, 198-Δ.Τσικρικά, Η αναγνώριση αλλοδαπών αποφάσεων εκουσίας δικαιοδοσίας κατά το αυτόνομο ημεδαπό και διεθνές συμβατικό δίκαιο Δ 1991, 593), εφόσον συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις (άρθρ. 780 ΚΠολΔ):
α) η απόφαση εφάρμοσε τον ουσιαστικό νόμο που έπρεπε να εφαρμοστεί κατά το ελληνικό δίκαιο που εκδόθηκε από δικαστήριο που έχει δικαιοδοσία κατά το δίκαιο της πολιτείας της οποίας τον ουσιαστικό νόμο εφάρμοσε και
β) δεν είναι αντίθετη προς τα χρηστά ήθη ή προς τη δημόσια τάξη, δηλαδή, σύμφωνα με τους όρους που ορίζει η διάταξη του άρθρου 780 ΚΠολΔ και όχι εκείνη του άρθρου 905 ΚΠολΔ η οποία εφαρμόζεται στην αμφισβητούμενη δικαιοδοσία (ΟλΑΠ 17/2008 Δ 2008, 1028 παρ. Κ.Μπέη-ΑΠ 1956/2009 ΝοΒ 2010, 972) και αφορά κάθε υπόθεση που σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο δεν υπάγεται στη διαδικασία της εκουσίας δικαιοδοσίας (ΜΠρΑθ 6849/1997 ΑρχΝ 1997, 529).
Σε περίπτωση που η αρμόδια αρχή αρνείται ή αδυνατεί να διαπιστώσει τη συνδρομή των ως άνω προϋποθέσεων, η αναγνώριση της αλλοδαπής απόφασης γίνεται με ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 905 παρ. 4 ΚΠολΔ με τους όρους του άρθρου 780 ΚΠολΔ (Π.Αρβανιτάκης σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα Ερμηνεία ΚΠοΔ, 1540).
Εκτελεστότητα: Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 904, 915, 916 και 917 ΚΠολΔ προκύπτει ότι για τη διενέργεια της αναγκαστικής εκτέλεσης απαιτείται η ύπαρξη τίτλου εκτελεστού, ο οποίος πρέπει να περιέχει απαίτηση βέβαιη και εκκαθαρισμένη.
Κατά την παράγραφο 2α’ του άρθρου 904 ορίζεται ότι μεταξύ των εκτελεστών τίτλων είναι και οι τελεσίδικες ή αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις οποιουδήποτε ελληνικού δικαστηρίου (άρθρ. 321 και 553 ΚΠολΔ), καθώς και οι μη οριστικές που κηρύχθηκαν προσωρινά εκτελεστές (άρθρ 907-910 ΚΠολΔ), εφόσον (τόσο στην περίπτωση αυτή, όσο και στους λοιπούς τίτλους), περιέχεται απαίτηση με την οποία ο οφειλέτης υποχρεούται σε ορισμένη πράξη, παράλειψη ή ανοχή, η οποία είναι βέβαιη (άρθρ. 915, Κ.Πολ.Δ.) και εκκαθαρισμένη (άρθρ. 916 και 917, Κ.Πολ.Δ.), δηλαδή, προκύπτει με σαφή τρόπο η ποιότητα και η ποσότητά της.
Όπως προαναφέρεται κατά κανόνα οι αποφάσεις που εκδίδονται κατά την εκουσία δικαιοδοσία έχουν διαπλαστικό κατ’ αρχήν χαρακτήρα και δεν εκτελούνται, εκτός αν έχουν τα ανωτέρω στοιχεία, δηλαδή, υποχρεώνεται ορισμένο πρόσωπο στην τέλεση κάποιας πράξης, π.χ. υποχρεώνεται ο υποθηκοφύλακας να καταχωρήσει μεταγραφή στα τηρούμενα από αυτό βιβλία (Ε.Μπαλογιάννη σε Κ.Κουτσουλέλο, Αναγκαστική Εκτέλεση, IV 30) και σε κάθε άλλη περίπτωση που στην απόφαση περιέχεται διάταξη η οποία επιδέχεται αναγκαστική εκτέλεση (Ι.Μπρίνιας, Αναγκαστική Εκτέλεσις, 92), όπως για παράδειγμα υποχρέωση για εκτέλεση ορισμένης πράξης (άρθρ. 945, 946 ΚΠολΔ) κ.λπ. Τα ίδια ισχύουν και ως προς την εκτέλεση της προσωρινής διαταγής, με ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 700 παρ. 3 ΚΠολΔ, σύμφωνα με την οποία αυτή εκτελείται αμέσως μόλις καταχωριστεί κάτω από την αίτηση ή στα πρακτικά με βάση σημείωση του δικαστή που την εξέδωσε.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι μπορούν να εκτελεστούν και οι αποφάσεις της εκουσίας δικαιοδοσίας, με τους προαναφερόμενους όρους, πολύ περισσότερο όταν, ενόψει της διατύπωσης του άρθρου 904 παρ. 2α’ ΚΠολΔ, όλες ανεξαιρέτως οι τελεσίδικες αποφάσεις ελληνικών δικαστηρίων αποτελούν τίτλους εκτελεστούς, αρκεί να περιέχουν απαίτηση βέβαιη και εκκαθαρισμένη, κατά τα ανωτέρω εκτιθέμενα και ανεξάρτητα με ποια διαδικασία δίκασαν (Ι.Μπρίνιας, Αναγκαστική Εκτέλεσις, 61), ακόμα και αν πρόκειται για αποφάσεις εκουσίας δικαιοδοσίας, αρκεί να έχουν καταψηφιστικό περιεχόμενο (Ι.Μπρίνιας, Αναγκαστική Εκτέλεσις, 61, σημ. 36). Άλλωστε για τον λόγο αυτόν επιτρέπεται η υποβολή αίτησης αναστολής εκτελεστότητας στην περίπτωση άσκησης των ενδίκων μέσων της έφεσης (άρθρ. 763 ΚΠολΔ) και της αναίρεσης (άρθρ. 770 ΚΠολΔ).
* Ο κ. Κωνσταντίνος Κουτσουλέλος είναι Δικηγόρος Αθηνών και ιδρυτικό μέλος του επιστημονικού σωματείου Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