Ν 3959/2011ο.τ Ν 4623/2019 , N. 4529/2018, αρ. 101,102,107,108 ΣΛΕΕ, ΕΚ 139/2004
1. Ορισμός
Είναι το σύνολο των διατάξεων δημοσίου δικαίου που αποσκοπούν στην πρόληψη (ex ante) ή περιορισμό των μονοπωλίων ή ολιγοπωλίων (ex post) που με συμπράξεις, συμφωνίες (κυρίως οριζόντιες[1] συμπράξεις-καρτέλ), αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, εναρμονισμένες πρακτικές[2], κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης στην αγορά και συγκεντρώσεις επιχειρήσεων (π.χ. συγχωνεύσεις) έχουν σκοπό να παρεμποδίζουν ή περιορίζουν ή νοθεύουν την ανταγωνιστική ελευθερία των επιχειρήσεων [3]στην αγορά όπως αυτή κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα αρ. 5 παρ. 1Σ, Ν 3959/2011, αρ. 101,102,107,108 ΣΛΕΕ, ΕΚ 139/2004[4].
2. Η ανεξάρτητη αρχή «Επιτροπή Ανταγωνισμού ΕΑ»
Την εποπτεία εφαρμογής του Ν 3959/2011 (Ν 703/77) έχει ΝΠΔΔ ανεξάρτητη Αρχή (ίδρυση Ν 2296/95, Ν 2837/00, Ν 3373/05) αποκαλούμενη «Επιτροπή Ανταγωνισμού ΕΑ» (αντίθετα με Ν 146/14 που αρμόδια είναι τα δικαστήρια). Συγκροτείται από οκτώ τακτικά μέλη από τα οποία ένα είναι ο πρόεδρος και ένα ο αντιπρόεδρος, τέσσερις εισηγητές, δύο τακτικά και δύο αναπληρωματικά μέλη. Οι πρόεδρος και αντιπρόεδρος επιλέγονται από τη Βουλή και διορίζονται όπως και τα λοιπά μέλη με υπουργική απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης (πρώην Εμπορίου). Ο πρόεδρος ή όταν κωλύεται, ο αντιπρόεδρος, εκπροσωπεί την Αρχή ενώπιον κάθε Αρχής και τρίτου.
3. Κυρώσεις
Η επιτροπή Ανταγωνισμού στις περιπτώσεις διαπίστωσης των παραβάσεων του Ν 3959/11 επιβάλλει με ατομικές διοικητικές πράξεις διοικητικές κυρώσεις π.χ. πρόστιμα με ευθύνη για τη καταβολή εις ολόκληρο του νομικού προσώπου και ατομικά των φυσικών προσώπων αρ. 25 παρ. 2γ’ εκτός του προγράμματος επιείκειας αρ. 25 παρ. 8 ή λαμβάνει ασφαλιστικά μέτρα αρ. 25 παρ. 5. Οι αποφάσεις της επιτροπής προσβάλλονται στα διοικητικά δικαστήρια (διοικητικό Εφετείο). Ο Ν 3959/2011 περιλαμβάνει και ποινικές διατάξεις (ειδικός ποινικός νόμος αρ. 43-44).
4. Οι παραβάσεις Ν 3959/11 (αρ. 101, 102 ΣΛΕΕ)
Οι μεθοδεύσεις με τις οποίες επιχειρούνται οι παραβάσεις διακρίνονται ανάλογα των παραβάσεων (expost έλεγχος), α) σε συμπράξεις-συμβατικές παραβάσεις (τυπικές, άτυπες οριζόντιες συμφωνίες – καρτέλ) αρ. 1 Ν 3959/2011, αρ. 101 ΣΛΕΕ, δηλ. συμφωνίες, αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων, εναρμονισμένες πρακτικές, πχ. επιβολή κατώτερων τιμών πώλησης-μεταπώλησης, εδαφική κατανομή αγορών, απαγόρευση παθητικών πωλήσεων[5], β) σε πραγματικές παραβάσεις (κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης) αρ. 2Ν 3959/2011 ,αρ. 102 ΣΛΕΕ, δηλ. επιχείρηση με δεσπόζουσα θέση στην αγορά εκμεταλλεύεται καταχρηστικά τη δεσπόζουσα θέση της π.χ. επιχείρηση που κατέχει μεγάλο μερίδιο πωλήσεων στην αγορά 80% επιβάλλει στο δίκτυό της όρους αποκλεισμού άλλων ανταγωνιστών, όρους αποκλειστικότητας, όρους εκπτώσεων-στόχων [6]και γ) σε συγκεντρώσεις επιχειρήσεων με σκοπό τη δημιουργία μονοπωλίου ή ολιγοπωλίου (exante έλεγχος) αρ. 5-10 Ν 3959/2011 (ΕΚ 139/2004) π.χ. συγχωνεύσεις, εξαγορές.
