Από τη διάταξη του άρθρου 300 του Α.Κ. που ορίζει ότι, αν εκείνος που ζημιώθηκε, συνετέλεσε από δικό του πταίσμα στη ζημία ή την έκτασή της, το Δικαστήριο μπορεί να μην επιδικάσει αποζημίωση ή να μειώσει το ποσό της, σε συνδυασμό με τη διάταξη του άρθρου 916 του Α.Κ., κατά την οποία όποιος δεν έχει συμπληρώσει το 10ο έτος της ηλικίας του, δεν ευθύνεται για τη ζημιά που προξένησε, προκύπτει ότι, αν πρόκειται για ζημιά που προξενήθηκε από υπαιτιότητα τρίτου προσώπου, εις βάρος προσώπου που δεν συμπλήρωσε το 10ο έτος της ηλικίας του, δεν μπορεί να αντιταχθεί κατά του ανηλίκου ενάγοντος, ούτε κατά των νομίμων εκπροσώπων γονέων του, το ίδιον αυτού πταίσμα για τη μείωση των συνεπειών εις βάρος του αδικοπραγήσαντος, αφού οι επιτακτικοί κανόνες δικαίου δεν απευθύνονται στο στερούμενο βούληση πρόσωπο του ανηλίκου που είναι κάτω των 10 ετών.
Εξάλλου, ναι μεν, βάσει της διατάξεως του άρθρου 5 παρ. 1 περ. γ΄ του Ν. ΓπΝ/1911, όλοι οι εκ του νόμου αυτού ενεχόμενοι απαλλάσσονται, αν ισχυρισθούν και αποδείξουν αποκλειστικό πταίσμα τρίτου προσώπου, μη ανήκοντος στην υπηρεσία του αυτοκινήτου, ευρισκομένου, πάντως, στον τόπο του ατυχήματος, όμως, επί ανηλίκου ηλικίας κάτω των 10 ετών, ο οποίος τραυματίσθηκε από αυτοκίνητο και ζητεί αποζημίωση για τη ζημία ή χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, δεν μπορεί να αντιταχθεί από τον εναγόμενο η αμέλεια των εποπτευόντων αυτό γονέων του, δηλαδή να χωρήσει εις βάρος αυτού καταλογισμός πταίσματος των νομίμων αντιπροσώπων του σε σχέση προς την από αυτούς ασκουμένη επιτήρηση και επίβλεψη. Και τούτο, διότι, αφενός μεν, ο αδικοπραγήσας τρίτος και οι εποπτεύοντες γονείς του ανηλίκου ευθύνονται εις ολόκληρον έναντι αυτού για τη ζημία, που υπέστη λόγω του τραυματισμού του, αφετέρου δε, ο νομοθέτης θα αντέφασκε με τον εαυτό του αν στον έχοντα ανάγκη επιμελείας ανήλικο, προς τον οποίον παρέχει πολλαπλώς την προστασία του (άρθρ. 128, 129, 916, 1510, 1518 του ΑΚ), καταλόγιζε ευθύνη για πράξεις άλλων και δη ενέργειες ή παραλείψεις των γονέων του, οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι εκ του νόμου για την επιμέλεια και την εκπροσώπησή του, λαμβανομένου υπόψη και του γεγονότος ότι, όπως ήδη προαναφέρθηκε, οι επιτακτικοί κανόνες δικαίου δεν απευθύνονται στο στερούμενο βούληση πρόσωπο του ανηλίκου, αλλά στους νομίμους αντιπροσώπους αυτού.
Τούτο βεβαίως συμβαίνει, αν ο νόμιμος εκπρόσωπος του ανηλίκου ασκήσει στο όνομα και για λογαριασμό του ανηλίκου αγωγή, με την οποία επιδιώκει την αποκατάσταση της ζημίας του ιδίου του ανηλίκου. Αντιθέτως, αν ο νόμιμος αντιπρόσωπος του αμέσως ζημιωθέντος από την αδικοπραξία ανηλίκου ασκήσει αγωγή, με την οποία ζητεί την αποκατάσταση της ζημίας που ο ίδιος υπέστη εμμέσως από την αδικοπραξία (στο μέτρο που αυτό επιτρέπεται από την ειδικότερη διάταξη του άρθρου 929 ΑΚ), τότε μπορεί επιτρεπτώς να προβληθεί η ένσταση του συντρέχοντος πταίσματος του νομίμου αντιπροσώπου γονέα του ανηλίκου, που παραμέλησε την εποπτεία του (άρθρο 923 του Α.Κ.), αφού αυτός με την αγωγή του επιδιώκει αποκατάσταση της δικής του ζημίας (ΑΠ 532/2012 ΝοΒ 2012. 1965 = Ελλ. Δνη 2012. 1.252, ΑΠ 495/2012 Επιδικία 2012. 401, ΑΠ 1.446/2009 ΧΡΙΔ 2010. 342, ΑΠ 1676/2006 ΝοΒ 2007.63 = 1.548 = Ελλ. Δνη 2008. 1366).
