Με την ΑΠ 746/2023 ερμηνεύεται η νέα διάταξη του άρθρου 343 παρ. 2 ΚΠΔ και θεμελιώνεται μία ακόμη απόλυτη ακυρότητα από την παράλειψη του δικαστηρίου να ενημερώσει τον κατηγορούμενο για την μεταβολή της κατηγορίας, ώστε να προετοιμάσει την υπεράσπισή του.
Κρίση της αναιρεσιβαλλόμενης απόφασης. Οι δύο κρινόμενες από 5-1-2023 αιτήσεις αναίρεσης του Ι. Ψ. του Η. και της Γ. Κ. του Ν. αντιστοίχως, κατά της υπ’ αριθμ. 245 – 246/21-6-2022 απόφασης του Μικτού Ορκωτού Εφετείου Θεσσαλονίκης, με την οποία αφ’ ενός μεν, ο κατηγορούμενος και ήδη πρώτος των αναιρεσειόντων Ι. Ψ. του Η. καταδικάσθηκε για: 1) Ηθική αυτουργία στην πράξη της ανθρωποκτονίας, την οποία τέλεσε ο Η. Ψ. εις βάρος του Ι. – Κ. Γ. του Σ., κατ’ επιτρεπτή μεταβολή της κατηγορίας της από κοινού ανθρωποκτονίας, 2) απόπειρα ανθρωποκτονίας, την οποία τέλεσε κατά συναυτουργία με τον Η. Ψ. εις βάρος του Σ. Γ., 3) παράνομη οπλοχρησία κατ’ εξακολούθηση και 4) συμπλοκή και επιβλήθηκε σ’ αυτόν η ποινή της ισοβίου καθείρξεως για την (πρώτη) πράξη της ηθικής αυτουργίας από κοινού στην πράξη της ανθρωποκτονίας, η ποινή της προσκαίρου καθείρξεως των δώδεκα (12) ετών για την (δεύτερη) πράξη της απόπειρας ανθρωποκτονίας από κοινού κατά συναυτουργία, η ποινή της φυλάκισης ενός (1) έτους για την (τρίτη) πράξη της παράνομης οπλοχρησίας κατ’ εξακολούθηση και η ποινή της φυλάκισης ενός (1) έτους για την (τέταρτη) πράξη της συμπλοκής, ενώ ακολούθως καθορίσθηκε εις βάρος του “πλέον της ποινής της ισοβίου καθείρξεως, η οποία επιβλήθηκε για την πράξη της ηθικής αυτουργίας από κοινού στην πράξη της ανθρωποκτονίας”, συνολική ποινή προσκαίρου καθείρξεως δέκα τριών (13) ετών, η οποία αποτελείται από την βαρύτερη ποινή της προσκαίρου καθείρξεως των δώδεκα (12) ετών, που του επιβλήθηκε για την πράξη της απόπειρας ανθρωποκτονίας κατά συναυτουργία, η οποία επαυξήθηκε κατά έξι (6) μήνες, από την ποινή φυλακίσεως του ενός (1) έτους, που του επιβλήθηκε για την πράξη της παράνομης οπλοχρησίας κατ’ εξακολούθηση και κατά έξι (6) μήνες από την ποινή φυλάκισης του ενός (1) έτους, που του επιβλήθηκε για την πράξη της συμπλοκής, αφ’ ετέρου δε η κατηγορουμένη και ήδη δεύτερη αναιρεσείουσα Γ. Κ. του Ν. καταδικάσθηκε για: 1) Ηθική αυτουργία από κοινού με τον προαναφερθέντα Ι. Ψ., στην πράξη της ανθρωποκτονίας εις βάρος του Ι. Γ., η οποία τελέστηκε με αυτουργό τον Η. Ψ., κατ’ επιτρεπτή μεταβολή της εις βάρος της κατηγορίας της πράξεως της ανθρωποκτονίας κατά συναυτουργία εις βάρος του Ι. Γ., 2) ηθική αυτουργία στην απόπειρα ανθρωποκτονίας του Σ. Γ., η οποία