Με την ΑΠ 222/2021 κρίθηκαν ζητήματα από την αναπλήρωση δικαστή σε δίκη. Ειδικότερα:
Ο προταθείς λόγος αναίρεσης. «ο αναιρεσείων με τον πρώτο λόγο αναίρεσής του επικαλείται ότι μετά από δύο διακοπές της συζήτησης της υπόθεσης από το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, η εκ δεξιών Εφέτης, Κυριακή Κατσιβέλη, αντικαταστάθηκε λόγω κωλύματός της, από την αναπληρωματική Εφέτη, Ελένη Κλωνάρη και ακολούθως το Δικαστήριο με τη σύνθεση αυτή προχώρησε στην εκδίκαση της υπόθεσης, ενώ έπρεπε να διακόψει εκ νέου την εκδίκαση της υπόθεσης σε μεταγενέστερη δικάσιμο, προκειμένου να συγκροτηθεί αυτό από τους αρχικούς τακτικούς δικαστές και να δικάσει με την αρχική αυτή σύνθεσή του την υπόθεση. Επίσης υποστηρίζει ότι ενώ στη σύνθεση του Δικαστηρίου κατά την εκδίκαση της υπόθεσης μετείχε η ως άνω αναπληρωματική Εφέτης, το όνομά της και ο λόγος αναπλήρωσης δεν αναγράφονται στην προμετωπίδα της απόφασης, με αποτέλεσμα να επέρχεται απόλυτη ακυρότητα, λόγω κακής σύνθεσης του Δικαστηρίου και εξ αυτού του λόγου»
Σχετικές διατάξεις. «Κατά το άρθρο 171 παρ. 1 εδ. α’ του ΚΠΔ, απόλυτη ακυρότητα που ιδρύει τον, από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α’ του ίδιου Κώδικα, λόγο αναίρεσης, επάγεται η μη τήρηση των διατάξεων που καθορίζουν τη σύνθεση του δικαστηρίου. Περαιτέρω στο άρθρο 17, υπό στοιχείο Β’, Κλήρωση συνθέσεων, του ν. 1756/1988 “ΚΩΔΙΚΑΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ, ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ” ορίζονται τα ακόλουθα: Στην παρ. 1. “1. Σε όσα πρωτοδικεία και εφετεία και στις αντίστοιχες εισαγγελίες προβλέπεται οργανικός αριθμός δεκαπέντε (15) τουλάχιστον δικαστών, οι συνθέσεις των ποινικών δικαστηρίων καταρτίζονται με κλήρωση. ….”. Στην παρ. 3. “Ο δικαστής ή ο πρόεδρος του συμβουλίου που διευθύνει το δικαστήριο και ο εισαγγελέας που διευθύνει την εισαγγελία καταρτίζουν πίνακες, οι οποίοι περιλαμβάνουν κατ’ αρχαιότητα και με αριθμητική σειρά τα ονόματα: …. Στο εφετείο: α) των αρχαιοτέρων προέδρων εφετών μέχρι τον αναγκαίο αριθμό, ανάλογα με τις ανάγκες του δικαστηρίου, από τους οποίους κληρώνονται οι πρόεδροι των μικτών ορκωτών εφετείων και των πενταμελών εφετείων, β) των νεοτέρων προέδρων εφετών και των αρχαιοτέρων εφετών, μέχρι τον αναγκαίο αριθμό, ανάλογα με τις ανάγκες του δικαστηρίου, από τους οποίους κληρώνονται οι πρόεδροι των τριμελών και μονομελών εφετείων”. (Η περ. β’ αντικαταστάθηκε ως άνω με το άρθρο 93 παρ. 5. Β. ν. 4139/2013, ΦΕΚ Α 74/20.3.2013), “γ) όλων των υπόλοιπων εφετών, από τους οποίους κληρώνονται τα μέλη των μικτών ορκωτών εφετείων, των πενταμελών και τριμελών εφετείων”. Στην παρ. 4 “Με βάση τους πιο πάνω πίνακες ενεργείται η κλήρωση έως ότου συγκροτηθούν όλα τα δικαστήρια του μηνός. ….”