Με την ΑΠ 208/2021 γίνεται εκτεταμένη ερμηνεία των διατάξεων που διέπουν το δικηγορικό λειτούργημα και τις προϋποθέσεις για την παράσταση για υποστήριξη της κατηγορίας κατά δικηγόρου-κατηγορούμενου.
Προβαλλόμενος λόγος αναίρεσης: «Η υπό κρίση από 27-1-2020 αναίρεση της κατηγορουμένης Α. Κ. , δικηγόρου …, που ασκήθηκε με δήλωση στον γραμματέα του δικαστηρίου που εξέδωσε την απόφαση κατά της υπ’ αριθμ. 326- 327/2019 απόφασης του Πενταμελούς Εφετείου Κακουργημάτων, με την οποία αυτή καταδικάσθηκε σε ποινή φυλάκισης οκτώ (8) μηνών, ανασταλείσα επί τριετία, για την πράξη της παράνομης επέμβασης σε δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και ανακοίνωση αυτών, ασκήθηκε νομότυπα και εμπρόθεσμα και είναι παραδεκτή, περιέχουσα ως λόγους την απόλυτη ακυρότητα που συνέβη κατά τη διαδικασία στο ακροατήριο και αφορά στην παράνομη παράσταση της πολιτικής αγωγής (άρθρα 473 παρ.1, 2, 3, 474 παρ.1 , 4 και 510 παρ.1 στοιχ. Α’, 171 παρ.3 Κ.Π.Δ.).»
Σχετικές ερμηνευόμενες διατἀξεις: «Από τις διατάξεις του ν.δ.3026/1954 ”περί του Κώδικος των Δικηγόρων” (βλ. άρθρα 1, 13- 19, 22, 26, 35, 38, 44, 47, 36, 92 και 201 παρ.6 ), που ενδιαφέρει, ως εκ του χρόνου που φέρεται ότι τελέστηκε η πράξη, καθώς ήδη ισχύει νέος Κώδικας Δικηγόρων (βλ. ν.4194/2013 ΦΕΚ Α’ 208/27.9.2013), συνάγεται ότι ο δικηγόρος είναι άμισθος δημόσιος λειτουργός που διορίζεται κατόπιν διαγωνισμού, με προεδρικό διάταγμα στην έδρα ορισμένου πρωτοδικείου, ενώπιον του οποίου ομνύει τον όρκο του δημοσίου υπαλλήλου πριν την ανάληψη των καθηκόντων του και προάγεται σε δικηγόρο παρά Εφετείο και τον Άρειο Πάγο, ασκεί δε το λειτούργημά του χωρίς να υπόκειται σε κάποια προηγούμενη άδεια οποιασδήποτε αρχής. Υποχρεούται να αποδέχεται κάθε υπόθεση δεκτική υπεράσπισης που του ανατίθεται, ακόμη και όταν αυτή χωρεί εξ επαγγέλματος και χωρίς αμοιβή, ενώ υφίσταται ασυμβίβαστο προς το λειτούργημά του η άσκηση ετέρας επιστήμης, τέχνης ή εμπορίου ή μεσιτείας, ως και κάθε άλλη εργασία, υπηρεσία ή απασχόληση απάδουσα στην αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία αυτού. Ειδικότερα, η άσκηση του δικηγορικού λειτουργήματος ανάγεται στην οργάνωση της απονομής της δικαιοσύνης και στην εμπέδωση της έννομης τάξης με παράλληλη διασφάλιση των δικαιωμάτων και ελευθεριών του ανθρώπου. Για τον λόγο αυτό, η μεν είσοδος στο δικηγορικό σώμα ακολουθεί το πρότυπο της εισόδου σε δημόσια υπηρεσία, η δε άσκηση της δικηγορίας διέπεται από ειδικούς κανόνες, όπως είναι η ειδική ρύθμιση της ευθύνης του κατά το άρθρο 73 του Εις.Ν.Κ.Πολ.