1. Στις διατάξεις των παραγράφων 1-3 του άρθρου 142 του Ν 4548/2018 προβλέπεται ότι, «1. Δικαίωμα να ζητήσουν έκτακτο έλεγχο της εταιρίας από το δικαστήριο, που δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, έχουν: α) Μέτοχοι της εταιρίας που αντιπροσωπεύουν το ένα εικοστό (1/20) τουλάχιστον του καταβεβλημένου κεφαλαίου β) Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, προκειμένου περί εταιριών, των οποίων οι μετοχές ή άλλοι τίτλοι έχουν εισαχθεί σε ρυθμιζόμενη αγορά ή ΠΜΔ ή έχουν αποτελέσει αντικείμενο δημόσιας προσφοράς στο πλαίσιο είτε κάλυψης κεφαλαίου είτε διάθεσης υφιστάμενων μετοχών. 2. Ο έλεγχος κατά την παράγραφο 1 διατάσσεται, αν πιθανολογούνται πράξεις που παραβιάζουν διατάξεις του νόμου ή του καταστατικού της εταιρίας ή αποφάσεις της γενική συνέλευσης. Σε κάθε περίπτωση αίτηση ελέγχου πρέπει να υποβάλλεται μέσα σε τρία (3) έτη από την έγκριση των χρηματοοικονομικών καταστάσεων της χρήσης, εντός της οποίας τελέστηκαν οι καταγγελλόμενες πράξεις. 3. Μέτοχοι της εταιρίας, που εκπροσωπούν το ένα πέμπτο (1/5) του καταβεβλημένου κεφαλαίου, δικαιούνται να ζητήσουν από το δικαστήριο τον έλεγχο της εταιρίας, εφόσον από την όλη πορεία αυτής, αλλά και με βάση συγκεκριμένες ενδείξεις, καθίσταται πιστευτό ότι η διοίκηση των εταιρικών υποθέσεων δεν ασκείται όπως επιβάλλει η χρηστή και συνετή διαχείριση. Το καταστατικό μπορεί να μειώσει, όχι όμως πέραν του μισού, το ποσοστό του καταβεβλημένου κεφαλαίου που απαιτείται για την άσκηση του δικαιώματος της παρούσας παραγράφου».
2. Με τις προαναφερθείσες διατάξεις καθιερώνεται το δικαίωμα των μετόχων που αντιπροσωπεύουν τη μειοψηφία του 1/20 και του 1/5 του καταβεβλημένου εταιρικού κεφαλαίου ανώνυμης εταιρίας, με τις ειδικότερες διακρίσεις, να ζητήσουν από το αρμόδιο Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρίας (μη γνήσιες υποθέσεις εκουσίας δικαιοδοσίας), να διαταχθεί ο έκτακτος έλεγχος της ανώνυμης εταιρείας. Το δικαίωμα αυτό αποβλέπει καταρχήν στη συγκέντρωση στοιχείων για την άσκηση αγωγής αποζημίωσης κατά εταιρικών οργάνων (εταιρική αγωγή), στην αναζήτηση τυχόν ευθυνών τους, αλλά και γενικότερα στην ενημέρωση της γενικής συνέλευσης σχετικά με τον τρόπο άσκησης της διαχείρισης και η άσκηση του οποίου δεν εμποδίζεται από την έγκριση του ισολογισμού ή την απαλλαγή του διοικητικού συμβουλίου από την ευθύνη του με απόφαση της γενικής συνέλευσης στην οποία συμμετείχαν και οι αιτούντες (ΑΠ 1439/2015, ΕφΑθ (Μον) 1280/2019, ΜΠρΑθ 230/2017, ΜΠρΘεσσαλ 7327/2017, ΤΝΠ-ΝΟΜΟΣ).
3. Ο ως άνω έκτακτος ή διαχειριστικός έλεγχος διαφέρει από τον τακτικό: α) ως προς τον χρόνο διεξαγωγής του αφού ο τελευταίος είναι μόνιμος και περιοδικός ενώ ο διαχειριστικός είναι έκτακτος και για τη διενέργειά του χρειάζεται η συνδρομή ορισμένων προϋποθέσεων, ως προς το πρόσωπο που ενεργεί τον έλεγχο, αφού ο τακτικός ενεργείται από όργανα που διορίζει η γεν. συν. της εταιρίας, αντίθετα ο έκτακτος ενεργείται από πρόσωπα (ελεγκτές) που διορίζει το δικαστήριο. β) Ως προς το αντικείμενο, αφού ο τακτικός έλεγχος έχει ως αντικείμενο τη λογιστική και διαχειριστική κατάσταση της εταιρίας, αντίθετα ο έκτακτος έλεγχος έχει ως αντικείμενο, κατά κανόνα, συγκεκριμένες πράξεις διαχείρισης και γ) ως προς τον σκοπό, αφού με τον έκτακτο έλεγχο επιδιώκονται, κατά κύριο λόγο, η προστασία των συμφερόντων των ενδιαφερομένων προσώπων και ιδιαίτερα της μειοψηφίας των μετόχων, η οποία επιτυγχάνεται ιδίως με τη συλλογή του αναγκαίου αποδεικτικού υλικού για τη θεμελίωση τυχόν αξίωσης αποζημίωσης κατά των μελών του Δ.Σ. της εταιρίας (εταιρική αγωγή) ή κατ’ άλλων υπευθύνων, ή η επίκριση του Δ.Σ. και η διαφώτιση της γεν. συνέλευσης (ΕφΛαρ (Μον) 263/2014, ΕφΛαρ (Μον) 273/2014, ΜΠρΑθ 1863/2016, ΜΠρΘεσσαλ 8702/2014, ΜΠρΘεσσαλ 13229/2014, ΜΠρΘεσσαλ 13545/2014, ΤΝΠ-ΝΟΜΟΣ).
* Ο κ. Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος είναι Δικηγόρος στον ΑΠ, MSc, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