Η προστασία της υγείας κατοχυρώνεται εκ του Συντάγματος έχοντας δύο όψεις, κατοχυρώνεται καταρχήν ως κοινωνικό δικαίωμα που διασφαλίζει την υποχρέωση του Κράτους να λαμβάνει μέτρα για τη διατήρηση και την αποκατάσταση των πολιτών, αλλά και ως ατομικό δικαίωμα που υποχρεώνει τα κρατικά όργανα να απέχουν από ενέργειες που προσβάλλουν την υγεία των πολιτών. (Βλ. σχετικά για το Δικαίωμα στην προστασία της υγείας, σε Θεμελιώδη Δικαιώματα Επιμέλεια: Σπ. Βλαχόπουλος, σελ. 505 επ.). Στις ημέρες μας υπό την επιρροή της πανδημίας του Covid 19, το θεμελιώδες δικαίωμα στην υγεία έχει βρεθεί στο επίκεντρο. Η ανάγκη του εμβολιασμού των πολιτών, αλλά και τα εγειρόμενα ζητήματα ως προς την υποχρεωτικότητα αυτού θέτουν ζητήματα συνταγματικής ανεκτικότητας.
Με την απόφαση ΣτΕ 2387/2020 επταμ. κρίθηκε ότι η μέριμνα για τη δημόσια υγεία αποτελεί συνταγματική υποχρέωση του Κράτους, στο πλαίσιο της οποίας η Πολιτεία οφείλει, μεταξύ άλλων, να λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη της διάδοσης και την καταπολέμηση μεταδοτικών ασθενειών, οι οποίες συνιστούν σοβαρό κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Στα μέτρα αυτά εντάσσεται και ο εμβολιασμός νηπίων και παιδιών, ο οποίος διενεργείται με σκοπό την προστασία της υγείας, συλλογικώς και ατομικώς, από τις ασθένειες καθώς και τη βαθμιαία εξάλειψή τους. Το μέτρο του εμβολιασμού, καθ’ εαυτό, συνιστά σοβαρή μεν παρέμβαση στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και στην ιδιωτική ζωή του ατόμου και δη στη σωματική και ψυχική ακεραιότητα αυτού, πλην όμως συνταγματικώς ανεκτή, υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις: α) ότι προβλέπεται από ειδική νομοθεσία, υιοθετούσα πλήρως τα έγκυρα και τεκμηριωμένα επιστημονικά, ιατρικά και επιδημιολογικά πορίσματα στον αντίστοιχο τομέα και β) ότι παρέχεται δυνατότητα εξαίρεσης από τον εμβολιασμό σε ειδικές ατομικές περιπτώσεις, για τις οποίες αυτός αντενδείκνυται (πρβ. ΕΔΔΑ απόφαση της 15.3.2012 Solomakhin κ. Ουκρανίας σκ. 33-39, Conseil Constitutionnel απόφαση 2015-458 QPC της 20.3.2015 σκ. 9-10, Conseil d’ État απόφαση Νο 419242 της 6.5.2019 σκ.12).
Το Ανώτατο Δικαστήριο εξετάζοντας σχετικούς με την παραβίαση των ανωτέρω θεμελιωδών δικαιωμάτων λόγους έκρινε ότι η ως άνω παρέμβαση, εφόσον κρίνεται, σύμφωνα με τεκμηριωμένα επιστημονικά δεδομένα, αναγκαία και πρόσφορη για την προστασία της υγείας τόσο των ίδιων των εμβολιαζομένων όσο και τρίτων (λ.χ. βρεφών που δεν έχουν ακόμη εμβολιασθεί, ατόμων που δεν επιτρέπεται για ιατρικούς λόγους να εμβολιασθούν) δεν είναι δυσανάλογη για την επίτευξη του προμνημονευθέντος συνταγματικού δημοσίου σκοπού (πρβ. ΣτΕ 857/2019 σκ. 16, ΕΔΔΑ Memlica κ. Ελλάδος, απόφαση της 6.10.2015, σκ. 55, Seyit Baytüre κ. Τουρκίας απόφαση της 12.3.2013 επί του παραδεκτού).
Διευκρίνισε επιπλέον ότι η θέσπιση του επίμαχου μέτρου δεν παραβιάζει την αρχή της ισότητας, δεδομένου ότι σε εμβολιασμό υπόκεινται όλα ανεξαιρέτως τα νήπια και παιδιά, πλην εκείνων που τελούν ατομικώς σε ειδικές διαφορετικές συνθήκες, δεν επιτρέπεται δηλαδή για λόγους υγείας να εμβολιαστούν. Αντιθέτως, θα παραβίαζε την αρχή της ισότητας η αξίωση προσώπου να μην εμβολιαστεί, επικαλούμενο ότι δεν διατρέχει ατομικό κίνδυνο, εφόσον διαβιώνει σε ασφαλές περιβάλλον οφειλόμενο στο γεγονός ότι τα άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντός του έχουν εμβολιαστεί. Άλλωστε, η εμφάνιση σε στατιστικώς πολύ μικρό αριθμό περιπτώσεων σοβαρών παρενεργειών ορισμένων εμβολίων δεν καθιστά συνταγματικώς ανεπίτρεπτη τη νομοθετική πρόβλεψη του εμβολιασμού νηπίων και παιδιών και είναι πάντως ανεκτή χάριν του δημοσίου συμφέροντος, υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι οι σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις ερείδονται επί εγκύρων και τεκμηριωμένων επιστημονικών δεδομένων.
Εν κατακλείδι, εξαιτίας και της ευρείας κυκλοφορίας των εμβολίων από τις παρασκευάστριες φαρμακευτικές εταιρίες, αλλά και της αναγκαιότητάς τους, η ανωτέρω σχολιαζόμενη υπ’ αριθμ. 2387/2020 της επταμελούς συνθέσεως του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ, θίγοντας το παρεμφερές ζήτημα της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού των νηπίων στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, περιλαμβάνει ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες απόψεις για τα ανακύπτοντα ζητήματα της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού που θα απασχολήσουν στο μέλλον σίγουρα, κυρίως στο επίπεδο προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων [Βλ. σχετικά εκτενείς παρατηρήσεις στη ΣτΕ 2387/2020 επταμ. Τμ. Δ΄, του κ. Χ. Τσιλιώτη «Το ΣτΕ ως προάγγελος της συνταγματικότητας ενδεχόμενου υποχρεωτικού «αντί-Covid-19» σε ΘΠΔΔ 11/2020,1010.]
* Η κ. Εύη Γαλάνη είναι Δικηγόρος, ΜΔΕ, Διδάσκουσα στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