Δ., που είναι αυτή που προβλέπει την αγωγή κακοδικίας κατά του δικηγόρου και άλλων δημοσίων λειτουργών, όταν ζητείται αποζημίωση κατά δικηγόρου λόγω ζημίας που φέρεται ότι αυτός προκάλεσε κατά την παροχή των δικηγορικών του υπηρεσιών. Η προβλεπόμενη από το άρθρο 73 Εις. Ν.Κ.Πολ.Δ. αγωγή κακοδικίας κατά δικηγόρων επιτρέπεται μόνο αν στηρίζεται σε δόλο ή βαριά αμέλεια αυτών (βλ. παρ.4 του άρθρου αυτού). Επιπλέον, ορίζει δικονομικές προϋποθέσεις για την έγκυρη και παραδεκτή έγερση της εν λόγω αγωγής και σύντομη αποκλειστική προθεσμία για την άσκησή της, η οποία είναι εξάμηνος από τότε που ο ζημιωθείς έλαβε γνώση της ζημιογόνου συμπεριφοράς του δικηγόρου, όπως έχει κριθεί από την νομολογία, ενόψει του ότι οι περιορισμοί στην άσκηση της αγωγής και οι συνέπειες που επισύρει η παράβασή τους, πρέπει να αποβλέπουν στο να καταστήσουν προσεκτικό τον ενάγοντα και να περιφρουρήσουν το γενικότερο συμφέρον, που επιβάλλει ασφαλή και ταχεία εκκαθάριση τέτοιων δικών, αλλά να μην είναι υπέρμετροι σε σημείο που να καταλύουν το δικαίωμα σε παροχή έννομης προστασίας, το οποίο καθιερώνει η συνταγματική τάξη. Υπόψη ότι με τον νέο Κώδικα των Δικηγόρων οι αξιώσεις από τις ενέργειες ή παραλείψεις του δικηγόρου που προκάλεσαν από δόλο ή βαριά αμέλεια ζημία στον εντολέα του παράνομα, παραγράφονται μετά τρία (3) έτη από την πράξη (βλ. άρθρα 160 παρ.1 και 161 παρ.1 ν.4194/2013. Τουτέστιν, η αγωγή αυτή κακοδικίας κατά του δημόσιου λειτουργού τυγχάνει διαφορετικής αντιμετώπισης από τις άλλες αποζημιωτικές αγωγές που προβλέπονται από τον νόμο, όπως είναι αυτή του εντολοδόχου (άρθρο Α.Κ.714) και αυτές κατά του ενδοσυμβατικώς ή εξωσυμβατικώς ευθυνόμενου (άρθρα Α.Κ. 330, 335 επ., 343 επ., 382 επ. ή 914 ). Εξάλλου, η αγωγή κακοδικίας αυτή είναι το μοναδικό βοήθημα με το οποίο μπορεί να ζητηθεί η αστική ευθύνη προς αποζημίωση του δικηγόρου (Ολ. Α.Π.18/1999, Ολ. Α.Π.20/2000, Α.Π.592/2019).)»
Νομική φύση παρισταμένου για την υποστήριξη της κατηγορίας (πολιτικώς ενάγοντος): «Η πολιτική αγωγή που ασκείται ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου, δεν έχει μόνον αστικό, αλλά και ποινικό χαρακτήρα. Με αυτή δεν επιδιώκεται δηλαδή, μόνον η ικανοποίηση της αστικής αξίωσης του αμέσως ζημιωθέντος, αλλά και η υποστήριξη της κατηγορίας από τον πολιτικώς ενάγοντα για την εξυπηρέτηση του γενικότερου δημοσίου συμφέροντος (ολ.Α.Π.1/1997). Ήδη, με την κύρωση του νέου, ισχύοντος από 1.7.2019, Π.Κ. (ν.4620/2019, ΦΕΚ Α’96/11.6.2019), παρά τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας και της θέσης του πολιτικώς ενάγοντος, αφού πλέον ο αδικηθείς δικαίωμα έχει για παράσταση πολιτικής αγωγής μόνον προς υποστήριξη της κατηγορίας, δεν μεταβάλλεται ο προεχόντως ποινικός χαρακτήρας της πολιτικής αγωγής στο ποινικό δικαστήριο.»
