Γενικά: Αμφισβήτηση επικρατεί σχετικά με το αν, η συντηρητική απόδειξη (άρθρ. 348-351 ΚΠολΔ), συνιστά ή όχι ασφαλιστικό μέτρο (Κ.Μπέης Αι διαδικασίαι ενώπιον του μονομελούς πρωτοδικείου, ΙΙ παρ. 4 ΙΧ. 368 και αντιθ. του ίδιου Πολιτική Δικονομία, άρθρ. 348, 1576 επ. – Γ.Νικολόπουλος Το δίκαιο της αποδείξεως, 110 – Δ.Κράνης ΕλλΔνη 2003, 1230 – Γ.Μητσόπουλος Η πιθανολόγησις εν τω αστικώ δικονομικώ δικαίω, 72 επ.)
Τα ασφαλιστικά μέτρα: Ασφαλιστικά μέτρα είναι τα προσωρινά, εξασφαλιστικά και συντηρητικά εκείνα μέτρα, τα οποία λαμβάνονται από τα αρμόδια δικαστήρια σε επείγουσες περιπτώσεις ή για την αποτροπή επικείμενου κινδύνου προκειμένου να εξασφαλισθεί ή διατηρηθεί ένα δικαίωμα ή να ρυθμισθεί μια κατάσταση, εφόσον πιθανολογείται η ύπαρξη δικαιώματος, ακόμα και αν αυτό εξαρτάται από αίρεση ή προθεσμία ή αφορά μελλοντικό δικαίωμα (άρθρ. 682 επ. Κ.Πολ.Δ.).
Από τη διατύπωση του άρθρου 682 ΚΠολΔ καθίσταται σαφές ότι βασικό γνώρισμα των ασφαλιστικών μέτρων είναι η προσωρινή δικαστική προστασία του δικαιώματος που επικαλείται ο αιτών, δεδομένου ότι η δίκη των ασφαλιστικών μέτρων δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ήδη υφισταμένη ή μέλλουσα δίκη για την οριστική αναγνώριση του δικαιώματος (άρθρ. 695 ΚΠολΔ). Ενόψει του ότι η δικαστική αυτή προστασία, που επιτυγχάνεται με τη διαδικασία των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ, έχει παραπόμενο και προσωρινό, μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης επί τακτικής αγωγής, χαρακτήρα και λειτουργεί εξασφαλιστικά για το αντικείμενο της κύριας δίκης, το αρμόδιο να διατάξει τα ασφαλιστικά μέτρα δικαστήριο οφείλει να πιθανολογήσει την ύπαρξη δικαιώματος ακόμα και αν αυτό εξαρτάται από αίρεση ή προθεσμία (άρθρ. 69 Κ.Πολ.Δ) ή ακόμα αν αφορά μέλλουσα απαίτηση, διατάσσοντας το καταλληλότερο μέτρο για την προσωρινή εξασφάλιση και διατήρησή του, μη δεσμευόμενο μάλιστα, ενόψει και της εφαρμογής του ανακριτικού συστήματος, από το προτεινόμενο από τον αιτούντα μέτρο (άρθρ. 692 παρ. 2 ΚΠολΔ).
Σημειώνεται ιδιαίτερα ότι ασφαλιστικά μέτρα (γνήσια) είναι μόνον αυτά που ορίζει ο νομοθέτης στις διατάξεις των άρθρων 704 επ. ΚΠολΔ (δηλ. η εγγυοδοσία, η εγγραφή προσημείωσης υποθήκης, η συντηρητική κατάσχεση, η δικαστική μεσεγγύηση, η προσωρινή επιδίκαση απαιτήσεων, η προσωρινή ρύθμιση κατάστασης, η σφράγιση, αποσφράγιση και απογραφή), στα οποία δεν περιλαμβάνεται και η συντηρητική απόδειξη.
Η συντηρητική απόδειξη: Συντηρητική απόδειξη είναι εκείνη που διατάσσεται και διεξάγεται ακόμα και αν δεν υπάρχει εκκρεμοδικία της διαγνωστικής δίκης (Κ.Μπέης Πολιτική Δικονομία, 348, 1576 – Γ.Ράμμος, τόμ. Β’, παρ. 253, 724 επ.), είτε γιατί υπάρχει συμφωνία των διαδίκων, είτε γιατί υπάρχει κίνδυνος να χαθεί ή δυσκολευθεί η χρήση κάποιου αποδεικτικού μέσου, είτε, ακόμα, γιατί πρόκειται να διαπιστωθεί η τωρινή κατάσταση ενός πράγματος ή έργου (άρθρ. 348 επ., Κ.Πολ.Δ.) (ΜονΠρΡοδ 251/1970, ΝΔικ 26, 200 – ΠολΠρΑθ 71/1986, ΕλλΔνη 28, 178 – ΜονΠρΕδ 177/80, ΕλλΔνη 21, 442 – ΜονΠρΑθ 2140/1986, ΕλλΔνη 27 ,378 – ΜονΠρΘεσ 47/1997, ΕλλΔνη 38, 70).
