Σχετικές διατάξεις: 292 παρ. 2. «Σε κάθε περίπτωση έως την έκδοση οριστικής απόφασης η προσωρινή κράτηση για το ίδιο έγκλημα δεν μπορεί να υπερβεί το έτος. Σε εντελώς εξαιρετικές περιστάσεις και εφόσον η κατηγορία αφορά σε εγκλήματα για τα οποία προβλέπεται ποινή ισόβιας κάθειρξης ή πρόσκαιρης κάθειρξης με ανώτατο όριο τα δεκαπέντε έτη, η προσωρινή κράτηση μπορεί να παραταθεί για έξι το πολύ μήνες με ειδικά αιτιολογημένο βούλευμα: α) του συμβουλίου εφετών, αν η υπόθεση εκκρεμεί σε αυτό ύστερα από έφεση κατά βουλεύματος ή έχει εισαχθεί στο ακροατήριο του εφετείου ή του μικτού ορκωτού δικαστηρίου ή αν το συμβούλιο αυτό είναι αρμόδιο σε πρώτο και τελευταίο βαθμό, και β) του συμβουλίου πλημμελειοδικών σε κάθε άλλη περίπτωση. Αν η υπόθεση εκκρεμεί στον ανακριτή και συνεχίζεται η προσωρινή κράτηση σύμφωνα με την παρ. 1, ο ανακριτής τριάντα ημέρες πριν από τη συμπλήρωση του ανώτατου ορίου της σύμφωνα με αυτήν την παράγραφο, διαβιβάζει τη δικογραφία στον εισαγγελέα, ο οποίος μέσα σε δεκαπέντε ημέρες την εισάγει με πρότασή του στο συμβούλιο. Σε κάθε άλλη περίπτωση, ο αρμόδιος εισαγγελέας, είκοσι πέντε ημέρες τουλάχιστον πριν από τη συμπλήρωση του ανώτατου ορίου της προσωρινής κράτησης σύμφωνα με αυτήν την παράγραφο ή πριν από το τέλος της παράτασης που ήδη είχε χορηγηθεί, υποβάλλει στο αρμόδιο συμβούλιο πρόταση για παράταση ή όχι της προσωρινής κράτησης. Κατά τα λοιπά, ισχύουν όσα ορίζονται στην προηγούμενη παράγραφο για την ειδοποίηση του κατηγορουμένου προς υποβολή υπομνήματος, τη λήψη αντιγράφου της εισαγγελικής πρότασης, τη μη εμφάνιση τούτου ενώπιον του συμβουλίου και την απόφαση του τελευταίου».
Προϋποθέσεις παράτασης από 12 σε 18 μήνες της προσωρινής κράτησης. Ο νόμος ορίζει ως όριο της προσωρινής κράτησης για κακούργημα το ένα έτος. Η εξακολούθηση, όμως, της προσωρινής κράτησης για ένα περαιτέρω εξάμηνο, επιτρέπεται αν συντρέχουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις:
Α) Σε εντελώς εξαιρετικές περιστάσεις (Από τις παραπάνω διατάξεις σε συνδυασμό με εκείνες των αρ. 282, 283, 285, 286, 315 και 318 ΚΠΔ που ρυθμίζουν τις προϋποθέσεις, υπό τις οποίες μπορεί να επιβληθεί, διατηρηθεί ή αντικατασταθεί η προσωρινή κράτηση και τα αρμόδια γι’ αυτό δικαστικά όργανα, συνάγεται ότι το συμβούλιο Εφετών ή Πλημμελειοδικών επιλαμβανόμενο της κατά την παράγραφο 2 του άνω άρθρου 287 προτάσεως του Εισαγγελέα για την παράταση της προσωρινής κρατήσεως περιορίζεται μόνο στην έρευνα της συνδρομής των εξαιρετικών περιστάσεων που να δικαιολογούν την παράταση αυτή και δεν εξετάζει αν οι εν λόγω περιστάσεις πληρούν ή όχι τις προϋποθέσεις του αρ. 282 ΚΠΔ, αν είναι ίδιες ή διαφορετικές από εκείνες που συνέτρεχαν κατά τον χρόνο της επιβολής της προσωρινής κρατήσεως, αν εξακολουθούν να υπάρχουν ή εξέλιπαν οι λόγοι που δικαιολογούσαν την επιβολή και διατήρηση της προσωρινής κρατήσεως και αν είναι δικαιολογημένη ή όχι η καθυστέρηση της δίκης περισσότερο από ένα χρόνο μετά τη σύλληψη του κατηγορουμένου. Ενόψει αυτών εντελώς εξαιρετικές περιστάσεις, κατά την έννοια του αρ. 287 παρ. 2 ΚΠΔ μπορεί να είναι και η βαρύτητα της πράξεως, σε συνδυασμό προς το είδος, τη φύση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής ή τον τρόπο τελέσεώς της καθώς και η επικινδυνότητα του προσωρινώς κρατουμένου και η πιθανότητα τελέσεως από αυτόν παρομοίων πράξεων εάν αφεθεί ελεύθερος (ΑΠ 1460/2003, ΑΠ 1395/2001) ή ως αλλοδαπός να διαφύγει στο εξωτερικό προκειμένου να αποφύγει τις συνέπειες της πράξεώς του (ΑΠ 1460/2003).ΣυμβΑΠ 869/2015 (οι διατάξεις είναι του πΚΠΔ), ΣυμβΕφΠατρ 91/2017
Β) και εφόσον η κατηγορία αφορά σε εγκλήματα για τα οποία προβλέπεται ποινή ισόβιας κάθειρξης ή πρόσκαιρης κάθειρξης με ανώτατο όριο τα δεκαπέντε έτη.