Παράνομη παράσταση παρισταμένου για την υποστήριξη της κατηγορίας απόλυτη ακυρότητα: «Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 171 παρ.3 Κ.Π.Δ. (παρ.2 προϊσχύσαντος Κ.Π.Δ.), απόλυτη ακυρότητα που δημιουργεί τον προβλεπόμενο από το άρθρο 510 παρ.1 στοιχ. Α’ του ιδίου Κώδικα λόγο αναίρεσης, η οποία λαμβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, ακόμη και στον Άρειο Πάγο, επιφέρει και η παράνομη παράσταση του πολιτικώς ενάγοντος στη διαδικασία στο ακροατήριο. Τέτοια ακυρότητα υπάρχει μόνον όταν δεν συντρέχουν στο πρόσωπο του πολιτικώς ενάγοντος οι όροι της ενεργητικής ή παθητικής νομιμοποίησης για την άσκηση της πολιτικής αγωγής, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 63 και 64 του προϊσχύσαντος Κ.Π.Δ., καθώς και όταν παραβιάστηκε η διαδικασία, που έπρεπε να τηρηθεί σχετικά με τον τρόπο και το χρόνο άσκησης και υποβολής αυτής κατά το άρθρο 68 του προϊσχύσαντος Κ.Π.Δ., ο οποίος εξικνείται μέχρι την έναρξη της αποδεικτικής διαδικασίας ενώπιον του πρωτοβαθμίου ποινικού δικαστηρίου. Άλλες ελλείψεις ή πλημμέλειες, που αφορούν στην παράσταση ή στην εκπροσώπηση του πολιτικώς ενάγοντος, δεν ασκούν επιρροή στη νομιμότητα της εν λόγω παράστασης και δεν επιφέρουν απόλυτη ακυρότητα, αφού οι ελλείψεις ή οι πλημμέλειες αυτές θίγουν απλώς το συμφέρον του δικαιούχου και όχι του κατηγορουμένου, ούτε πλήττουν τη δημόσια τάξη. Το επιτρεπτό της παράστασης του πολιτικώς ενάγοντος κρίνεται από το περιεχόμενο της απαίτησης που περιέχει η δήλωσή του και από το κατηγορητήριο, που διαλαμβάνει την άδικη πράξη, ενώ η ουσιαστική βασιμότητα της αξίωσης από την αποδεικτική διαδικασία. Η δήλωση δε παράστασης πολιτικής αγωγής, όταν επαναλαμβάνεται στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο, κρίνεται στο πλαίσιο που διατυπώθηκε στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο και κατά το μέτρο που έγινε δεκτή από αυτό. Αντικείμενο της κατά τα ανωτέρω διάταξης αγωγής κακοδικίας κατά δικηγόρου, δύναται να είναι και η επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης (άρθρα 914, 932 Α.Κ.), η οποία δύναται να επιδιωχθεί με δήλωση παράστασης πολιτικής αγωγής κατά την ποινική διαδικασία, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 63, 64, 66, 68 και 82 Κ.Π.Δ., όπως αυτές ίσχυαν, και ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου. Η δήλωση αυτή, πρέπει να γίνει, κατά τα προεκτειθέντα, μέσα στην εξάμηνη προθεσμία που αρχίζει από τη γνώση εκ μέρους του παθόντος της τέλεσης της παράνομης πράξης ή παράλειψης, η παρέλευση της οποίας επιφέρει απόσβεση του δικαιώματος του ζημιωθέντος με περαιτέρω αποτέλεσμα ο ζημιωθείς να μην νομιμοποιείται πλέον ενεργητικώς και η σχετική δήλωσή του να μην του προσδίδει την ιδιότητα του πολιτικώς ενάγοντος. Κατά τα προδιαληφθέντα, οι πιο πάνω διατάξεις που θεσπίζουν τον θεσμό της προσωπικής αστικής ευθύνης των προαναφερομένων προσώπων και δημοσίων λειτουργών, στους οποίους περιλαμβάνεται και ο δικηγόρος, είναι ειδικές και για την εφαρμογή τους έχουν προβλεφθεί συγκεκριμένες δικονομικές και άλλες προϋποθέσεις χωρίς τις οποίες η σχετική αγωγή δεν ασκείται παραδεκτά. Το ποινικό δικαστήριο στο πλαίσιο της παράστασης του πολιτικώς ενάγοντος στο ακροατήριο, ερευνά μεν την ενεργητική νομιμοποίηση του δικαιούχου, σύμφωνα με τις προαναφερόμενες διατάξεις, κατά το κεφάλαιο όμως που επιλαμβάνεται της πολιτικής αγωγής ενεργεί ως πολιτικό δικαστήριο και δεν έχει εξουσία αυτεπάγγελτης ενέργειας, αλλά ενεργεί κατόπιν ενστάσεων και ισχυρισμών του υπόχρεου.»
