Κατά το άρθρο 1047 ΚΠολΔ η προσωπική κράτηση διατάσσεται, εκτός από τις περιπτώσεις που ορίζει ρητά ο νόμος ως μορφή αναπληρωματικής εκτέλεσης, κατ’ άρθρ. 946 ΚΠολΔ (στην περίπτωση που ο οφειλέτης έχει υποχρέωση να προβεί σε ορισμένη πράξη που δεν μπορεί να γίνει από τρίτο πρόσωπο), κατ’ άρθρ. 947 ΚΠολΔ (στην περίπτωση που ο οφειλέτης έχει υποχρέωση παράλειψης ή ανοχής πράξης), κατ’άρθρ. 950 ΚΠολΔ (στην περίπτωση παράβασης υποχρέωσης απόδοσης ή παράδοσης τέκνου και στην περίπτωση παρεμπόδισης της επικοινωνίας με αυτό), κατ’ άρθρ. 952 και 864 ΚΠολΔ (στην περίπτωση του βεβαιωτικού όρκου), για απαιτήσεις από αδικοπραξίες (ιδίως μετά την κατάργηση του Ν 3994/2011).
Αν το αίτημα για προσωπική κράτηση δεν περιέχεται στο δικόγραφο της κύριας αγωγής, μπορεί να υποβληθεί μόνον με παρεμπίπτουσα (άρθρ. 283 ΚΠολΔ) ή με αυτελή αγωγή και στην τελευταία αυτή περίπτωση εκδικάζεται ενώπιον του μονομελούς πρωτοδικείου, είτε της γενικής δωσιδικίας του εναγομένου, είτε εκείνο που είναι κατά τόπον αρμόδιο για την απαίτηση, κατά την ειδική διαδικασία των περιουσιακών διαφορών (άρθρ. 614 επ. Κ.Πολ.Δ.).
Σημειώνεται, ότι δεν μπορεί να διαταχθεί προσωπική κράτηση: α) για την απαίτηση των δικαστικών εξόδων, β) για απαίτηση μικρότερη των € 30.000 (άρθρ. 1047 παρ. 1 ΚΠολΔ), γ) κατά ανηλίκου του τελεί υπό γονική μέριμνα ή υπό επιτροπεία, δ) κατά προσώπου που έχει τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση, ε) κατά βουλευτών κατά τη διάρκεια βουλευτικής περιόδου και τέσσερις εβδομάδες μετά τη λήξη της, στ) κατά προσώπων που συμπλήρωσαν το 65ο της ηλικίας τους, ζ) κατά κληρικών κάθε βαθμού και κάθε γνωστής θρησκείας (άρθρ. 1048 ΚΠολΔ) και η) σε κάθε περίπτωση που η απόφαση δεν κατέστη τελεσίδικη (άρθρ. 1049 και 904 παρ. 2 ΚΠολΔ). Πάντως, ο οφειλέτης δεν θα απαλλαγεί με την απόφαση του αρμόδιου δικαστηρίου από την υποχρέωση καταβολής της χρηματικής οφειλής του για τον λόγο ότι αδυνατεί να την εκπληρώσει, ωστόσο παραδεκτά και νόμιμα μπορεί να υποβληθεί ο ισχυρισμός αυτός, με σκοπό την αποφυγή της κράτησής του, μόνον αν υποβληθεί κατά την εκτέλεση της απόφασης (σύλληψή του), με την κατ’ άρθρο 1050 ΚΠολΔ ανακοπή (άρθρ. 1049 παρ. 1γ’ ΚΠολΔ).
Κατά την ισχύουσα νομολογία ο θεσμός της προσωπικής κράτησης για ιδιωτικές απαιτήσεις δεν αντίκειται ούτε στο άρθρο 5 Σ (γιατί η παράγραφος 3 επιτρέπει τη στέρηση της προσωπικής ελευθερίας), ούτε στο άρθρο 6 παρ. 1 Σ (γιατί η διάταξη αυτή αφορά αποκλειστικά τις εγγυήσεις έναντι άσκησης ποινικής δίωξης) (ΑΠ 411/1996 ΕλΔνη 1997, 134), αλλ’ ούτε και στα άρθρα 6 παρ. 1, 8 παρ. 2, 9 παρ.2 και 10 παρ. 2 της ΕΣΔΑ και του άρθρου 11 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΑΠ 842/2011 ΝοΒ 2012, 117 – ΑΠ 33/2011 ΕφΑΔ 2011, 974). Ταυτόχρονα, κρίθηκε αντισυνταγματική ως αντικειμένη στην αρχή της προστασίας και του σεβασμού της αξίας του ανθρώπου η απαγγελία προσωπικής κράτησης για χρέη προς το Δημόσιο (ΑΕΔ 1/2010 ΕφΑΔ 2010, 463).
Κατά νομικών προσώπων οποιουδήποτε εταιρικού τύπου, εκτός των ΑΕ, ΕΠΕ, ΙΚΕ (ενώσεις προσώπων, αφανείς και αστικές εταιρίες, κοινοπραξίες, εν τοις πράγμασι ομόρρυθμες εταιρίες), η προσωπική κράτηση διατάσσεται κατ’ εκείνου του προσώπου που τα εκπροσωπεί κατά νόμο ή των σχετικών διατάξεων του καταστατικού τους (άρθρ. 1047 παρ. 3 ΚΠολΔ). Σε περίπτωση, όμως, που πρόκειται για χρέος από αδικοπραξία που βαρύνεται το υπαίτιο φυσικό πρόσωπο ακόμα και αν τέλεσε την αδικοπραξία στο πλαίσιο των καθηκόντων του, π.χ. έκδοση ακάλυπτης επιταγής, μπορεί να ζητηθεί προσωπική κράτησή του για τον λόγο ότι θεμελιώνεται αυτοτελής λόγος αδικοπρακτικής του ευθύνης κατά τις διατάξεις των άρθρων 71 β’ και 914 ΑΚ (ΑΠ 271/2015 ΝοΒ 2015, 1266 – Μ.Γεωργιάδου σε Κ.Κουτσουλέλο, Αναγκαστική Εκτέλεση, 456 επ.), εφόσον βέβαια συντρέχουν οι ανωτέρω όροι των άρθρων 1047 και 1048 ΚΠολΔ, και μάλιστα πρόσθετη με την ευθύνη του νομικού προσώπου (ΕφΑθ 3969/2006 ΔΕΕ 2006, 1277).
Σε κάθε περίπτωση στο δικόγραφο της αγωγής πρέπει ειδικά να κατονομάζεται το φυσικό πρόσωπο και να στρέφεται η αγωγή και κατ’ αυτού και όχι μόνον κατά του νομικού προσώπου, διαφορετικά είναι απαράδεκτη λόγω αοριστίας (ΑΠ 23/2004 Δ 2004, 709).
* Ο κ. Κωνσταντίνος Κουτσουλέλος είναι Δικηγόρος Αθηνών και ιδρυτικό μέλος του επιστημονικού σωματείου Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