Στοιχεία της ιστορικής βάσης της αγωγής περί κλήρου (βλ. ΚΠολΔ 216), τα οποία πρέπει να επικαλεσθεί και να αποδείξει ο ενάγων είναι τα εξής (βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 963/2020 ΤΝΠ QUALEX· ΑΠ 75/2018 ΝοΒ 2019, 21· ΑΠ 400/2009 ΧρΙΔ 10, 127): α) Η ιδιότητα του ενάγοντος ως κληρονόμου, δηλαδή το κληρονομικό του δικαίωμα· στο πλαίσιο αυτό απαιτείται ειδικότερα η επίκληση αφενός του θανάτου (ή της κήρυξης σε αφάνεια) του κληρονομουμένου και αφετέρου της διαθήκης ή της συγγενικής ή συζυγικής ή εκ συμφώνου συμβιώσεως σχέσης του κληρονόμου με τον κληρονομούμενο, στην οποία ο τελευταίος στηρίζει την κλήση του στην κληρονομία ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος ή νόμιμος μεριδούχος. β) Ότι ο κληρονομούμενος είχε στην κυριότητά του ή έστω στη νομή ή κατοχή του τα αντικείμενα που αναφέρονται στην αγωγή και των οποίων ζητείται η απόδοση. γ) Ότι ο εναγόμενος κατακρατεί τα κληρονομιαία αντικείμενα ως κληρονόμος, αντιποιούμενος το κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος. Δεν αποτελεί, αντίθετα, αναγκαίο στοιχείο της βάσης της αγωγής η αιτία (τρόπος) κτήσης από τον κληρονομούμενο της επικαλούμενης από τον ενάγοντα νομής ή κατοχής του στα κληρονομιαία αντικείμενα (ΑΠ 75/2018 ΝοΒ 2019, 21· ΑΠ 764/2008 Νόμος). Κατά μείζονα λόγο δεν είναι απαραίτητο στοιχείο της βάσης της αγωγής η κυριότητα του κληρονομουμένου επί των κληρονομιαίων στοιχείων.
Εφόσον η περί κλήρου αξίωση αναφέρεται στο κληρονομικό δικαίωμα του ενάγοντος, είναι αδιάφορη η επίκληση και απόδειξη της εκ μέρους του κτήσεως κυριότητας επί των επιμέρους κληρονομιαίων στοιχείων. Για τον λόγο αυτόν δεν απαιτείται η επίκληση στην αγωγή τυχόν μεταγραφής της αποδοχής της κληρονομίας εκ μέρους του ενάγοντος κληρονόμου, ακόμη και αν στην κληρονομία περιλαμβάνονται ακίνητα, των οποίων ζητείται η απόδοση με την αγωγή (εκτός εάν με την περί κλήρου αγωγή σωρεύεται και διεκδικητική αγωγή – ΑΠ 274/2021 Qualex). Ούτε πάντως η επίκληση αποδοχής της κληρονομίας εκ μέρους του ενάγοντος είναι αναγκαία, δεδομένου ότι η ίδια η έγερση της αγωγής περί κλήρου θα συνιστά σιωπηρή αποδοχή της κληρονομίας.