. Στην παρ. 5. “Με την ίδια διαδικασία ορίζονται οι αναπληρωματικοί δικαστές και εισαγγελείς και οι σύνεδροι δικαστές και δεύτεροι εισαγγελείς”. Στην παρ. 7.α. “Αντικατάσταση δικαστή που έχει κληρωθεί ως μέλος της σύνθεσης δικαστηρίου, καθώς και του εισαγγελέα, δεν επιτρέπεται παρά μόνον από τον αναπληρωματικό δικαστή και εισαγγελέα αντιστοίχως, ….. Ο λόγος της αναπλήρωσης αναγράφεται στα πρακτικά του δικαστηρίου”. Στην παρ. 11 “Η μη τήρηση των διατάξεων των παραγράφων 2 έως και 8 συνεπάγεται ακυρότητα, που καλύπτεται αν δεν προταθεί πριν αρχίσει η αποδεικτική διαδικασία της υπόθεσης” (ΑΠ 697/2019, ΑΠ 6/2017). Εξ άλλου, κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 339 παρ. 1 και 2β του ΚΠΔ, που ίσχυε κατά την εκδίκαση της υπόθεσης (29-10-2018 έως 22-1-2019) που δεν διαφοροποιείται άλλωστε με τον νέο, ισχύοντα από 1-7-2019, ΚΠΔ, (ν. 4619/2019), η έναρξη της εκδίκασης της υπόθεσης συντελείται με τη συγκρότηση του Δικαστηρίου, την εκφώνηση του ονόματος του κατηγορουμένου και των μαρτύρων και την, εν συνεχεία, χωρίς διακοπή, εκτός αν συντρέχει νόμιμος λόγος, εκδίκαση της υποθέσεως. Η, κατά τα άνω, τυπική κατά τον νόμο έναρξη εκδίκασης της υπόθεσης διαφέρει από την ουσιαστική έναρξη της αποδεικτικής διαδικασίας κατά την οποία το, υπό τη νόμιμη σύνθεση του συγκροτηθέν, Δικαστήριο επιλαμβάνεται της ουσιαστικής διερεύνησης της υπόθεσης με τη χρήση κάποιου αποδεικτικού μέσου και συνηθέστερα την εξέταση των μαρτύρων. Από τα παραπάνω έπεται ότι σε δικαστήρια στα οποία διενεργείται κλήρωση, εάν ένα κληρωθέν μέλος της συνθέσεως του Τριμελούς Εφετείου κωλύεται να μετάσχει στη συγκεκριμένη συνεδρίαση κατά την οποία κληρώθηκε, νομίμως συγκροτείται το δικαστήριο τούτο από τον, επίσης, κατόπιν κληρώσεως, αναδειχθέντα αναπληρωτή του και το δικαστήριο αυτό με την ίδια πάντοτε σύνθεση αρχίζει και συνεχίζει την εκδίκαση της υποθέσεως μέχρι την απαγγελία της αποφάσεως, χωρίς στην περίπτωση αυτή να είναι επιτρεπτή η, για οποιοδήποτε λόγο, αναπλήρωση των μελών του, για να μην επέρχεται έτσι αναφορικά με το δικαστήριο διάσπαση της ενότητας της αποδεικτικής διαδικασίας. Εάν όμως, το δικαστήριο συγκροτήθηκε κατά τον παραπάνω τρόπο και μετά τη διαπίστωση της συνδρομής κάποιου νόμιμου λόγου, αποφασίσει τη διακοπή της συνεδριάσεως σε άλλη δικάσιμο προκειμένου να αρθεί ο λόγος που επέφερε τη διακοπή και κατά τη, μετά τη διακοπή, δικάσιμο προκύψει το κώλυμα του αρχικώς κληρωθέντος τακτικού δικαστή, αφού αυτός αναπληρωθεί νόμιμα κατά τα ως άνω, από τον κληρωθέντα αναπληρωτή του και επαναληφθεί η δίκη από την αρχή, το δικαστήριο θεωρείται κατά τις παραπάνω διατάξεις, ότι έχει νομίμως συγκροτηθεί και ουδεμία ακυρότητα επέρχεται (ΑΠ 1577/2010)»
