Με τις ΑΠ 446/2022 και ΑΠ 551/2022, καθορίζεται η διάκριση μεταξύ της ενδοοικογενειακής βίας και της απλής σωματικής βλάβης του άρθρου 308 ΠΚ.
Γενικές έννοιες: Α. ενδοοικογενειακή βία «Κατά το άρθρο 1 παρ. 1 του Ν. 3500/2006 της 23/24.10.2006 “Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις”, “ενδοοικογενειακή βία θεωρείται η τέλεση αξιόποινης πράξης σε βάρος μέλους της οικογένειας, σύμφωνα με τα άρθρα 6, 7,8 και 9 του παρόντος και τα άρθρα 299 και 311 του Π.Κ.”.»
Β. οικογένεια: «Κατά την παρ. 2 εδ. α’ του ίδιου άρθρου, “οικογένεια θεωρείται η κοινότητα που αποτελείται από συζύγους ή γονείς και συγγενείς πρώτου και δεύτερου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους” ενώ κατά την παρ. 3 του ίδιου ως άνω άρθρου “θύμα ενδοοικογενειακής βίας θεωρείται κάθε πρόσωπο της προηγούμενης παραγράφου σε βάρος του οποίου τελείται αξιόποινη πράξη κατά τα άρθρα 6, 7, 8 και 9 του παρόντος …”.»
Γ. Απλή σωματική βλάβη του 308 ΠΚ «Κατά το άρθρο 6 παρ. 1 του ως άνω νόμου, όπως ισχύει από 1-7- 2019, μετά την τροποποίησή του ως προς την απειλούμενη ποινή με το άρθρο 463 παρ. 1, 2 ΠΚ “το μέλος της οικογένειας το οποίο προκαλεί σε άλλο μέλος αυτής σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του, υπό την έννοια του εδ. α’ της παρ. 1 του άρθρου 308 Π.Κ., ή με συνεχή συμπεριφορά προξενεί εντελώς ελαφρά κάκωση ή βλάβη της υγείας του, με την έννοια του εδ. β’ της παραπάνω διάταξης, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους ή χρηματική ποινή”.»
Δ. βία κατά συζύγου ή συντρόφου 312 ΠΚ «Κατά δε το άρθρο 312 παρ. 2 και 1 του ισχύοντος από 1-7-2019 νέου ΠΚ, που καλύπτει το έγκλημα της ενδοοικογενειακής βίας σε βάρος συζύγου ή συντρόφου, όποιος προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε βάρος συζύγου κατά τη διάρκεια του γάμου ή σε βάρος συντρόφου κατά τη διάρκεια της συμβίωσης τιμωρείται για την πράξη του άρθρου 308 παρ. 1 εδάφιο α’, με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους.»
Διαχρονικό δίκαιο: «Από τη σύγκριση των άνω διατάξεων προκύπτει ότι στην προκείμενη περίπτωση, που η ένδικη πράξη της ενδοοικογενειακής απλής σωματικής βλάβης φέρεται ότι τελέστηκε σε βάρος συζύγου στις 29 Ιουλίου 2018, εφαρμοστέα, κατά το άρθρο 2 παρ. 1 Π Κ, είναι η διάταξη του άρθρου 6 παρ. Ια του ν. 3500/2006, ως περιέχουσα ευμενέστερες για τον κατηγορούμενο διατάξεις, καθόσον πέραν της απειλούμενης και από τις δύο διατάξεις ποινής φυλάκισης τουλάχιστον ενός έτους προβλέπει διαζευκτικά και τη χρηματική ποινή.»
