Κατά τη διάταξη του άρθρου 1108 AK, αν η κυριότητα προσβάλλεται με άλλο τρόπο εκτός από αφαίρεση ή κατακράτηση του πράγματος, ο κύριος δικαιούται να απαιτήσει από εκείνον που προσέβαλε την κυριότητα να άρει την προσβολή και να την παραλείπει στο μέλλον. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι η αρνητική αγωγή ασκείται στην περίπτωση -ποιοτικώς- μερικής και όχι ολικής προσβολής της κυριότητας, δηλαδή όταν ο κύριος διαταράσσεται στη νομή του επί του πράγματος και όχι όταν προσβάλλεται με ποιοτικώς καθολικό τρόπο, όπως με την αφαίρεση ή κατακράτηση του πράγματος (όλου ή τμήματος αυτού), οπότε προστατεύεται με τη διεκδικητική αγωγή κατ’ αυτού που κατέχει το πράγμα (άρθρο 1094 ΑΚ). Διατάραξη της κυριότητας (ή συγκυριότητας) αποτελεί κάθε έμπρακτη εναντίωση στο θετικό ή αποθετικό περιεχόμενο της κυριότητας, δηλαδή όταν ο εναγόμενος ενεργεί στο πράγμα πράξεις, τις οποίες μόνο ο κύριος δικαιούται να ενεργήσει ή όταν εμποδίζει τον κύριο να ενεργήσει κατά το δοκούν στο δικό του πράγμα, η δε διατάραξη αυτή έχει ως συνέπεια την μη ελεύθερη και ανενόχλητη χρησιμοποίηση, εκμετάλλευση και απόλαυση ορισμένων μόνον εξουσιών εκ της κυριότητας επί του πράγματος.
Όπως προκύπτει επομένως από τις διατάξεις των άρθρων 1094 και 1108 ΑΚ, αλλά και από τη διάταξη και του άρθρου 218 ΚΠολΔ, δεν είναι επιτρεπτή η αντικειμενική σώρευση της διεκδικητικής και της αρνητικής αγωγής λόγω αντίφασης μεταξύ τους, αφού η πρώτη προϋποθέτει καθολική προσβολή της κυριότητας με στέρηση της νομής ή κατοχής, ενώ η δεύτερη προϋποθέτει μερική προσβολή, που δεν φθάνει μέχρι την ολική απώλεια της νομής. Συνακόλουθα προς τα ανωτέρω, αν με το αγωγικό δικόγραφο γίνεται επίκληση καθολικής προσβολής (παράνομης κατακρατήσεως όλου ή μέρους) του ακινήτου εκ μέρους του εναγομένου και σωρεύεται η διεκδικητική της κυριότητας αγωγή με την αρνητική τοιαύτη αναφορικά με το ίδιο ακίνητο (ή το ίδιο τμήμα ευρύτερου ακινήτου), η τελευταία τυγχάνει μη νόμιμη. Κατ’ εξαίρεση είναι δυνατή η σύγχρονη άσκησή τους για το ίδιο ακίνητο, όταν κάθε μια από αυτές αφορά συγκεκριμένο και διαφορετικό τμήμα του εν λόγω ακινήτου.
Κατά μια ευρέως υποστηριζόμενη στη θεωρία άποψη (βλ. ενδεικτικά Γεωργιάδη, Εμπράγματο Δίκαιο § 58 αρ. 92), είναι δυνατή η σώρευση διεκδικητικής και αρνητικής αγωγής στην περίπτωση ανέγερσης οικοδομήματος εντός του ακινήτου, οπότε μπορεί να ζητείται αφενός η απόδοση του ακινήτου και αφετέρου η άρση της διατάραξης με την κατεδάφιση του κτίσματος. Γίνεται ωστόσο παγίως πλέον δεκτό στη νομολογία μας (ΟλΑΠ 14/2016, ΑΠ 884/2021) ότι στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται περί σωρεύσεως διεκδικητικής με αρνητική αγωγή (η οποία θα ήταν και πάλι απαράδεκτη), αλλά περί σωρεύσεως διεκδικητικής αγωγής με αγωγή αποζημιώσεως κατά τις διατάξεις των άρθρων 1099, 297, 298 και 914 ΑΚ. Εν προκειμένω, η αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας, οφειλόμενη κατ’ αρχή σε χρήμα (άρθρο 297 § 1 ΑΚ), μπορεί να ζητηθεί να γίνει αυτουσίως (in natura: άρθρο 297 § 2 ΑΚ), δηλαδή με την υποχρέωση αποκατάστασης των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση, δια της κατεδαφίσεως και απομακρύνσεως των κατασκευασμάτων. Πότε ένα τέτοιο σωρευόμενο στη διεκδικητική αγωγή αίτημα ασκείται ως αξίωση αποζημίωσης για την αυτούσια αποκατάσταση της ζημίας του κυρίου ή ως περιεχόμενο της αρνητικής αγωγής και προς προστασία της κυριότητος αποτελεί εκτίμηση του δικογράφου της αγωγής.
* Ο κ. Κίμων Σαϊτάκης είναι Δικηγόρος – ΔΝ, Μεταδιδάκτορας (Post-doc) της Νομικής Σχολής Αθηνών, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