Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 86 και 87 του ν. 4548/2018, “Αναμόρφωση του δικαίου των ανωνύμων εταιρειών”, προκύπτει ότι η δικαστική ή εξώδικη εκπροσώπηση του νομικού προσώπου της ανώνυμης εταιρίας ανήκει, κατ’ αρχήν, στο διοικητικό συμβούλιο αυτής, το οποίο ενεργεί για το σκοπό αυτό συλλογικά. Το διοικητικό συμβούλιο μπορεί, εφόσον αυτό επιτρέπεται, σύμφωνα με το καταστατικό, να αναθέτει τις εξουσίες της διαχείρισης και εκπροσώπησης της εταιρείας σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα, μέλη του ή μη, τα οποία ενεργούν ως όργανα εκπροσώπησης του νομικού προσώπου της εταιρίας κατ’ άρθρα 65, 67 και 68 του ΑΚ, εκφράζοντας τη βούληση αυτού. Στην αρμοδιότητα του διοικητικού συμβουλίου ανήκει η απόφαση για κάθε θέμα σχετικό με τη διοίκηση, διαχείριση της περιουσίας της εταιρίας και γενικά με την πραγματοποίηση του σκοπού αυτής και συνεπώς και η απόφαση για την έγερση αγωγής και τη διενέργεια των απαιτούμενων διαδικαστικών πράξεων (ΑΠ 1979/2008). Περαιτέρω, με την παράγραφο 1 του άρθρου 82 “Ελλιπές διοικητικό συμβούλιο” του ίδιου νόμου, ορίζεται ότι “Σε περίπτωση παραίτησης ή θανάτου ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο απώλειας της ιδιότητας μέλους ή μελών του διοικητικού συμβουλίου, το διοικητικό συμβούλιο μπορεί να εκλέγει μέλη αυτού σε αντικατάσταση των μελών που εξέλιπαν. Η εκλογή αυτή επιτρέπεται εφόσον η αναπλήρωση των παραπάνω μελών δεν είναι εφικτή από αναπληρωματικά μέλη, που έχουν εκλεγεί από τη γενική συνέλευση ή διοριστεί από μέτοχο ή μετόχους, σύμφωνα με το άρθρο 81. Η εκλογή από το διοικητικό συμβούλιο γίνεται με απόφαση των απομενόντων μελών, αν είναι τουλάχιστον τρία (3), και ισχύει για το υπόλοιπο της θητείας του μέλους που αντικαθίσταται. Η απόφαση της εκλογής υποβάλλεται σε δημοσιότητα και ανακοινώνεται από το διοικητικό συμβούλιο στην αμέσως προσεχή γενική συνέλευση, η οποία μπορεί να αντικαταστήσει τους εκλεγέντες, ακόμη και αν δεν έχει αναγραφεί σχετικό θέμα στην ημερήσια διάταξη”, ενώ κατά τη διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 119 ίδιου νόμου ορίζεται ότι “Η γενική συνέλευση συνέρχεται υποχρεωτικά τουλάχιστον μία φορά κάθε εταιρική χρήση το αργότερο έως τη δεκάτη (10η) ημερολογιακή ημέρα του ένατου μήνα μετά τη λήξη της εταιρικής χρήσης, προκειμένου να αποφασίσει για την έγκριση των ετήσιων χρηματοοικονομικών καταστάσεων και για την εκλογή ελεγκτών (τακτική γενική συνέλευση). Η τακτική γενική συνέλευση μπορεί να αποφασίσει και για οποιοδήποτε άλλο θέμα αρμοδιότητάς της”, τέλος δε με τη διάταξη του άρθρου 56 ν. 4825/2021 (ΦΕΚ Α’ 157/04.09.2021) ορίζεται ότι “Για το έτος 2021 η προθεσμία διεξαγωγής της γενικής συνέλευσης της παρ. 1 του άρθρου 119 του ν. 4548/2018 (Α’ 104)…… παρατείνεται για πενήντα (50) ημερολογιακές ημέρες. Προθεσμίες που συνδέονται με την υποβολή πρακτικών συνελεύσεων των μετόχων ή εταίρων και εγκεκριμένων οικονομικών καταστάσεων στο Γ.