Διάκριση ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης και σωματικής βλάβης του άρθρου 308 του Π.Κ «Η ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη διακρίνεται από τη σωματική βλάβη του άρθρου 308 του Π.Κ., ως προς το στοιχείο της τέλεσής της εντός του οικογενειακού πλαισίου και για τον λόγο αυτό τιμωρείται αυστηρότερα. Ειδικότερα ποινικοποιείται η ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη υπό την έννοια της πρόκλησης από μέλος της οικογένειας σε άλλο μέλος αυτής απλής σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας ή εντελώς ελαφράς σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας μετά από συνεχή συμπεριφορά, με συνέπεια αν η εντελώς ελαφρά σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας προξενήθηκε όχι μετά από συνεχή συμπεριφορά, δεν τιμωρείται κατά το παραπάνω άρθρο 6 παρ. 1 του ν. 3500/2006 αλλά κατά τη διάταξη του άρθρου 308 παρ.1 εδ. β του ΠΚ.»
Διαχρονικό δίκαιο του 308 ΠΚ. «Περαιτέρω, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 308 του παλαιού Π Κ, υπό την ισχύ του οποίου φέρεται ότι τελέστηκε η ένδικη πράξη “1. Όποιος με πρόθεση προξενεί σε άλλον σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών. Αν η κάκωση ή η βλάβη της υγείας που του προξένησε είναι όλως ελαφρά τιμωρείται με κράτηση έως έξι (6) μήνες ή με πρόστιμο έως τρεις χιλιάδες (3.000) ευρώ “, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 308 παρ. 1 του νέου Π.Κ. “Ι. Όποιος προξενεί σε άλλον σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο έτη ή χρηματική ποινή. Αν η κάκωση ή βλάβη της υγείας που του προξένησε είναι εντελώς ελαφρά, τιμωρείται με παροχή κοινωφελούς εργασίας”. Από τη σύγκριση των άνω διατάξεων προκύπτει ότι δεν έχει αλλάξει η νομοτυπική μορφή της πράξης, όμως η διάταξη του άρθρου 308 παρ. 1 εδ. α’ του νέου ΠΚ για την απλή σωματική βλάβη είναι ευμενέστερη ως προς την προβλεπόμενη ποινή, δυσμενέστερη όμως ως προς την προβλεπόμενη στο εδ. β’ πράξη της εντελώς ελαφράς σωματικής βλάβης, αφού η πράξη φέρει τον χαρακτήρα πλημμελήματος (άρθρο 18 του νέου ΠΚ), ενώ κατά την αντίστοιχη διάταξη του προϊσχύσαντος ποινικού κώδικα φέρει χαρακτήρα πταίσματος (άρθρο 18 αυτού), τα πταίσματα δε ήδη έχουν καταργηθεί, σύμφωνα με τη μεταβατική διάταξη του άρθρου 468 του νέου ΠΚ.»
Στοιχεία του εγκλήματος της σωματικής βλάβης 308 ΠΚ «Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται, ότι το αδίκημα της σωματικής βλάβης, που θεσμοθετείται για να προστατευθεί η σωματική ακεραιότητα του ανθρώπου, είναι υπαλλακτικώς μικτό έγκλημα, η αντικειμενική υπόσταση του οποίου περιλαμβάνει όχι μόνο ορισμένη ενέργεια αλλά και ορισμένο αποτέλεσμα, που συνίσταται, είτε στην πρόκληση σωματικής κάκωσης, είτε στην πρόκληση βλάβης της υγείας του παθόντος και που διαβαθμίζεται, αναλόγως της σπουδαιότητας αυτής, σε απλή και σε εντελώς ελαφρά, η οποία, χωρίς να είναι επουσιώδης, έχει επιπόλαιες συνέπειες.»