Εξαιρέσεις: α) αρ. 1παρ3 Ν 3959/2011, αρ. 101 παρ 3 ΣΛΕΕ (π.χ. οριζόντιες συμπράξεις για βελτίωση φαρμάκων, μείωση κόστους παραγωγής), β) κάθετες συμπράξεις (δίκτυα διανομής) ΕΚ 330/2010 «blockexemption».
4.1. Ενδεικτικές περιπτώσεις παραβάσεων αρ. 1 Ν 3959/2011
α) Άμεσος ή έμμεσος καθορισμός τιμών αγοράς ή πώλησης ή άλλων όρων συναλλαγής π.χ. μείωση των τιμών αγοράς από τη δεσπόζουσα επιχείρηση με σκοπό να πληγούν οι οικονομικά αδύναμοι ανταγωνιστές της για να κλείσουν ή επιβολή υψηλών τιμών όταν δεν υπάρχουν αξιόλογοι ανταγωνιστές στον κλάδο ή επιβολή κατώτατων τιμών στα μέλη δικτύου διανομής (τιμοκατάλογοι).
β) Περιορισμός ή έλεγχος της παραγωγής, της διάθεσης, της τεχνολογικής ανάπτυξης ή των επενδύσεων π.χ. περιορισμός της παραγωγής για να αυξηθούν οι τιμές.
γ) Κατανομή αγορών ή πηγών εφοδιασμού π.χ. κατανομή των πηγών ώστε να μη μπορεί να εισέλθει στην αγοράς νέος ανταγωνιστής.
δ) Εφαρμογή άνισων όρων για ισοδύναμες παροχές π.χ. άρνηση πώλησης σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις.
ε) Επιβολή συνδεδεμένων συναλλαγών π.χ. αδικαιολόγητη σύνδεση κύριας σύμβασης με πρόσθετες συναλλαγές (π.χ. ασφαλίσεις, service).
4.2. Αποζημιώσεις σε τρίτους Ν 4529/2018
Ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας 2014/104/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Νοεμβρίου 2014 (ΕΕ L 349 της 5/12/2014), σχετικά με κανόνες που διέπουν τις αγωγές αποζημίωσης βάσει του εθνικού δικαίου για παραβάσεις των διατάξεων του δικαίου ανταγωνισμού των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ν 4529/2018. Αρ. 3 παρ1, κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που έχει υποστεί ζημία λόγω παράβασης του δικαίου του ανταγωνισμού δικαιούται πλήρη αποζημίωση. Η αποζημίωση αυτή περιλαμβάνει τη θετική και αποθετική του ζημία, καθώς και τόκους.
Παρ.2. Η ευθύνη σε αποζημίωση είναι ανεξάρτητη από το αν μια αρχή ανταγωνισμού έχει ήδη διαπιστώσει την ύπαρξη παράβασης.
Παρ.3. Τόκος οφείλεται για το χρονικό διάστημα από την πρόκληση της ζημίας έως την καταβολή της αποζημίωσης.
[1] Οι συμπράξεις (καρτέλ) προκύπτουν από επιχειρήσεις του ιδίου επιπέδου αγοράς (οριζόντιες) .
[2] ΕΑ 563/VII/2013 «καρτέλ στα κοτόπουλα», ΕΑ 253/VI/2004 «καρτέλ πρατηρίων υγρών καυσίμων».
[3] και ελεύθερων επαγγελματιών, απόφαση Ε.Α 292/IV/2005 («οδοντιατρικοί σύλλογοι»-επιβολή κατώτατων ορίων αμοιβών).
[4] Sherman antitrust act USA 1890.
[5] ΕΑ 369/V/2007 « καρτέλ γάλακτος».
[6] ΕΑ 207/ΙΙΙ/2002 («coca cola 3M»), EA 590/2014 «Αθηναϊκή ζυθοποιία», ΕΑ 581/VII/2013 «Πρόκτερ & Γκαμπλ Ελλάς».
* Ο κ. Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος είναι Δικηγόρος στον ΑΠ, MSc, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