Με την ΑΠ 1034/2021, μεταξύ άλλων κρίνεται ότι για τη συγχώνευση ποινών δεν χρειάζεται οι αποφάσεις που έχουν επιβάλει τις ποινές να έχουν καταστεί αμετάκλητες. Βλ. παρόμοιες σκέψεις στις ΑΠ 634/2019, ΑΠ 496/2019 και ΑΠ 423/2021. Η νομολογία του ΑΠ είχε αρχίσει να δέχεται την άποψη αυτή και πριν την ισχύ του νέου ΚΠΔ και για το λόγο αυτό απαλείφθηκε η λέξη «αμετάκλητες» που προβλεπόταν στον πΠΚΔ.
Σχετικές διατάξεις: Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 551 §§1, 3 του ΚΠοινΔ, αν πρόκειται να εκτελεσθούν κατά του ίδιου προσώπου περισσότερες αμετάκλητες καταδικαστικές αποφάσεις για διαφορετικά εγκλήματα που συρρέουν εφαρμόζονται οι ορισμοί του Ποινικού Κώδικα για τη συρροή, ως ποινή δε βάσης λαμβάνεται υπόψη η βαρύτερη από αυτές και σε περίπτωση ίσης διάρκειας αυτών λαμβάνεται υπόψη η νεώτερη απόφαση, ενώ αν μεταξύ των προς εκτέλεση αποφάσεων, υπάρχει και απόφαση που αμετάκλητα έχει καθορίσει συνολική ποινή, για τον καθορισμό της νέας συνολικής ποινής, ως ποινή βάσης λαμβάνεται η καθορισθείσα συνολική ποινή εφόσον αυτή είναι βαρύτερη από τις ποινές που επιβλήθηκαν με τις άλλες αποφάσεις.
Περαιτέρω, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 94 §§1, 3 και 96 §1 ΠΚ σε περίπτωση συρροής ποινών, δηλ. όταν υπόκειται η εκτέλεση περισσοτέρων της μιας ποινών από το ίδιο πρόσωπο, καθορίζεται συνολική ποινή, με μορφή είτε της ανάλογης επίτασης αν πρόκειται για αληθινή κατ’ ιδέαν συρροή εγκλημάτων (άρ. 94 §2 και 96 §2 ΠΚ), είτε της νομικής σωρεύσεως, προκειμένου για αληθινή πραγματική συρροή εγκλημάτων (άρ. 94 §1 και 96 §1 ΠΚ), πάντως με βάση τους οριζόμενους στα άρθρα αυτά επιμετρητικούς κανόνες. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο καθορισμός συνολικής ποινής προϋποθέτει συνάντηση ποινών, είτε στο στάδιο της επιβολής τους, είτε στο πεδίο της εκτελέσεως και εκτίσεώς τους, χωρίς να απαιτείται οπωσδήποτε και το αμετάκλητο των καταδικαστικών αποφάσεων που επέβαλαν οι συρρέουσες ποινές. (ΑΠ 1692/2009).
Τέλος η συνολική ποινή που απαγγέλλεται δεν αποτελεί νέα καταδίκη, αλλά παριστά τον ενιαίο τρόπο εκτέλεσης των σε αυτήν συνεπιμετρηθεισών επί μέρους ποινών, με αποτέλεσμα οι επιμέρους ποινές που προσμετρώνται για το σχηματισμό της συνολικής ποινής να διατηρούν την αυτοτέλεια τους.
Συνεπεία τούτου, η αυτοτέλεια των ποινών που συνεπιμετρήθηκαν στη συνολική ποινή, αναβιώνει, αν ανακύψει νόμιμος λόγος με τον οποίο καταλύεται οριστικά ή προσωρινά η εκτελεστότητα κάποιας από τις εκτιόμενες ποινές για τις οποίες έχει χωρήσει καθορισμός συνολικής ποινής, όπως, μεταξύ άλλων, και στην περίπτωση που το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, εν όψει της εφέσεως που ασκήθηκε από τον κατηγορούμενο, αναστέλλει, σύμφωνα με το άρθρο 497 ΚΠοινΔ την εκτέλεση της πρωτόδικης αποφάσεως, διακόπτεται αυτοδικαίως η έκτιση της εν λόγω ποινής και εξακολουθεί η έκτιση των υπόλοιπων ποινών, εκτός εάν παρίσταται αναγκαία νέα προσμέτρηση των ποινών. Και τούτο διότι ο θεσμός της αναστολής εκτελέσεως της πρωτόδικης αποφάσεως λειτουργεί συμπληρωματικά, με την έννοια ότι αποτρέπει την έναρξη ή τη συνέχιση της άμεσης εκτελεστότητος, εκεί όπου κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιτευχθεί διαμέσου του ανασταλτικού αποτελέσματος της ασκούμενης εφέσεως (ΑΠ 1001/2016, 1485/2013).