Η μείωση των ποινών που διέπει τον νέο ΠΚ, δημιούργησε ζητήματα στην εφαρμογή της ως άνω προϋπόθεσης, ιδίως όταν η δίωξη αφορά απόπειρα κακουργήματος.
Παράδειγμα 1, ο Α διώκεται για απόπειρα ανθρωποκτονίας από πρόθεση ο οποίος συμπληρώνει 12 μήνες προσωρινή κράτηση
Παράδειγμα 2, ο Β διώκεται για απόπειρα ληστείας ο οποίος συμπληρώνει 12 μήνες προσωρινή κράτηση
Στο 1ο παράδειγμα θα πρέπει να βρεθεί ποια η ανώτατη ποινική μεταχείριση του Α για την απόπειρα ανθρωποκτονίας. Σύμφωνα με τα άρθρα 42 παρ.1, 83 περ.α και 299 παρ.1 ΠΚ η ποινή του Α ορίζεται στο πλαίσιο 5-15 ετών, συνεπώς, αν συντρέχουν και οι εξαιρετικές περιστάσεις, μπορεί να παραταθεί επί εξάμηνο η προσωρινή κράτηση και να φτάσει το ανώτατο συνταγματικό όριο των 18 μηνών, αφού πληρούται η συγκεκριμένη προϋπόθεση (πρόβλεψη ποινής με ανώτατο όριο τα 15 έτη).
Στο 2ο παράδειγμα το πλαίσιο ποινής για την απόπειρα ληστείας σύμφωνα με τα άρθρα 42 παρ.1, 83, 380 παρ.1 ΠΚ δεν προσδιορίζεται. Στο άρθρο 83 δεν ορίζει ρητά πλαίσιο μειωμένης ποινής όταν η προβλεπόμενη στον νόμο ποινή είναι πρόσκαιρη κάθειρξη (5-15 ετών). Ο ΑΠ με δύο αποφάσεις υπό το προϊσχύσαν άρθρο 83 ΠΚ, όπου και εκεί δεν προβλεπόταν μειωμένο πλαίσιο ποινής για την πρόσκαιρη κάθειρξη (5-20 έτη) έχει κρίνει τα ακόλουθα; «Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 83 του ΠΚ, “Όπου στο γενικό μέρος προβλέπεται ποινή ελαττωμένη χωρίς άλλο προσδιορισμό, η ποινή που πρέπει να επιβληθεί επιμετρείται ως εξής: α)…, β) αντί για την ποινή της κάθειρξης πάνω από δέκα ετών, επιβάλλεται κάθειρξη έως δώδεκα ετών ή φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, γ) αντί για την ποινή της κάθειρξης έως δέκα ετών επιβάλλεται κάθειρξη έως έξι ετών ή φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους…”. Στην περίπτωση των εγκλημάτων που τιμωρούνται με πρόσκαιρη κάθειρξη, η οποία είναι μερικώς ανώτερη και μερικώς κατώτερη από δέκα έτη, το δικαστήριο αποβλέπει αποκλειστικά στο ανώτερο όριο της ποινής και, εφόσον συντρέξει περίπτωση μείωσης αυτής (ποινής), εφαρμόζει τη μείωση της δεύτερης περίπτωσης του προαναφερόμενου άρθρου 83 του ΠΚ, δηλαδή επιβάλλει πρόσκαιρη κάθειρξη έως δώδεκα έτη ή φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών» ΑΠ 322/2018
«Όπως από την προσβαλλόμενη απόφαση προκύπτει για το παραπάνω κακούργημα της ανθρωποκτονίας από πρόθεση που αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής για το οποίο κηρύχθηκε ένοχος ο αναιρεσείων με την ελαφρυντική περίσταση του άρθρου 84 παρ. 2 εδ. γ` του ΠΚ που έχει αναφερθεί ήδη, επιβλήθηκε σε βάρος του ποινή καθείρξεως δέκα επτά (17) ετών. Έτσι όμως έχουν παραβιαστεί οι προαναφερθείσες διατάξεις των άρθρων 299 παρ. 2, 84 παρ. 1 και 2 εδ. γ’ και 83 εδ. β’ του ΠΚ, σύμφωνα με τις οποίες τα όρια της απειλούμενης για το έγκλημα αυτό με την συνδρομή ελαφρυντικής περιστάσεως ποινής είναι κάθειρξη έως δώδεκα ετών ή φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών» ΑΠ 36/1997
Η νομολογία, παγίως εφαρμόζει, την περ.β του άρθρου 83 ΠΚ, οπότε με την ισχύουσα διάταξη το πλαίσιο της μειωμένης ποινής είναι από φυλάκιση 2 έτη έως 8 έτη κάθειρξη. (Υποστηρίζεται επίσης στη θεωρία και η άποψη ότι το πλαίσιο μειωμένης ποινής στην περίπτωση της πρόσκαιρης κάθειρξης πρέπει να είναι 1-8 έτη με σύνθεση της περ. β και γ του άρθρου 83 ΠΚ).