Ε.ΜΗ. παρατείνονται αναλόγως”. Εξάλλου, με το άρθρο 95 ν. 4548/2018 “ελαττωματικές αποφάσεις του διοικητικού συμβουλίου” ορίζεται ότι “1. Αποφάσεις του διοικητικού συμβουλίου, το περιεχόμενο των οποίων αντίκειται στο νόμο ή το καταστατικό είναι άκυρες. 2. Αποφάσεις που λήφθηκαν με τρόπο που δεν είναι σύμφωνος με το νόμο ή το καταστατικό είναι επίσης άκυρες, εκτός αν λήφθηκαν ομοφώνως από όλα τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, παρόντα ή νομίμως εκπροσωπούμενα. 3. Την ακυρότητα μπορούν να επικαλεσθούν, εντός έξι (6) μηνών από την καταχώριση της απόφασης στο Γ.Ε.ΜΗ., σύμφωνα με το άρθρο 12, ή από την καταχώρισή της στο βιβλίο πρακτικών, σύμφωνα με το άρθρο 93, τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, τρίτοι δε, μέτοχοι ή μη, αν έχουν προσωπικό και ειδικό έννομο συμφέρον. Αν από την απόφαση προκύπτει διαρκής παραβίαση διατάξεων αναγκαστικού δικαίου, η δυνατότητα επίκλησης δεν υπόκειται σε προθεσμία. . Τα μέλη εξελέγησαν σε αντικατάσταση παραιτηθέντων μελών του ΔΣ, με το από 17/11/2020 πρακτικό του ΔΣ της εταιρείας, που καταχωρίσθηκε νόμιμα στο Γ.Ε.ΜΗ. (αρ. πρωτ. ……../19-11-… ανακοίνωση). Η εκλογή των ανωτέρω μελών από τα εναπομένοντα, πλέον των τριών, μέλη του επταμελούς ΔΣ της εφεσίβλητης εταιρείας, σε αντικατάσταση των παραιτηθέντων δύο μελών του, είναι έγκυρη, σύμφωνα με τις προαναφερθείσες διατάξεις, πλην, όμως, όπως συνομολογείται και από την εφεσίβλητη η εκλογή τους δεν έχει ακόμα εγκριθεί από τη Γενική Συνέλευση αυτής, όπως ορίζει το καταστατικό της. Ειδικότερα, με το άρθρο 35 περ. θ’ του καταστατικού της εφεσίβλητης εταιρείας ορίζεται ότι η ΓΣ αποφασίζει για την έγκριση ή μη αντικατάστασης μελών του ΔΣ με απόφαση του ιδίου του ΔΣ. Ωστόσο, ενόψει του ότι στην προκειμένη περίπτωση η τακτική ΓΣ της χρήσης 2020, που έπρεπε να λάβει χώρα μέχρι τις 10/9/2021, παρατάθηκε, με την προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 56 του ν. 4825/2021, για 50 ημερολογιακές ημέρες, δεν έχει παρέλθει, έως τη συζήτηση της κρινόμενης υπόθεσης, η προθεσμία διεξαγωγής της ΓΣ. Εξάλλου, σε κάθε περίπτωση, κατά το άρθρο 16 παρ. 1 τελευταίο εδάφιο του καταστατικού της εφεσίβλητης “σε περίπτωση μη έγκρισης της εκλογής από τη Γενική Συνέλευση είναι έγκυρες όλες οι πράξεις των έτσι εκλεγομένων συμβούλων (ενν. σε αντικατάσταση) κατά το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την εκλογή τους”. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι, από την καταχώρηση της απόφασης για την εκλογή των ως άνω μελών του ΔΣ στο Γ.Ε.ΜΗ (19/11/2020), έχει παρέλθει η εξάμηνη προθεσμία επίκλησης της τυχόν ακυρότητας της απόφασης αυτής χωρίς να προκύπτει ότι έχει προσβληθεί.