Στοιχεία της ενδοοικογενειακής βλάβης «Επομένως, για τη στοιχειοθέτηση του ανωτέρω ιδιώνυμου εγκλήματος της ενδοοικογενειακής απλής σωματικής βλάβης, απαιτείται πέραν της πρόκλησης σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας από ένα μέλος της οικογένειας σε άλλο μέλος της ίδιας οικογένειας και δόλος του δράστη κατευθυνόμενος στην παραγωγή αυτών των αποτελεσμάτων. Σωματική κάκωση είναι κάθε εξωτερική επενέργεια επί του σώματος, όπως τραύματα, εκδορές, οιδήματα, παραμορφώσεις, πόνος κ.λπ., ενώ βλάβη της υγείας κάθε διατάραξη των εσωτερικών λειτουργιών. Η συνδρομή των στοιχείων της αντικειμενικής υπόστασης για το έγκλημα αυτό πρέπει να αιτιολογείται ειδικώς στην καταδικαστική απόφαση, εν όψει της διαβάθμισης της σωματικής βλάβης, αναλόγως της σπουδαιότητάς της, σε απλή, επικίνδυνη, βαριά και θανατηφόρα. Η σχετική κρίση του δικαστηρίου της ουσίας πρέπει να είναι αιτιολογημένη ως προς τον προσδιορισμό με ακρίβεια του είδους της σωματικής κάκωσης ή της βλάβης της υγείας του παθόντος, προκειμένου να ελεγχθεί η ύπαρξη και ο χαρακτήρας της σωματικής βλάβης από τον Άρειο Πάγο, ο οποίος, προκειμένου να αποφανθεί για κάθε συγκεκριμένη περίπτωση για το είδος της σωματικής βλάβης που προξενήθηκε, δεν αρκείται στις αφηρημένες εκφράσεις της προσβαλλόμενης αποφάσεως, αλλά εκτιμά τα πραγματικά περιστατικά που δέχθηκε το δικαστήριο της ουσίας ότι αποδείχθηκαν.»
Ένδικη υπόθεση ΑΠ 446/2022: «Ο κατηγορούμενος και η πολιτικώς ενάγουσα είναι σύζυγοι. Παντρεύτηκαν το έτος 2010 και από τον γάμο τους αυτό απέκτησαν τον Ιανουάριο του 2017 ένα αγόρι. Στην έγγαμη συμβίωσή τους όμως εμφανίστηκαν προβλήματα για λόγους που αφορούν κυρίως το κακό συνδυασμό των χαρακτήρων τους και τις διαφορετικές απόψεις τους για τον βαθμό του ψυχικού δεσμού που διατηρεί ο καθένας τους με την πατρική του οικογένεια και την επιρροή του απ’ αυτήν. Βαθμιαία οι σχέσεις τους κλονίστηκαν και δημιουργούνταν επεισόδια μεταξύ τους με το παραμικρό, μεταξύ των οποίων και το επίδικο, δεδομένου και του ευέξαπτου και έντονου χαρακτήρα του κατηγορουμένου. Ειδικότερα, στις 29-7-2018 περί ώρα 13.00 οι άνω σύζυγοι είχαν επιστρέψει στην οικία τους μετά από μία κοινωνική επίσκεψη και το τέκνο τους, ηλικίας τότε μόλις 18 μηνών, το είχε βάλει η μητέρα του-πολιτικώς ενάγουσα στο δωμάτιό του για να κοιμηθεί. Η ίδια, αμέσως μετά, επειδή έβρεχε βγήκε στο μπαλκόνι του διαμερίσματός τους για να μαζέψει μία ρόδα αυτοκινήτου (ρεζέρβα) που είχε αφήσει εκεί ο κατηγορούμενος-σύζυγός της και βρεχόταν. Εκείνος όμως εκνευρίστηκε πολύ από αυτή την κίνηση της συζύγου του σε δικό του πράγμα και αμέσως άρχισε