Σε περίπτωση αγωγής περί κλήρου νόμιμου μεριδούχου που παραλείφθηκε ολοσχερώς, ο ενάγων οφείλει, εκτός από τα ανωτέρω στοιχεία, να επικαλεσθεί και να αποδείξει την κατά τον νόμιμο τύπο σύσταση διαθήκης, με την οποία προσεβλήθη η νόμιμη μοίρα του, καθώς και το περιεχόμενο αυτής (ΑΠ 74/2021 ΝοΒ 2021, 1650· ΑΠ 75/2018 ΝοΒ 2019, 21). Εφόσον ο μεριδούχος ασκεί την περί κλήρου αγωγή για συμπλήρωση της νόμιμης μοίρας του (ΑΚ 1827), πρέπει επιπλέον να εκθέτει την αξία που έχουν τα καταλειφθέντα σε αυτόν αντικείμενα και την αξία της όλης κληρονομίας, ώστε να μπορεί να διαπιστωθεί αν θίγεται το δικαίωμα της νόμιμης μοίρας του και σε ποιά έκταση (ΑΠ 1440/2010 ΕλλΔνη 52, 473). Δεν απαιτείται επίκληση και απόδειξη της αξίας των καταλειφθέντων ούτε της αξίας των απαρτιζόντων την κληρονομία περιουσιακών στοιχείων, όταν στον μεριδούχο ουδέν κατέλιπε ο διαθέτης. Διότι στην περίπτωση αυτή, αφενός δεν γίνεται αποτίμηση της κληρονομίας και αφετέρου με την αγωγή περί νομίμου μοίρας, η οποία είναι η περί κλήρου αγωγή, ζητείται ορισμένο ποσοστό-κλάσμα της κληρονομίας και δη είτε επί πάντων των υπαρκτών κληρονομιαίων αντικειμένων είτε επί μερικών μόνο εξ αυτών χωρίς να ενδιαφέρει η αξία τους. Το αυτό ισχύει και όταν κατά την ΑΚ 1828 ο μεριδούχος αποποιείται την (ενοχική) κληροδοσία (ΑΚ 1995) και ασκεί ολόκληρο το δικαίωμά του στη νόμιμη μοίρα (ΠΠρΘεσ 2112/2008 Νόμος). Όταν ο ενάγων μεριδούχος επικαλείται την ύπαρξη εν ζωή χαριστικών παροχών, που προστίθενται στην πλασματική κληρονομία κατά την ΑΚ 1831 § 2, στοιχεία της αγωγής είναι επιπλέον η αξία των κληρονομιαίων πραγμάτων που συνθέτουν την πραγματική κληρονομία κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομουμένου, καθώς και η αξία των εν ζωή χαριστικών παροχών κατά τον χρόνο που έλαβαν χώρα (ΑΠ 1150/2011 ΝοΒ 2012, 346). Δεν αποτελεί πάντως αναγκαίο στοιχείο της αγωγής η μνεία τυχόν εν ζωή παροχών που έγιναν από τον κληρονομούμενο προς τον ενάγοντα μεριδούχο χωρίς αντάλλαγμα. Τα περιστατικά αυτά προτείνονται κατ’ ένσταση από τον εναγόμενο, ο οποίος φέρει και το σχετικό βάρος απόδειξης (ΕφΙωαν 187/2007 ΝοΒ 55, 2372 με σχόλιο Κουτσουλέλου). Ένσταση αποτελεί λ.χ. ο ισχυρισμός του εναγομένου ότι ο διαθέτης κατέλιπε στον ενάγοντα τη νόμιμη μοίρα του με δωρεά αιτία θανάτου ή με χαριστικές εν ζωή παροχές προς αυτόν, οι οποίες προστίθενται στην κληρονομία κατά την ΑΚ 1831 και καταλογίζονται στη νόμιμη μοίρα του κατά την ΑΚ 1833.
Όταν με την αγωγή περί κλήρου ζητείται η απόδοση της κληρονομίας ως συνόλου, δεν απαιτείται να περιγράφονται ειδικότερα όλα τα αντικείμενα που συνθέτουν την κληρονομία. Αν όμως ζητείται η απόδοση συγκεκριμένου αντικειμένου της κληρονομίας, αυτό θα πρέπει να περιγράφεται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να προκύπτει χωρίς αμφιβολία η ταυτότητά του.
Όταν ζητείται η απόδοση του πλουτισμού κατά την ΑΚ 1873, στην αγωγή περί κλήρου πρέπει να περιέχονται επιπλέον και τα εξής στοιχεία: α) η αξία ολόκληρης της κληρονομίας· β) ο πλουτισμός του εναγομένου κατά τον χρόνο της επίδοσης της αγωγής και γ) η αδυναμία του τελευταίου να προβεί σε αυτούσια απόδοση των κληρονομιαίων (ΕφΘεσ 6/1990 Αρμ 44, 18).
* Ο κ. Κίμων Σαϊτάκης είναι Δικηγόρος – ΔΝ, Μεταδιδάκτορας (Post-doc) της Νομικής Σχολής Αθηνών, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