τελέστηκε από τους συναυτουργούς κατηγορουμένους Η. και Ι. Ψ., κατ’ επιτρεπτή μεταβολή της εις βάρος της κατηγορίας της απόπειρας ανθρωποκτονίας κατά συναυτουργία, 3) παράνομη οπλοχρησία κατ’ εξακολούθηση και 4) συμπλοκή και επιβλήθηκε σ’ αυτήν η ποινή της ισοβίου καθείρξεως για την (πρώτη) πράξη της ηθικής αυτουργίας από κοινού στην πράξη της ανθρωποκτονίας από πρόθεση, η ποινή της προσκαίρου καθείρξεως των δέκα (10) ετών για την (δεύτερη) πράξη της ηθικής αυτουργίας στην πράξη της απόπειρας ανθρωποκτονίας από κοινού κατά συναυτουργία, η ποινή της φυλάκισης δέκα (10) μηνών για την (τρίτη) πράξη της παράνομης οπλοχρησίας κατ’ εξακολούθηση και η ποινή της φυλάκισης ενός (1) έτους για την (τέταρτη) πράξη της συμπλοκής, ενώ στην συνέχεια καθορίσθηκε εις βάρος της “πλέον της ποινής της ισοβίου καθείρξεως, η οποία της επιβλήθηκε για την πράξη της ηθικής αυτουργίας από κοινού στην πράξη της ανθρωποκτονίας, συνολική ποινή προσκαίρου καθείρξεως των δέκα (10) ετών και έντεκα (11) μηνών, η οποία αποτελείται από την βαρύτερη ποινή της προσκαίρου καθείρξεως των δέκα (10) ετών, που της επιβλήθηκε για την πράξη της απόπειρας ανθρωποκτονίας κατά συναυτουργία, η οποία επαυξάνεται κατά πέντε (5) μήνες, από την ποινή φυλακίσεως των δέκα (10) μηνών, που της επιβλήθηκε για την πράξη της παράνομης οπλοχρησίας κατ’ εξακολούθηση και κατά έξι (6) μήνες, από την ποινή φυλακίσεως του ενός (1) έτους, που της επιβλήθηκε για την πράξη της συμπλοκής”, όπως επί λέξει αναφέρεται στην εν λόγω προσβαλλόμενη απόφαση.
Ερμηνεία της διάταξης 343 παρ. 2 ΚΠΔ. Κατά τις διατάξεις του άρθρου 343 ΚΠΔ, που τιτλοφορείται “Θέση επί της κατηγορίας. Ενημέρωση του κατηγορουμένου”, “1. Ο διευθύνων τη συζήτηση καλεί τον κατηγορούμενο να διατυπώσει συνοπτικά τη θέση του επί της κατηγορίας, παράλληλα δε τον πληροφορεί ότι έχει το δικαίωμα να αντιτάξει στην κατηγορία πλήρη έκθεση των ισχυρισμών του, καθώς και να διατυπώσει τις παρατηρήσεις του ύστερα από την εξέταση κάθε μάρτυρα ή την έρευνα οποιουδήποτε άλλου αποδεικτικού μέσου. 2 (όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 135 του Ν. 4855/2021 ΦΕΚ Α’ 215/12.11.2021) Εφόσον το δικαστήριο μετά το πέρας της αποδεικτικής διαδικασίας και πριν από την απόφαση για την ενοχή, προσανατολίζεται σε βελτίωση της κατηγορίας ή ορθότερο νομικό χαρακτηρισμό, οφείλει να ενημερώσει τον παρόντα κατηγορούμενο και να του δώσει τον αναγκαίο χρόνο προετοιμασίας. Η πιθανολογούμενη βελτίωση της κατηγορίας ή ο ορθότερος νομικός χαρακτηρισμός ουδέποτε συνιστούν λόγο αναβολής της δίκης”.
