Ι. Σύμφωνα με το άρθρο 261 του Ν 4072/2012 που προβλέπει την εκούσια έξοδο εταίρου, «1. Ο εταίρος μπορεί με δήλωσή του προς την εταιρία και τους λοιπούς εταίρους να εξέλθει από την εταιρία, εκτός αν προβλέπεται διαφορετικά στην εταιρική σύμβαση» και «3. Στην εταιρία ορισμένου χρόνου η καταβολή της αξίας συμμετοχής στον εξερχόμενο εταίρο εξαρτάται από τη συνδρομή σπουδαίου λόγου». Οι διατάξεις αυτές εφαρμόζονται σύμφωνα με το άρθρο 293 του ίδιου νόμου και στην Κοινοπραξία όταν αυτή ασκεί εμπορική δραστηριότητα. Ειδικότερα επειδή στο δίκαιο των ενώσεων προσώπων που συνιστώνται με σύμβαση, για την επιδίωξη κοινού σκοπού με κοινή συμβολή των μελών τους, δεν προβλέπεται η Κοινοπραξία, ως ιδιαίτερος τύπος εταιρίας ωστόσο, με δεδομένο ότι η μορφή αυτή δραστηριότητας εμφανίστηκε και δρα στην πράξη ως ένωση φυσικών ή νομικών προσώπων, είναι δυνατό να προσλάβει τη νομική μορφή είτε αστικής εταιρίας, εάν από τη φύση ή το σκοπό της δεν είναι εμπορική, οπότε διέπεται από τις διατάξεις των άρθρων 741 επ. του Α.Κ., είτε εμπορικής εταιρίας, οπότε εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του εμπορικού δικαίου και υπάγεται σε έναν από τους εταιρικούς τύπους που αναγνωρίζονται περιοριστικά από αυτό. Συγκεκριμένα σε περίπτωση που η Κοινοπραξία επιδιώκει εμπορικό σκοπό, εάν δεν τηρηθούν οι διατυπώσεις σύνταξης εγγράφου και δημοσιότητας, που προβλέπονταν από τις διατάξεις των άρθρων 39, 42, 43 και 44 του Εμπορικού Νόμου και ίσχυαν πριν την κατάργηση των άρθρων 18-28, 38, 39, 47-50 και 64 με το άρθρο 294 παρ. 2 του Ν 4072/2012, μπορεί ανάλογα με το πώς εκδηλώθηκε εξωτερικά η δραστηριότητά της, να έχει χαρακτήρα είτε αφανούς εταιρίας, με εμφανή εταίρο ένα εκ των μελών της, οπότε προσομοιάζει στην ετερόρρυθμη εταιρία, με απεριορίστως ευθυνόμενο μόνο τον εμφανή εταίρο, είτε ομόρρυθμης, «εν τοις πράγμασι», εταιρίας, με απεριορίστως και σε ολόκληρο ευθυνόμενα (άρθρο 22 του Εμπορικού Νόμου) όλα τα μέλη αυτής για τις εκ της δραστηριότητάς της υποχρεώσεις (ΑΠ 1078/2010 ΝΟΜΟΣ). Όσο δε η Κοινοπραξία, δεν προσλαμβάνει τυπικά κάποια εταιρική μορφή, δεν αποκτά νομική προσωπικότητα μεν, ωστόσο, όμως, αποκτά την ικανότητα να είναι υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (ΑΠ Ολ 14/2007 ΝΟΜΟΣ), ακόμη, μπορεί να είναι διάδικος και να παρίσταται στο δικαστήριο με τα πρόσωπα, στα οποία είναι ανατεθειμένη η διαχείριση των υποθέσεών της (62 και 64 παρ. 3 ΚΠολΔ).
ΙΙ.1. Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 261 του Ν 4072/2012, ο εταίρος μπορεί με δήλωσή του προς την εταιρία και τους λοιπούς εταίρους, να εξέλθει εκουσίως από την εταιρία, παρέχεται επομένως σ’ αυτόν που δεν επιθυμεί να συνεχίσει τη συμμετοχή του στην εταιρία, η δυνατότητα, να εξέλθει με μονομερή δήλωση απευθυντέα στους υπόλοιπους εταίρους και την εταιρία. Αποκτά το δικαίωμα να καταγγείλει την εταιρική του συμμετοχή, χωρίς να πρέπει να αναμένει την κρίση του δικαστηρίου, όπως απαιτείτο στο προγενέστερο δίκαιο σύμφωνα με το οποίο η καταγγελία της εταιρίας επέφερε τη λύση της και συνεπεία αυτής επερχόταν και η έξοδος του εταίρου. Η κατά το εν λόγω άρθρο καταγγελία της εταιρικής συμμετοχής με μονομερή (απευθυντέα προς τους λοιπούς εταίρους και την εταιρία) δήλωση του επιθυμούντος την έξοδό του εταίρου, έχει διαπλαστικό χαρακτήρα χωρίς να απαιτείται η επικύρωσή της από το δικαστήριο, επιφέρει δε άμεσα τα αποτελέσματά της, ήτοι την έξοδο αυτού από την εταιρία και τη συνέχιση της λειτουργίας της εταιρίας με τους λοιπούς εταίρους, από τη στιγμή που η δήλωση αυτή θα περιέλθει στην εταιρία και τους εταίρους (ΜΕφΠειρ 143/2021 ΤΝΠ Qualex).