να της φωνάζει δυνατά και με σκαιότητα. Η πολιτικώς ενάγουσα φανερά θυμωμένη και πειραγμένη πήρε το τηλέφωνό της και κατευθύνθηκε στο μπάνιο για να μιλήσει για τη συμπεριφορά αυτή του συζύγου της εις βάρος της με προσφιλές της πρόσωπο. Ο κατηγορούμενος αντελήφθη αυτή την πρόθεσή της και νευριασμένος την ακολούθησε. Της άρπαξε το τηλέφωνο από το χέρι και βίαια έβαλε την παλάμη του γύρω από τον λαιμό της και την έσφιξε με δύναμη, προκαλώντας της σωματική κάκωση στην περιοχή, καθόσον της προκάλεσε φραγή της αναπνευστικής της οδού και ισχυρό πόνο εκεί. Η πολιτικώς ενάγουσα αντέδρασε και με το χέρι της τον τσίμπησε στη θηλή και του γρατζούνισε το αυτί. Ο κατηγορούμενος τότε την άφησε , και αφού προηγουμένως την έφτυσε περιφρονητικά, έφυγε από το σπίτι τους για λίγο για να καταφέρει να επανακτήσει την ψυχραιμία του. Στο μεταξύ η πολιτικώς ενάγουσα είχε ειδοποιήσει την αστυνομία και καθώς ανέμενε τα αστυνομικά όργανα ετοίμασε το τέκνο της να το πάρει μαζί της επειδή δεν είχε πού να το αφήσει. Σε λίγο επέστρεψε ο κατηγορούμενος, κατέφθασαν και τα αστυνομικά όργανα και όλοι μαζί μετέβησαν στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής, όπου η πολιτικώς ενάγουσα ανέφερε τα ανωτέρω και καταμήνυσε τον σύζυγο της για την εις βάρος της σωματική κάκωση, όπως έκανε κι εκείνος αργότερα κι εκείνος εις βάρος της για τις εκδορές που του είχε προκαλέσει στο αυτί του, τις οποίες διαπίστωσε και η ιατροδικαστής που τον εξέτασε ακολούθως. Η πολιτικώς ενάγουσα, επειδή είχε μαζί της το παιδί της, δεν μετέβη άμεσα σε ιατροδικαστή για εξέταση, πλην όμως τη ανωτέρω σωματική κάκωση που της προκάλεσε ο σύζυγος της υπό τις προαναφερόμενες συνθήκες την κατήγγειλε αμέσως και την περιέγραψε με απόλυτη πειστικότητα ενώπιον των αστυνομικών οργάνων, αλλά και των συγγενών της (όπως ο πατέρας της και η πεθερά της) που την είδαν όταν κατέφθασαν στο αστυνομικό τμήμα, τους οποίους η ίδια είχε καλέσει διαμαρτυρόμενη για τη σωματική κάκωση που της είχε προκαλέσει ο σύζυγος της. Για τις συνθήκες αυτές της βιαιοπραγίας του συζύγου της εις βάρος και τις συνέπειές της κατέθεσε η πολιτικώς ενάγουσα και στο ακροατήριο, όπως και ο πατέρας της, οι οποίες δεν αντικρούονται πειστικά από τις άλλες αποδείξεις, όπως οι καταθέσεις των μαρτύρων υπεράσπισης (μητέρας του κατηγορουμένου και συζύγου του φίλου και κουμπάρου του) και η απολογία του. Αντίθετα από αυτές επιβεβαιώνεται ότι στον επίδικο τόπο και χρόνο έλαβε χώρα περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας για το οποίο η πολιτικώς ενάγουσα-σύζυγος κάλεσε άμεσα την αστυνομία και μετέβη στο αστυνομικό τμήμα