Τα πραγματικά περιστατικά. «Με την προσβαλλόμενη, υπ’ αριθ. 307/22-1-2019, απόφαση του ΣΤ’ Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων Αθηνών, ο κατηγορούμενος και ήδη αναιρεσείων P. I.-F. κηρύχθηκε ένοχος για την πράξη της διακεκριμένης περίπτωσης κλοπής, από κοινού, τελεσθείσα από δύο ή περισσότερους δράστες που είχαν ενωθεί για να διαπράττουν κλοπές (άρθ. 372 παρ. 1 και 374 παρ. 1 περ. δ’ του προϊσχύσαντος ΠΚ) και του επιβλήθηκε ποινή κάθειρξης έξι (6) ετών. Κατά την πρώτη συνεδρίαση του ως άνω Τριμελούς Εφετείου Κακ/των Αθηνών, την 29-10-2018, συμμετείχε στη σύνθεσή του η κληρωθείσα ως τακτικό μέλος Εφέτης Κυριακή Κατσιβέλη, εκφωνήθηκαν τα ονόματα των κατηγορουμένων, ήτοι του αναιρεσείοντος (τότε 3ου εκκαλούντος) και των συγκατηγορουμένων του Γ. Μ. του Σ. και M. B. του C. (τότε 1ου και 2ου εκκαλούντων, αντίστοιχα) και αμέσως μετά την έναρξη της διαδικασίας (εκφώνηση των ονομάτων των κατηγορουμένων που ήταν όλοι παρόντες και διορισμό των αναφερομένων στην απόφαση, δικηγόρων ως υπερασπιστών τους), το Δικαστήριο, μετά από αίτημα των 2ου και 3ου των εκκαλούντων διέκοψε τη συνεδρίαση για την 6-12-2018. Κατά τη δικάσιμο αυτή το Δικαστήριο συγκροτήθηκε με την ίδια σύνθεση, εμφανίστηκαν ενώπιον του οι δύο πρώτοι εκκαλούντες, ο δε τρίτος (αναιρεσείων) εκπροσωπήθηκε, με βάση την, από 4-12-2018, εξουσιοδότηση, από τον συνήγορο του, Δ και ακολούθως, μετά από αίτημα του 2ου εκκαλούντος, λόγω κωλύματος της συνηγόρου του, το Δικαστήριο διέκοψε για την 22-1-2019. Κατά τη δικάσιμο αυτή δεν επανήλθε στη σύνθεση, η προαναφερθείσα τακτική, εκ δεξιών, Εφέτης Κυριακή Κατσιβέλη, λόγω υπηρεσιακού κωλύματος της (συμμετοχή σε άλλη δίκη με εκδικαζόμενη υπό παραγραφή υπόθεση) και το Δικαστήριο συγκροτήθηκε με την αναπληρωματική αυτής Εφέτη, Ελένη Κλωνάρη και τα λοιπά τακτικά μέλη αυτού. Από τα ίδια ως άνω πρακτικά προκύπτει ότι κατά την τελευταία συνεδρίαση αυτή (της 22-1-2019) το δικαστήριο επανέλαβε τη δίκη από την αρχή, με την επανεκφώνηση από τον Προεδρεύοντα των ονομάτων των κατηγορουμένων, από τους οποίους εμφανίστηκαν οι δύο πρώτοι, με τους ίδιους συνηγόρους υπεράσπισης, ο δε τρίτος (αναιρεσείων) δεν εμφανίστηκε, όπως επίσης δεν εμφανίστηκε και ο συνήγορος υπεράσπισης του. Το Δικαστήριο, με το σκεπτικό ότι