Κατά της ως άνω αποφάσεως για τον καθορισμό συνολικής ποινής επιτρέπεται αναίρεση στον καταδικασμένο και τον εισαγγελέα (άρθ. 551 παρ. 5 ΠΔ), για όλους τους λόγους τους αναφερομένους στο άρθρο 510 § 1 ιδίου ως άνω Κώδικα, συνεπώς και δι` εκείνους της ελλείψεως ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας και της εσφαλμένης εφαρμογής ή ερμηνείας ουσιαστικής ποινικής διατάξεως (περ. Δ και Ε’ άρθρα 510 ΚΠΔ), τέτοια δε (ουσιαστική διάταξη), είναι και το προδιαληφθέν άρθρο 551 ΚΠΔ κατά το μέρος που αναφέρεται στον καθορισμό συνολικής ποινής, ως και της υπερβάσεως εξουσίας (στοιχ. Η). Εσφαλμένη εφαρμογή ουσιαστικής ποινικής διατάξεως υπάρχει όταν το δικαστήριο δεν υπήγαγε ορθώς τα πραγματικά περιστατικά που εδέχθη ότι απεδείχθησαν στη διάταξη που εφηρμόσθη, ενώ εσφαλμένη ερμηνεία, όταν ο δικαστής αποδίδει στο νόμο διάφορη έννοια από εκείνη που πράγματι έχει.
Υπό το καθεστώς του πΚΠΔ η ΟλΑΠ 4/2005 είχε κρίνει (με μειοψηφία 15 μελών) : «Επειδή, όπως προκύπτει από τις διατάξεις των άρθρων 94 έως 97 ΠΚ, οι περί συρροής εγκλημάτων και καθορισμού συνολικής γι’ αυτά ποινής ορισμοί εφαρμόζονται και αυτεπαγγέλτως από το δικαστή, ως αναγόμενοι στην επιμέτρηση της ποινής και όταν τα συρρέοντα εγκλήματα εκδικάστηκαν διαδοχικώς και εκδόθηκαν περισσότερες αποφάσεις, είτε από το ίδιο, είτε από διαφορετικά δικαστήρια, αρκεί να συντρέχουν οι όροι του άρθρου 97 ΠΚ. Και στην περίπτωση αυτή η εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων χωρεί και πριν όλες οι καταδικαστικές αποφάσεις γίνουν αμετάκλητες, τούτου συναγομένου και από το άρθρο 491 εδ. β’ Κ.Ποιν.Δ, κατά το οποίο επιτρέπεται επίσης έφεση και κατά αποφάσεως που καθόρισε συνολική ποινή, αν τα συρρέοντα εγκλήματα εκδικάστηκαν χωριστά, εκδοθεισών περισσοτέρων αποφάσεων, «η δε συνολική ποινή καθορίστηκε πριν όλες οι αποφάσεις αυτές γίνουν αμετάκλητες». Σε αυτά δεν αντιτίθεται η αναφερόμενη στην εκτέλεση περισσοτέρων αποφάσεων για συρρέοντα εγκλήματα διάταξη του άρθρου 551 Κ.Ποιν.Δ, η οποία, καθώς και στην αιτιολογική έκθεση σημειώνεται, καθορίζει το αρμόδιο δικαστήριο για τον καθορισμό της εκτιτέας συνολικής ποινής σε εκτέλεση περισσοτέρων αμετακλήτων καταδικαστικών αποφάσεων κατά του αυτού προσώπου για διάφορα συρρέοντα εγκλήματα, διότι το άρθρο αυτό σκοπεί να ρυθμίσει την περίπτωση κατά την οποία δεν είχε καταστεί δυνατός για οποιοδήποτε λόγο ο καθορισμός της συνολικής ποινής πριν οι αποφάσεις αυτές καταστούν αμετάκλητες».
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