Είτε με την άποψη της νομολογίας είτε με της θεωρίας, εφόσον η προβλεπόμενη μειωμένη ποινή κατά το άρθρο 83 έχει ανώτατο όριο τα 8 έτη, δεν πληρούται η δεύτερη προϋπόθεση για την παράταση της προσωρινής κράτησης και στις περιπτώσεις αυτές το ανώτατο όριο προσωρινής κράτησης για το κακούργημα είναι ένα έτος. (βλ. ΣυμβΕφΠατρ 91/2017, ΣυμβΕφΑθ 2066/2003)
(Σημείωση. Υπό τον προϊσχύσαντα ΠΚ υπήρχε στην απόπειρα η διάταξη του άρθρου 43 παρ. 2 ΠΚ: «Αν το δικαστήριο κρίνει ότι η κατά την προηγούμενη παράγραφο ελαττωμένη ποινή δεν επαρκεί για να αποτρέψει τον υπαίτιο από την τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων, μπορεί να του επιβάλει την ίδια ποινή με αυτήν που ο νόμος προβλέπει για την ολοκληρωμένη πράξη, εκτός από την ποινή του θανάτου.». Με τη διάταξη αυτή η δίωξη για απόπειρα κακουργήματος, στις προϋποθέσεις που κρινόταν παράτασης της προσωρινής κράτησης πέραν του 12μήνου, αντιμετωπιζόταν με την προβλεπόμενη ποινή για το τετελεσμένο έγκλημα.)
Αντιρρήσεις για την παράταση ή συμπλήρωση της προσωρινής κράτησης. Σύμφωνα με την παρ. 5 του άρθρου 292 «Κάθε αμφιβολία ή αντίρρηση ως προς την παράταση ή τη συμπλήρωση των ανώτατων ορίων της προσωρινής κράτησης επιλύεται από το κατά την παρ. 2 αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο, εφαρμόζονται δε και στην περίπτωση αυτήν όσα ορίζονται στην παρ. 1 στοιχ. α’ για την ακρόαση του κατηγορουμένου και του εισαγγελέα» ήτοι :
α) του συμβουλίου εφετών, αν η υπόθεση εκκρεμεί σε αυτό ύστερα από έφεση κατά βουλεύματος ή έχει εισαχθεί στο ακροατήριο του εφετείου ή του μικτού ορκωτού δικαστηρίου ή αν το συμβούλιο αυτό είναι αρμόδιο σε πρώτο και τελευταίο βαθμό, και
β) του συμβουλίου πλημμελειοδικών σε κάθε άλλη περίπτωση.
Αν η υπόθεση εκκρεμεί στον ανακριτή και συνεχίζεται η προσωρινή κράτηση σύμφωνα με την παρ. 1 του 292, ο ανακριτής τριάντα ημέρες πριν από την συμπλήρωση του ανώτατου ορίου της σύμφωνα με αυτή την παράγραφο, διαβιβάζει τη δικογραφία στον εισαγγελέα, ο οποίος μέσα σε δεκαπέντε ημέρες την εισάγει με πρότασή του στο συμβούλιο.
Σε κάθε άλλη περίπτωση ο αρμόδιος εισαγγελέας, είκοσι πέντε ημέρες τουλάχιστον πριν από τη συμπλήρωση του ανώτατου ορίου της προσωρινής κράτησης σύμφωνα με αυτή την παράγραφο ή πριν από το τέλος της παράτασης που ήδη είχε χορηγηθεί, υποβάλλει στο αρμόδιο συμβούλιο πρόταση για παράταση ή όχι της προσωρινής κράτησης.
Κατά τα λοιπά ισχύουν όσα ορίζονται στην προηγούμενη παράγραφο για:
– την ειδοποίηση του κατηγορουμένου προς υποβολή υπομνήματος,
– τη λήψη αντιγράφου της εισαγγελικής πρότασης,
– τη μη εμφάνιση τούτου (ούτε και του εισαγγελέα) ενώπιον του συμβουλίου (μπορεί όμως το συμβούλιο, αν κρίνει ότι τούτο είναι αναγκαίο, να διατάξει την ενώπιόν του εμφάνιση του κατηγορουμένου, οπότε καλείται και ο εισαγγελέας).
Μετά ταύτα, το συμβούλιο αποφαίνεται αμετάκλητα αν πρέπει να απολυθεί προσωρινά ο κατηγορούμενος ή να εξακολουθήσει η προσωρινή του κράτηση.
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