ο αναιρεσείων ήταν παρών κατά την αρχική δικάσιμο, προ των διακοπών, έκρινε (με βάση την ισχύουσα τότε διάταξη του άρθ. 501 § 4 ΚΠΔ, πριν την τροποποίησή του με τον ν. 4620/1-7-2019), ότι έπρεπε να δικαστεί ωσεί παρών. Ακολούθως ο Προεδρεύων παρήγγειλε στους κατηγορούμενους να προσέχουν την κατηγορία και τους πληροφόρησε για τα δικαιώματα τους και η Εισαγγελέας ανέπτυξε τις εκθέσεις εφέσεων οι οποίες έγιναν τυπικά δεκτές και στη συνέχεια εξετάστηκε ο παρών μάρτυρας, αστυνομικός Κωνσταντίνος Ζαφείρης, ο οποίος ήταν παρών και στις προηγούμενες δικάσιμους και αφού με την ίδια σύνθεση ολοκληρώθηκε η διαδικασία απαγγέλθηκε η προσβαλλόμενη απόφαση»
Κρίση του δικαστηρίου. «Με τα δεδομένα αυτά, δεν παραβιάσθηκαν οι διατάξεις που ρυθμίζουν τη σύνθεση του Δικαστηρίου και ουδεμία ακυρότητα επήλθε, διότι νόμιμα αναπληρώθηκε η κωλυόμενη Εφέτης και η δίκη επαναλήφθηκε από την αρχή, με την εκφώνηση και νομιμοποίηση των κατηγορουμένων και των συνηγόρων τους και τις επακολουθήσασες ως άνω διαδικαστικές πράξεις. Τούτο δεν αναιρεί το γεγονός ότι ο αναιρεσείων δεν εμφανίστηκε στη δικάσιμο της 22-1-2019, ενώ είχε εμφανιστεί την 29-10-2018 αλλά και εκπροσωπήθηκε διά του πληρεξουσίου δικηγόρου του, στην πρώτη μετά διακοπή δικάσιμο της 6-12-2018 και για τον λόγο αυτό δικάστηκε ωσεί παρών, διότι η προαναφερθείσα διάταξη του άρθ. 501 § 4 του ισχύοντος τότε ΚΠΔ, θα εφαρμοζόταν ακόμη και αν αυτός είχε εμφανιστεί αυτοπροσώπως ή είχε εκπροσωπηθεί νομίμως, από πληρεξούσιο δικηγόρο, σε προηγούμενη της 29-10-2019, δικάσιμο και η υπόθεση είχε αναβληθεί (οπότε και η σύνθεση του δικαστηρίου θα ήταν άλλη κατά την εκδίκαση της υπόθεσης). Τέλος, η αιτίαση του αναιρεσείοντος ότι το όνομα της αναπληρωματικής Εφέτη δεν αναγράφεται στην προμετωπίδα της απόφασης, με αποτέλεσμα να επέρχεται απόλυτη ακυρότητα, λόγω κακής σύνθεσης του Δικαστηρίου, είναι επίσης αβάσιμη, διότι το όνομα της ανωτέρω και ο λόγος αναπλήρωσης αναγράφονται στο σώμα της απόφασης (σελ. 4 και 5), η δε απόφαση αποτελεί ενιαίο σύνολο και δεν εξετάζεται μόνο κατά τα αναφερόμενα στην προμετωπίδα της. Επομένως μετά απ’ αυτά, ο, από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α’ του ΚΠΔ, λόγος αναίρεσης για απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας στο ακροατήριο, λόγω κακής σύνθεσης είναι αβάσιμος και πρέπει να απορριφθεί.»
Η απόφαση ορθά κρίνει ότι δεν συντρέχει κακή σύνθεση δικαστηρίου, αφού όλη η αποδεικτική διαδικασία, από την έναρξη της δίκης μέχρι το τέλος της, διεξήχθη με την ίδια σύνθεση.
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