για να ακολουθήσει τη νόμιμη οδό. Η ανωτέρω σωματική κάκωση της πολιτικώς ενάγουσας, με τη φραγή της αναπνευστικής της οδού και ισχυρό πόνο σ’ αυτή μετά από βίαιο και δυνατό σφίξιμο της παλάμης του συζύγου της γύρω από τον λαιμό της, υπάγεται στην έννοια του άρθρου 308 παρ.1 του ΠΚ, και δεν είναι όλως ελαφρά όπως αβάσιμα ισχυρίζεται ο κατηγορούμενος. Συνακόλουθα, με βάση τα παραπάνω στοιχειοθετείται η αντικειμενική, αλλά και η υποκειμενική, υπόσταση του αδικήματος του άρθρου 6 παρ. 1α’ του ν. 3500/2006, που αποδίδεται στον κατηγορούμενο. Κατόπιν τούτων πρέπει να κηρυχθεί ένοχος ο κατηγορούμενος της πράξεως αυτής, της ενδοοικογενειακής απλής σωματικής κάκωσης που προκάλεσε στις 29-7-2018 στη σύζυγο του-πολιτικώς ενάγουσα για την οποία ασκήθηκε εις βάρος του ποινική δίωξη και καταδικάστηκε και πρωτοδίκως.” Στη συνέχεια, το παραπάνω Δικαστήριο της ουσίας, κήρυξε ένοχο τον κατηγορούμενο για την αξιόποινη πράξη της ενδοοικογενειακής απλής σωματικής βλάβης, με το ελαφρυντικό του πρότερου σύννομου βίου (άρθρο 84 παρ. 2 περ. α’ΠΚ) και του επέβαλε ποινή φυλάκισης έξι (6) μηνών, ανασταλείσα επί τριετία, με το ακόλουθο διατακτικό: “ΚΗΡΥΣΣΕΙ τον κατηγορούμενο ένοχο (…) του ότι: Στην Αθήνα, στις 29-07-2018, με πρόθεση προξένησε σε μέλος της οικογένειάς του σωματική κάκωση, δηλαδή επιτέθηκε στην εγκαλούσα σύζυγο του Κ. Χ. και την έπιασε βίαια από τον λαιμό με αποτέλεσμα να της προξενήσει κακώσεις (φραγή της αναπνευστικής οδού και ισχυρό πόνο σ’ αυτήν).” Με τις παραδοχές αυτές, οι οποίες περιλαμβάνονται στο σκεπτικό και το διατακτικό της, που αποτελούν ενιαίο σύνολο αιτιολογίας, η προσβαλλόμενη απόφαση διέλαβε την απαιτούμενη κατά τις προαναφερθείσες διατάξεις ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία, αφού αναφέρονται σ’ αυτήν, με σαφήνεια, πληρότητα, χωρίς αντιφάσεις και λογικά κενά και κατά τρόπο επιτρέπονται στον αναιρετικό έλεγχο, τα πραγματικά περιστατικά που προέκυψαν από την αποδεικτική διαδικασία, στα οποία στηρίχθηκε η κρίση του δικαστηρίου για τη συνδρομή των αντικειμενικών και υποκειμενικών στοιχείων του εγκλήματος της ενδοοικογενειακής απλής σωματικής βλάβης, οι αποδείξεις που τα θεμελιώνουν και οι νομικές σκέψεις υπαγωγής των περιστατικών αυτών στις εφαρμοσθείσες ουσιαστικές ποινικές διατάξεις των άρθρων 26 παρ. 1 εδ. α’, 27 παρ. 1, 463 παρ. 1,2 του ΠΚ, 1 παρ.1, 2, 3 και 6 παρ.1 περ. α’ του Ν. 3500/2006 σε συνδυασμό με το άρθρο 308 παρ. 1α του ΠΚ, τις οποίες ορθά ερμήνευσε και εφάρμοσε και δεν παραβίασε ευθέως ή εκ πλαγίου με ασαφείς, ελλιπείς ή αντιφατικές αιτιολογίες που να στερούν την απόφασή του από νόμιμη βάση.»