Από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 23α παρ. 2 και 24 παρ. 3 του κωδικοποιημένου νόμου 2190/1920 περί ανωνύμων εταιρειών (β.δ. 174/1963), όπως αυτά ίσχυαν πριν το άρθρο 23 αντικατασταθεί με το άρθρο 33 του ν. 3604/2007 και πριν το άρθρο 24 καταργηθεί με το άρθρο 189 του ν. 4548/2018, και 68, 714, 297 και 298 του ΑΚ, συνάγεται ότι το μέλος του διοικητικού συμβουλίου ανώνυμης εταιρείας συνδέεται με το νομικό πρόσωπο της εταιρείας με σχέση εντολής. Αν για τις υπηρεσίες που προσφέρει λαμβάνει αμοιβή, η σχέση του χαρακτηρίζεται ως μίσθωση ανεξάρτητων υπηρεσιών, αφού λόγω της ως άνω ιδιότητάς του ασκεί εξουσία διοικητική και διαχειριστική με δική του ευθύνη και πρωτοβουλία, είναι όργανο της εταιρείας και υποβάλλεται στο καθεστώς που διέπει το διοικητικό συμβούλιο. Δεν αποκλείεται, όμως, το μέλος του διοικητικού συμβουλίου (π.χ. ο πρόεδρος ή ο διευθύνων σύμβουλος), παράλληλα προς τα καθήκοντα που έχει από το νόμο ή το καταστατικό της εταιρείας, να παρέχει σ’ αυτήν και υπηρεσίες με αμοιβή, τακτικώς καταβαλλόμενη, σε εκτέλεση ιδιαίτερης σύμβασης, για το κύρος της οποίας απαιτείται έγκριση της γενικής συνέλευσης των μετόχων (ΑΠ 1989/2017). Ειδικότερα, η καταβολή αμοιβής ή αποζημίωσης στα μέλη αυτά, όταν δεν έχει συμφωνηθεί επί των εταιρικών κερδών, είναι νόμιμη και δεσμευτική για την εταιρεία, μόνον αν έχει καθορισθεί στο καταστατικό της κατά ποσόν ή έχει εγκριθεί με ειδική απόφαση της τακτικής γενικής συνέλευσής της (ΑΠ 1277/2015).
Περαιτέρω, από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 18, 22α και 22β του κωδικοποιημένου νόμου 2190/1920 “Περί ανωνύμων εταιρειών”, όπως αυτές ίσχυαν κατά τον κρίσιμο χρόνο, 31 και 32 του Εμπορικού Νόμου, 68, 714, 297, 298 ΑΚ, προκύπτει ότι τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου ανώνυμης εταιρείας ευθύνονται έναντι του νομικού προσώπου της εταιρείας, για την ζημία που προξενείται στην εταιρεία συνεπεία πταίσματός τους από δόλο ή από αμέλεια κατά την παραβίαση των υποχρεώσεών τους πίστης και ότι η ευθύνη τους αυτή υπάρχει και κατά τις διατάξεις περί αδικοπραξιών του Αστικού Κώδικα (άρθρα 914, 919), όταν η ζημιογόνος πράξη ή παράλειψή τους αποτελεί και αδικοπραξία, που θεμελιώνει άμεση και αυτοτελή υποχρέωση προς αποζημίωση. Στις περιπτώσεις αυτές, ζημιογόνου πράξης ή παράλειψης, που στρέφεται κατά του νομικού προσώπου της εταιρείας, την προς αποζημίωση αξίωση έχει το αμέσως ζημιωθέν νομικό πρόσωπο της εταιρείας το οποίο, νομιμοποιείται να ασκήσει την σχετική αγωγή κατά των μελών της διοικήσεως κατά τους όρους των άρθρων 22β του ιδίου Νόμου 2190/1920 (ΑΠ 1189/2020, ΑΠ 320/2015, ΑΠ 1483/2010).