ΙΙ. 2. Σύμφωνα δε με τη διάταξη του άρθρου 264 παρ. 2 του ίδιου νόμου (4072/2012) ο εξερχόμενος εταίρος, όπως και ο αποκλειόμενος, έχει αξίωση κατά της εταιρίας για καταβολή της πλήρους αξίας της συμμετοχής του και εάν η εταιρία είναι αορίστου χρόνου, η αξία της συμμετοχής του εξερχόμενου εταίρου καταβάλλεται σε εκείνον στο τέλος της εταιρικής χρήσης (άρθρο 261 παρ. 2), ενώ σε περίπτωση διαφωνίας, σε κάθε περίπτωση, ως προς το ύψος της, αυτό καθορίζεται από το Μονομελές Δικαστήριο, που δικάζει κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας (άρθρο 264 παρ. 2 του Ν 4072/2012). Η συνδρομή σπουδαίου λόγου για την αποχώρηση του εξερχόμενου εταίρου είναι αδιάφορη όσον αφορά τις εταιρίες αορίστου χρόνου, το αντίθετο ωστόσο ισχύει στις εταιρίες ορισμένου χρόνου όπου η συνδρομή του είναι ουσιώδης καθώς η διάταξη του άρθρου 261 παρ. 3, εξαρτά την καταβολή ή μη της αξίας συμμετοχής του εξερχομένου από την ύπαρξη σπουδαίου λόγου που δικαιολογεί την έξοδό του από την εταιρία. Για τον καθορισμό της αξίας της μερίδας συμμετοχής κρίσιμη είναι η αξία που θα μπορούσε να επιτευχθεί για τη μεταβίβασή της στην αγορά κατά τον χρόνο αποχώρησης του εταίρου. Για τον σχηματισμό δικαστικής κρίσης θα πρέπει συνεκτιμάται η όλη περιουσιακή κατάσταση της εταιρίας, δηλαδή το ενεργητικό αυτής τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και ειδικότερα τα περιουσιακά της στοιχεία (και το υφιστάμενο κεφάλαιό της, το οποίο δεν μειώνεται με την έξοδο ή τον αποκλεισμό εταίρου) συμπεριλαμβανομένων σ’ αυτά και των αξιώσεών της έναντι τρίτων και της αποτιμητέας σε χρήμα αξίας των άυλων αγαθών που απέκτησε (φήμη, πελατεία, αξία διακριτικών γνωρισμάτων κ.λπ.) από τη μέχρι τότε λειτουργία της, καθώς και το παθητικό της, δηλαδή τα χρέη της προς τρίτους, ενώ θα πρέπει λαμβάνεται υπόψη και η οικονομική απόδοση της εταιρικής επιχείρησης, τρέχουσα και προσδοκώμενη. Θα συνεκτιμάται επίσης η καταβολή της εισφοράς από τον απελθόντα ή ειδικές περιστάσεις που αφορούν την προβλεπόμενη από την εταιρική σύμβαση συμμετοχή του στις εταιρικές υποθέσεις. Περαιτέρω ο υπολογισμός της αξίας συμμετοχής του εξερχόμενου εταίρου με βάση αποκλειστικά τα επιδεκτικά αναγραφής στον ετήσιο ισολογισμό μεμονωμένα στοιχεία της επιχείρησης οδηγεί σε ανεπιεικείς λύσεις και αυτό γιατί ο ισολογισμός, που συντάσσεται στο τέλος της εταιρικής χρήσης, δεν είναι δυνατόν να αποτελεί την αποκλειστική βάση υπολογισμού της αξίας συμμετοχής του εξερχόμενου εταίρου, αφού σκοπός του είναι η διαπίστωση κερδών ή ζημιών κατά τη συγκεκριμένη εταιρική χρήση και δεν αντικατοπτρίζει, κατά κανόνα, την αληθινή περιουσιακή κατάσταση της εταιρίας, επειδή δεν περιλαμβάνει στοιχεία, όπως, τυχόν, τα αφανή αποθεματικά, οι εκκρεμείς υποθέσεις, η πελατεία, η φήμη, η οργάνωση και η απόδοση της επιχείρησης κ.λπ. Επομένως για τον υπολογισμό της πραγματικής αξίας της συμμετοχής του εξερχόμενου εταίρου θα ήταν αναγκαία η κατάρτιση ειδικού ισολογισμού που να αποτυπώνει την πραγματική περιουσιακή κατάσταση της εταιρίας κατά τον χρόνο της εξόδου (ΕφΠειρ 63/2012, ΕφΘεσ 2386/2005 ΝΟΜΟΣ, ΜΕφΠειρ 143/2021 ΤΝΠ Qualex).
ΙΙΙ. Η αξίωση του αποχωρούντος εταίρου για την καταβολή της αξίας της εταιρικής του συμμετοχής απορρέει από την εταιρική σχέση και κατά συνέπεια α]. οι απαιτήσεις των εταίρων από την εταιρική σχέση ικανοποιούνται μόνον από την εταιρική περιουσία, δεν ευθύνονται για τις απαιτήσεις αυτές οι λοιποί εταίροι με την προσωπική (εξωεταιρική) τους περιουσία και β]. η αξία της εταιρικής συμμετοχής του αποχωρούντος εταίρου συνιστά αντικείμενο ενοχικής αξίωσης αυτού κατά της εταιρίας, η οποία και νομιμοποιείται παθητικά στην ανοιγείσα επί της σχετικής αγωγής του εν λόγω εταίρου δίκη ( ΕφΛαρ 58/2011, ΜΕφΠειρ 143/2021 ΤΝΠ Qualex , Ν. Ρόκα, Εμπορικές εταιρίες, έκδ. 7η, παρ. 12, αριθ. 4 σελ. 89, και 13 σελ. 99, Β. Αντωνόπουλου: Δίκαιο εμπο- ρικών εταιριών I, Προσωπικές εταιρίες, έκδ. 1997, σελ. 145-149).
* Ο κ. Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος είναι Δικηγόρος στον ΑΠ, MSc, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