Χειροτέρευση της θέσης του εκκαλούντος: «Όμως, το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών, επιδικάζοντας το ίδιο ποσό χρηματικής ικανοποίησης με το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, ενώ τον καταδίκασε μόνο για τη μία εκ των δύο πράξεων για τις οποίες είχε πρωτοδίκως καταδικαστεί, κατέστησε χειρότερη τη θέση του αναιρεσείοντος – κατηγορουμένου και υπέπεσε στην πλημμέλεια του άρθρου 510 παρ. 1 στοιχ. Η’ του ΚΠΔ, υπερβαίνοντας την εξουσία του. Κατόπιν αυτού πρέπει να γίνει δεκτός ως βάσιμος ο τέταρτος και τελευταίος λόγος της υπό κρίση αίτησης αναίρεσης κατά το δεύτερο σκέλος του, να αναιρεθεί εν μέρει η προσβαλλόμενη απόφαση, ήτοι καθόσον αφορά τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, που επιδικάσθηκε στην πολιτικώς ενάγουσα Κ. Χ. του Σ. και να παραπεμφθεί η υπόθεση για νέα συζήτηση στο ίδιο δικαστήριο, καθόσον είναι δυνατή η συγκρότησή του από άλλους δικαστές, εκτός από εκείνους που δίκασαν προηγουμένως (άρθρα 519 και 588 παρ. 3 του Κ.Ποιν.Δ).»
Η ΑΠ 551/2022 εντοπίζει την ελλιπή αιτιολογία στην προσβαλλόμενη απόφαση : «το Δικαστήριο της ουσίας δεν διέλαβε στην προσβαλλόμενη απόφασή του την απαιτούμενη από τις προαναφερθείσες διατάξεις του Συντάγματος και του ΚΠοινΔ ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία και εσφαλμένα ερμήνευσε και εφάρμοσε τη διάταξη του άρθ. 6 παρ. 1 Ν. 3500/2006, την οποία παραβίασε εκ πλαγίου με ελλιπή και αντιφατική αιτιολογία, καθόσον δεν περιέχονται ούτε στο αιτιολογικό ούτε στο διατακτικό αυτής τα πραγματικά περιστατικά από τα οποία να μπορεί να προσδιορισθεί σε τι συνίστανται οι αναφερόμενες στο διατακτικό ” κακώσεις προσώπου ή θώρακος “, προκειμένου να καταστεί εφικτός ο έλεγχος του Αρείου Πάγου αναφορικά με το είδος της σωματικής βλάβης και να κριθεί αν αυτή συγκροτεί απλή σωματική βλάβη ή εντελώς ελαφρά κάκωση ή βλάβη της υγείας, ενόψει του ότι για την υπαγωγή της τελευταίας αυτής περίπτωσης (εντελώς ελαφράς κάκωσης ή βλάβης της υγείας) στις διατάξεις του Ν 3500/2006 απαιτείται και το πρόσθετο στοιχείο της συνεχούς συμπεριφοράς. Επίσης η προσβαλλομένη περιέλαβε αντιφατικές αιτιολογίες μεταξύ σκεπτικού και διατακτικού, καθόσον στο μεν σκεπτικό γίνεται λόγος για ” εκδορά αριστερού αντιβραχίου “, στο δε διατακτικό γίνεται αναφορά σε ” κακώσεις προσώπου, θώρακος και αριστερού αντιβραχίου “. Με τις ως άνω ελλιπείς, ασαφείς και αντιφατικές αιτιολογίες κατέστη ανέφικτος ο αναιρετικός έλεγχος για την ύπαρξη και το είδος της προξενηθείσας σωματικής βλάβης ως απλής ή όλως ελαφράς και της ορθής εφαρμογής των οικείων διατάξεων του άρθρου 6 παρ.1 Ν. 3500/2006 και 308 παρ. 1 ΠΚ οι οποίες έτσι παραβιάστηκαν εκ πλαγίου. Πρέπει, επομένως, κατά παραδοχή, ως βάσιμων, των προβλεπόμενων από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Δ’ και Ε’ ΚΠοινΔ συναφών λόγων της κρινόμενης αίτησης αναίρεσης, με τους οποίους πλήττεται η προσβαλλόμενη απόφαση για έλλειψη αιτιολογίας και νόμιμης βάσης και για εσφαλμένη ερμηνεία και εφαρμογή της ουσιαστικής ποινικής διατάξεως».
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