Ένδικη υπόθεση: «Στην προκείμενη περίπτωση, όπως προκύπτει από τα παραδεκτώς επισκοπούμενα πρακτικά της προσβαλλόμενης απόφασης, η αναιρεσείουσα δικηγόρος γεγραμμένη στο Δικηγορικό Σύλλογο Ηλείας, κρίθηκε ένοχη και αφού της αναγνωρίστηκε η ελαφρυντική περίσταση του προτέρου εντίμου βίου, καταδικάσθηκε σε ποινή φυλάκισης οκτώ (8) μηνών, η οποία ανεστάλη επί τριετία για την πράξη της επέμβασης σε αρχείο δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα του εγκαλούντος Γ. Λ. και ακολούθως της ανακοίνωσης αυτών σε μη δικαιούμενα πρόσωπα, ήτοι για παράβαση της διάταξης του άρθρου 38 παρ.1 και 2 του ν.4624/2019. Ειδικότερα, στον … στις 6-2-2013 κατά την εκδίκαση αγωγής του εντολέα της κατηγορουμένης Κ. Ζ., ο οποίος παραστάθηκε μετά της κατηγορουμένης πληρεξούσιας δικηγόρου του και κατά του εγκαλούντος Γ. Λ. και άλλων προσώπων, επικαλέστηκε με τις προτάσεις της και προσκόμισε στο δικαστήριο αντίγραφο της με αρ.1032/3430/27-8-2010 βεβαίωσης του ΚΕΘΕΑ, στην οποία αναφέρονταν προσωπικά δεδομένα του εγκαλούντος αφορώντα την υγεία του, καθώς βεβαιωνόταν η συμμετοχή του τελευταίου σε θεραπευτικό πρόγραμμα, καθώς και η πορεία του στο πλαίσιο της σχετικής θεραπευτικής διαδικασίας. Την εν λόγω βεβαίωση η κατηγορουμένη ήδη αναιρεσείουσα είχε συλλέξει από ποινική δικογραφία που είχε σχηματισθεί σε βάρος του εγκαλούντος και η οποία είχε τεθεί στο Αρχείο με πράξη του αρμόδιου Εισαγγελέα Πρωτοδικών Ηλείας, η οποία αποτελεί αρχείο δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα κατά τον ν.4624/2019. Ο ως ανωτέρω Γ. Λ. δήλωσε παράσταση πολιτικής αγωγής στο ακροατήριο του Δικαστηρίου που εξέδωσε την προσβαλλόμενη απόφαση κατά τη συνεδρίαση της 30-10-2019, οπότε εκδικάστηκε η ένδικη υπόθεση, για χρηματική ικανοποίηση ποσού 45 ευρώ με επιφύλαξη λόγω της ηθικής βλάβης που υπέστη από την πράξη της κατηγορουμένης δικηγόρου και διόρισε πληρεξούσιο δικηγόρο, ο οποίος παραστάθηκε ως συνήγορος της πολιτικής αγωγής, όπως η όλη παράσταση αυτή είχε δηλωθεί κατά το στάδιο της προδικασίας στον … στις 20-3-2014, καθώς και ενώπιον του πρωτοβαθμίου δικαστηρίου, ήτοι του Τριμελούς Εφετείου Πατρών στις 21-9-2018. Κατά της παραπάνω παράστασης δεν προβλήθηκε καμία αντίρρηση, τόσον πρωτοδίκως, όσο και ενώπιον του δευτεροβαθμίου Δικαστηρίου. Η ως ανωτέρω παράσταση πολιτικής αγωγής στο ποινικό δικαστήριο εκ μέρους του παθόντος και εγκαλούντος ερείδετο στη ποινικά κολάσιμη πράξη της παράνομης παραβίασης των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και περί αυτού του πραγματικού δεν προβλήθηκε αντίρρηση για τον λόγο αυτό κατά της παράστασης αυτής, ούτε τέθηκαν υπόψη του Δικαστηρίου που εξέδωσε την προσβαλλόμενη απόφαση πραγματικά περιστατικά από τα οποία να προέκυπτε ότι η παράσταση δεν ήταν νόμιμη και ότι η αιτούμενη αξίωση είχε αποσβεστεί λόγω παρόδου της προθεσμίας του άρθρου 73 Εισ.Ν.Κ.Πολ.Δ., δεδομένου ότι διαφορετικά το δικαστήριο δεν μπορεί να ερευνήσει και να λάβει υπόψη του στοιχεία που καθιστούν παράνομη την παράσταση, εφόσον αυτά δεν προκύπτουν από τη διαδικασία (Α.