Είναι πάντως δυνατόν, αν το ατύχημα οφείλεται και σε παραμέληση εποπτείας από τους γονείς του ανηλίκου (άρθρ. 923 του Α.Κ.), ο αποζημιώσας τον ανήλικο να στραφεί αναγωγικώς κατά των γονέων, σύμφωνα με το άρθρο 927 του Α.Κ., για να απαιτήσει όσα κατέβαλε, ισχυριζόμενος και αποδεικνύων ότι ο τραυματισμός του ανηλίκου οφείλεται σε παράβαση του καθήκοντος εποπτείας εκ μέρους εκείνων (ΑΠ 861/2012 ΝοΒ 2013. 74, ΑΠ 1.743/2007 ΕπΣυγκΔικ. 2007.387 = Ελλ. Δνη 2009. 1017, ΕφΠατρ. 133/2009 Αχ. Νομ. 2010.579).
Τέλος, κατά τη διάταξη του άρθρου 923 παρ. 1 του Α.Κ., «Όποιος έχει την εποπτεία ανηλίκου ή ενηλίκου, ο οποίος τελεί υπό δικαστική συμπαράσταση, ευθύνεται για τη ζημία, που τα πρόσωπα αυτά προξενούν παράνομα σε τρίτον, εκτός αν αποδείξει, ότι άσκησε την προσήκουσα εποπτεία ή ότι η ζημία δεν μπορούσε να αποτραπεί». Εποπτεία, κατά την έννοια της ανωτέρω διατάξεως, είναι η επίβλεψη, επιτήρηση και προφύλαξη του εποπτευομένου, αναλόγως με τις περιστάσεις, ασκείται δε, κατ’ αρχήν, προκειμένου περί ανηλίκου, από τους έχοντες τη γονική μέριμνα, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1.510 του Α.Κ. Με τις πιο πάνω διατάξεις καθιερώνεται μαχητό τεκμήριο εις βάρος του γονέα (εποπτεύοντος) για την ύπαρξη πταίσματός του περί την άσκηση της εποπτείας, το μέτρο της οποίας εξαρτάται από το σύνολο των περιστάσεων και, ιδίως, την ηλικία, την ωριμότητα, τη μόρφωση, αλλά και την κατάσταση της υγείας (σωματικής και πνευματικής) εποπτεύοντος και επoπτευομένου. Το τεκμήριο αυτό καθιερώνει νόθο αντικειμενική ευθύνη, δηλαδή μπορεί να ανατραπεί, εφόσον ο εποπτεύων γονέας επικαλεσθεί, ότι άσκησε στη συγκεκριμένη περίπτωση την προσήκουσα εποπτεία ή ότι η ζημία παρά την άσκηση της προσήκουσας εποπτείας, δεν μπορούσε να αποτραπεί (ΑΠ 532/2012 ΝοΒ 2012. 1965 = Ελλ. Δνη 2012. 1252, ΑΠ 1529/2011 ΝοΒ 2012. 687 = Ελλ. Δνη 2012. 366, ΑΠ 239/2010 ΝοΒ 2010. 1697 = 1745). Όμως, σκοπός της ανωτέρω διατάξεως, όπως προκύπτει από αυτή, είναι η προστασία των τρίτων, έναντι των ανηλίκων ή των προσώπων που τελούν υπό δικαστική συμπαράσταση (τα οποία συνήθως είναι αφερέγγυα ή ανίκανα προς καταλογισμό) και όχι του ίδιου του εποπτευομένου, για ζημίες που υφίστανται λόγω της παραμελήσεως της εποπτείας των. Έτσι, αν από την παραμέληση της εποπτείας του, υπέστη ζημία ο ίδιος ο εποπτευόμενος, από αδικοπραξία τρίτου, η ευθύνη του εποπτεύοντος έναντι του εποπτευομένου θα στηριχθεί όχι στη διάταξη αυτή (του άρθρου 923 ΑΚ) αλλά είτε στις διατάξεις που διέπουν την ιδιαίτερη σχέση (νομική ή συμβατική) από την οποία πηγάζει η υποχρέωση της εποπτείας είτε ενδεχομένως στη διάταξη του άρθρου 914 ΑΚ, συνεπεία παραβάσεως του καθήκοντος επιβλέψεως. Για τη βλάβη δε του ίδιου του εποπτευομένου υπάρχει εις ολόκληρον ευθύνη μεταξύ του τρίτου και του εποπτεύοντος, κατά τις διατάξεις των άρθρων 926, 927 του ΑΚ (ΑΠ 239/2010 δημ. νόμος).
* Ο κ. Κίμων Σαϊτάκης είναι Δικηγόρος – ΔΝ, Μεταδιδάκτορας (Post-doc) της Νομικής Σχολής Αθηνών, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