Η συντηρητική απόδειξη αποτελεί διαδικασία με μεγάλη πρακτική σημασία καθώς παρέχει στους διαδίκους τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν ή να διατηρήσουν (συντηρήσουν) οποιοδήποτε αποδεικτικό μέσο από τη φθορά ή απώλεια, όχι μόνο όταν υπάρχει άμεσος κίνδυνος, αλλά και όταν υπάρχει σχετική συμφωνία, ώστε να επιλύσουν συμβιβαστικά τη διαφορά τους ή να διευκολυνθούν κατά την εκδίκαση αυτής.
Σημειώνεται ότι ο θεσμός αυτός πηγάζει άμεσα από τη συνταγματική επιταγή του άρθρου 20 παρ. 1 του Συντάγματος, με το οποίο προστατεύεται το δικαίωμα έννομης προστασίας, και αποτελεί την ουσιαστική πραγμάτωση της υποχρέωσης του κοινού νομοθέτη για την παροχή ένδικων βοηθημάτων που τείνουν στην εξασφάλιση του δικαιώματος του (μέλλοντος να καταστεί) διαδίκου να αποδείξει τους ουσιώδεις ισχυρισμούς του (περισ.Κ.Κουτσουλέλος Η συντηρητική απόδειξη ΕφΑΔ 2008, 1280 επ.).
Κατά τη διεξαγωγή της συντηρητικής απόδειξης, αν και αυτή έχει ως αποστολή τη συντήρηση (εξασφάλιση και διατήρηση) των αποδεικτικών μέσων και αποτελεί παρεπόμενη της κύριας δίκης διαδικασία, το αρμόδιο δικαστήριο δεν προβαίνει, σε αντίθεση με τη λήψη ασφαλιστικού μέτρου, στη διάγνωση πιθανολογώντας κάποιο δικαίωμα ή στη διαπίστωση ενός πραγματικού γεγονότος, αλλά αρκείται στο να διαπιστώσει αν ο αμφισβητούμενος πραγματικός ισχυρισμός δύναται να επηρεάσει τις έννομες σχέσεις των διαδίκων κατά τη μέλλουσα διεξαγωγή της κύριας δίκης.
Επομένως, το γεγονός ότι η συντηρητική απόδειξη διατάσσεται και διεξάγεται κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων δεν μπορεί να δικαιολογήσει, σε καμία περίπτωση, τον χαρακτηρισμό της ως ασφαλιστικού μέτρου, η δε τήρηση της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων, κατά τη διεξαγωγή της συντηρητικής απόδειξης, αποσκοπεί μόνον στην ταχεία περάτωσή της, ώστε να αντιμετωπιστούν επείγουσες περιπτώσεις ή να αποτραπεί άμεσος κίνδυνος απώλειας ή καταστροφής ενός αποδεικτικού μέσου.
Συμπεράσματα: Σύμφωνα με τα προεκτιθέμενα η συντηρητική απόδειξη, αν και διατάσσεται κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, έχει παρεπόμενο της κύριας δίκης χαρακτήρα και λειτουργεί εξασφαλιστικά ως προς τις αποδείξεις, δεν είναι ασφαλιστικό μέτρο και ούτε μπορεί να υπαχθεί στην κατηγορία των μέτρων για την προσωρινή ρύθμιση μιας κατάστασης (άρθρ. 731 επ. ΚΠολΔ), όχι μόνον για όλα όσα ανωτέρω εκτίθενται, αλλά και για τον λόγο ότι δεν υφίσταται (στην περίπτωση της συντηρητικής απόδειξης) δικαίωμα που προσβλήθηκε ή κινδυνεύει να προσβληθεί (ΜΠρΒολ 1134/1993 Αρμ 1994, 1283) ή κάποια έννομη σχέση ουσιαστικού δικαίου από την οποία μπορεί να προκύψει αγώγιμη αξίωση (ΜΠρΘεσ 25106/1997 ΕΕμπΔ 1997, 721), ενώ ταυτόχρονα αντικείμενο της ρύθμισης κατάστασης δεν μπορούν να αποτελέσουν πραγματικές καταστάσεις (ΜΠρΑθ 29413/1998 Δ 1999, 982). Για τον λόγο αυτόν άλλωστε ακόμα και οι διοριζόμενοι με συνυποσχετικό διαιτησίας διαιτητές, μπορούν να διατάξουν συντηρητική απόδειξη, παρά την κατά το άρθρο 685 ΚΠολΔ απαγόρευση, κατά την οποία δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της συμφωνίας η λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά τα άρθρα 682 επ. ΚΠολΔ (Δ. Κράνης σε Κεραμέα/Κονδύλη/Νίκα, 1320 παρ. 14 και 1334 παρ. 1).
* Ο κ. Κωνσταντίνος Κουτσουλέλος είναι Δικηγόρος Αθηνών και ιδρυτικό μέλος του επιστημονικού σωματείου Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