Π.2616/2008). Με το δικόγραφο της αναίρεσής της η αναιρεσείουσα αιτιάται λόγο που ιδρύει η διάταξη του άρθρου 510 παρ.1 στοιχ. Α’ Κ.Π.Δ., καθώς επικαλείται απόλυτη ακυρότητα που συνέβη κατά τη διαδικασία στο ακροατήριο λόγω της παράνομης παράστασης του εγκαλούντος ως πολιτικώς ενάγοντος κατά την ενώπιον του δευτεροβαθμίου Δικαστηρίου διαδικασία. Ειδικότερα, η αναιρεσείουσα αιτιάται ότι: α) το εναντίον της αιτούμενο δικαίωμα του εγκαλούντος που στηρίζεται στη διάταξη του άρθρου 73 Εισ.Ν.Κ.Πολ.Δ. είχε αποσβεστεί από τις 7-8-2013 και η σχετική αξίωση είχε υποπέσει στην αποσβεστική εξάμηνη προθεσμία, χωρίς μάλιστα να αναφέρει πότε επήλθε η γνώση του παθόντος περί της εν λόγω προσβολής, επομένως, το Δικαστήριο έπρεπε να αποβάλει την πολιτική αγωγή, β) η Εισαγγελέας δεν απάντησε επί της δήλωσης παράστασης πολιτικής αγωγής και γ) το Δικαστήριο επιδίκασε περισσότερα από όσα ζητήθηκαν διότι ο Γ. Λ. δήλωσε στο ακροατήριο παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας και αυτό δεν απέβαλε την πολιτική αγωγή και επιδίκασε χρηματική ικανοποίηση στον εγκαλούντα. Ο λόγος της κρινόμενης αίτησης αναίρεσης με τα παραπάνω σκέλη του περί απόλυτης ακυρότητας της διαδικασίας που συνέβη στο ακροατήριο από την μη νόμιμη παράσταση της πολιτικής αγωγής είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Στο Δικαστήριο της ουσίας δεν προβλήθηκε καμία αντίρρηση εκ μέρους της αναιρεσείουσας μετά την ως άνω παράσταση πολιτικής αγωγής από τον εγκαλούντα και δεν τέθηκαν στον έλεγχό του περιστατικά που καθιστούσαν αυτή παράνομη, με την έννοια της απόσβεσης της σχετικής αξίωσης, αλλά ούτε και προέκυψαν τέτοια στοιχεία. Μετά από αυτά, δεν υπήρχε έδαφος άλλης τοποθέτησης της εισαγγελικής έδρας από αυτή της έλλειψης αντίρρησης. Εξάλλου, η σχετική παράσταση πολιτικής αγωγής εκ μέρους του παθόντος και εγκαλούντος δηλώθηκε όπως και πρωτοδίκως και όχι με την έννοια της υποστήριξης της κατηγορίας, όπως προβλέπεται μετά την προαναφερόμενη αλλαγή από τη μεταβατική διάταξη του άρθρο 588 παρ.3 Κ.Π.Δ., αφού η σχετική αστική αξίωση είχε εισαχθεί πριν την κύρωση του νέου Κ.Π.Δ.»
Η ενδιαφέρουσα απόφαση αποσαφηνίζει τα όρια της αυτεπάγγελτης εξέτασης της νομιμοποίησης του παρισταμένου για την υποστήριξη της κατηγορίας και επισημαίνει με έμφαση τη μη αντίρρηση της υπεράσπισης στην παράσταση του παρισταμένου για την υποστήριξη της κατηγορίας. (Στο Δικαστήριο της ουσίας δεν προβλήθηκε καμία αντίρρηση εκ μέρους της αναιρεσείουσας μετά την ως άνω παράσταση πολιτικής αγωγής από τον εγκαλούντα και δεν τέθηκαν στον έλεγχό του περιστατικά που καθιστούσαν αυτήν παράνομη, με την έννοια της απόσβεσης της σχετικής αξίωσης, αλλά ούτε και προέκυψαν τέτοια στοιχεία. Μετά από αυτά, δεν υπήρχε έδαφος άλλης τοποθέτησης της εισαγγελικής έδρας από αυτήν της έλλειψης αντίρρησης).
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