Ειδικότερα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 22β (“Ασκηση αξιώσεων της εταιρείας κατά των μελών του διοικητικού συμβουλίου”, όπως ο τίτλος προστέθηκε με το άρθρο 31 ν. 3604/2007) του ν. 2190/1920 “Θεσμικός Νόμος περί ανωνύμων εταιρειών”, που προστέθηκε με το άρθρο 9 του ν.δ. 4237/1962 και, ακολούθως, αντικαταστάθηκε με το άρθρο 31 του ν. 3604/2007, εφαρμόζεται δε στην προκειμένη περίπτωση ως εκ του χρόνου άσκησης της ένδικης αγωγής: “1. Οι αξιώσεις της εταιρείας κατά των μελών του διοικητικού συμβουλίου που απορρέουν από τη διοίκηση των εταιρικών υποθέσεων ασκούνται υποχρεωτικά, εάν το αποφασίσει η γενική συνέλευση με απόφαση που λαμβάνεται σύμφωνα με τις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 29 και την παράγραφο 1 του άρθρου 31, ή το ζητήσουν από το διοικητικό συμβούλιο ή τους εκκαθαριστές μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/10 του καταβεβλημένου εταιρικού κεφαλαίου. Το καταστατικό μπορεί να μειώσει το ποσοστό αυτό. Η αίτηση της μειοψηφίας λαμβάνεται υπ’ όψιν μόνο εάν βεβαιωθεί ότι οι αιτούντες έγιναν μέτοχοι τρεις (3) τουλάχιστον μήνες πριν από την αίτηση. Οι προϋποθέσεις του πρώτου εδαφίου δεν απαιτούνται στην περίπτωση που η ζημία οφείλεται σε δόλο των μελών του διοικητικού συμβουλίου. 2. Η αγωγή δέον να εγερθή εντός έξι μηνών από της ημέρας της γενικής συνελεύσεως ή της υποβολής της αιτήσεως. 3… 4…”. Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ότι το διοικητικό συμβούλιο ανώνυμης εταιρείας είναι υποχρεωμένο να ασκήσει την εταιρική αγωγή, η οποία αποβλέπει, κατ’ αρχήν, στην αποκατάσταση της ζημίας της εταιρείας, για αξιώσεις της κατά των μελών του διοικητικού συμβουλίου της από πράξεις ή παραλείψεις τους κατά τη διοίκηση των εταιρικών υποθέσεων (Ολομ. ΑΠ 5/2015), όταν μεν η ζημία της εταιρείας οφείλεται σε δόλο χωρίς τη συνδρομή άλλων προϋποθέσεων, ενώ σε κάθε περίπτωση αμέλειας, όταν αποφασίσει την άσκηση της αγωγής η γενική συνέλευση των μετόχων με απόλυτη πλειοψηφία (Ολομ. ΑΠ 5/2015) ή όταν ζητήσουν τούτο μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/10 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου (ή το τυχόν μικρότερο ποσοστό που προβλέπει το καταστατικό), χωρίς, στην περίπτωση αυτή, να έχει το δικαίωμα να εξετάσει τη βασιμότητα της αγωγής ή αν υφίσταται πράγματι αξίωση της εταιρείας κατά των μελών του διοικητικού συμβουλίου της ή αν μια τέτοια ενέργεια ενδείκνυται για το συμφέρον της εταιρείας (Ολ. ΑΠ 5/2015, ΑΠ 189/2018).
Περαιτέρω, αναγκαίο στοιχείο της αγωγής, για να είναι αυτή ορισμένη, αποτελεί κατά το άρθρο 216 § 1 Κ.Πολ.Δ, σε συνδυασμό και με τα άρθρα 106, 335 και 338 ΚΠολΔ, η πληρότητα της ιστορικής βάσης της, δηλαδή η σαφής έκθεση στο αγωγικό δικόγραφο όλων των γεγονότων, είτε του εξωτερικού είτε του εσωτερικού κόσμου, τα οποία, σύμφωνα με τον εφαρμοστέο κανόνα ουσιαστικού δικαίου, θεμελιώνουν τη ζητούμενη έννομη συνέπεια. Επίσης κατά το άρθρο 914 ΑΚ, όποιος ζημίωσε άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει κατά τα οριζόμενα στα άρθρα 297 και 298 ΑΚ. Από τις διατάξεις αυτές συνάγεται ότι προϋποθέσεις της αδικοπρακτικής ευθύνης προς καταβολή αποζημίωσης και επομένως στοιχεία της σχετικής αγωγής προκειμένου αυτή να είναι κατά το άρθρο 216 § 1 ΚΠολΔ ορισμένη, είναι: 1) η ζημιογόνος συμπεριφορά (πράξη ή παράλειψη), 2) ο παράνομος χαρακτήρας της πράξης ή παράλειψης, 3) η υπαιτιότητα, 4) η ζημία και 5) ο αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ ζημιογόνου συμπεριφοράς (νόμιμου λόγου ευθύνης) και αποτελέσματος (ζημίας) (ΑΠ 1276/2015, ΑΠ 1572/2014, ΑΠ 131/2022 ΤΝΠ QUALEX).
* Ο κ. Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος είναι Δικηγόρος στον ΑΠ, MSc, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