Με βάση γενική αρχή του Ποινικού Δικονομικού Δικαίου, που συνάγεται από τα άρθρα 2 του κυρωθέντος με το Ν. 4619/2019 και ισχύοντος από 1-7-2019 νέου Ποινικού Κώδικα και 590 παρ. 1 του κυρωθέντος με το Ν. 4620/2019 και ισχύοντος από 1-7-2019 νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, οι δικονομικοί νόμοι, αν δεν ορίζουν με μεταβατική διάταξη το αντίθετο, έχουν άμεση εφαρμογή από την έναρξη της ισχύος τους και στις εκκρεμείς και μη εκδικασθείσες ακόμη ποινικές υποθέσεις, από το χρονικό σημείο που καταλαμβάνουν αυτές. Η διαδικασία, δηλαδή, χωρεί σύμφωνα με το νόμο που ισχύει κατά το χρόνο, κατά τον οποίο επιχειρείται η κάθε διαδικαστική πράξη και συνεπώς, οι πράξεις, οι οποίες έγιναν υπό το κράτος του παλαιού νόμου, είναι ισχυρές, ενώ το ατέλεστο μέρος της διαδικασίας και επομένως και η μη διεξαχθείσα ακόμη δίκη, θα γίνει σύμφωνα με το νέο νόμο (ΟλΑΠ 1/2020).
Μία σημαντική καινοτομία εισάγεται με την προσθήκη δεύτερης παραγράφου στο άρθρο 343 ΚΠοινΔ, με την οποία θεσπίζεται το δικαίωμα του κατηγορουμένου να ζητεί από το δικαστήριο τον αναγκαίο χρόνο προετοιμασίας για την αντίκρουση της κατηγορίας, “αν από την αποδεικτική διαδικασία προκύψουν νέες περιστάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να συνδεθούν με επιτρεπτή μεταβολή της”. Με τη διάταξη αυτή εξασφαλίζεται πληρέστερα το δικαίωμα σε αποτελεσματική υπεράσπιση, όπως προσδιορίζεται αυτό στην πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ για το άρθρο 6 παρ. 1 β’ ΕΣΔΑ. Για να αποφευχθούν περιπτώσεις καταχρηστικής άσκησης του συγκεκριμένου δικαιώματος προβλέπεται ρητά ότι ο αναγκαίος χρόνος προετοιμασίας προσδιορίζεται κατά την κρίση του δικαστηρίου και μπορεί να δικαιολογήσει μόνον διακοπή της δίκης και ουδέποτε αναβολή (σελ. 103 Αιτιολογικής έκθεσης ΚΠΔ). Από τις προαναφερθείσες διατάξεις του άρθρου 343 ΚΠΔ, προκύπτει ότι σε κάθε περίπτωση βελτίωσης της κατηγορίας ή ορθότερου νομικού χαρακτηρισμού, το δικαστήριο έχει υποχρέωση να ενημερώσει προηγουμένως τον εμφανισθέντα κατηγορούμενο και να του δώσει τον αναγκαίο χρόνο για να προετοιμάσει την υπεράσπισή του, άλλως παραβιάζεται το άρθρο 6 παρ. 3 της ΕΣΔΑ και προκαλείται απόλυτη ακυρότητα κατά το άρθρο 171 παρ. 1 περ. δ’ ΚΠΔ, για την οποία ιδρύεται ο από το άρθρο 510 παρ. 1, στοιχ. Α’ του ιδίου κώδικα, λόγος αναιρέσεως.
Ένδικη υπόθεση-κρίση του ΑΠ. Στην κρινόμενη υπόθεση από την επισκόπηση των πρακτικών της ως άνω προσβαλλόμενης απόφασης, προκύπτει ότι ο κατηγορούμενος και ήδη πρώτος των αναιρεσειόντων Ι. Ψ. του Η., καταδικάσθηκε για ηθική αυτουργία στην πράξη της ανθρωποκτονίας, την οποία τέλεσε ο Η. Ψ. εις βάρος του Ι. – Κ. Γ. του Σ., κατ’ επιτρεπτή μεταβολή της κατηγορίας της από κοινού ανθρωποκτονίας αλλά και η κατηγορουμένη και ήδη δεύτερη αναιρεσείουσα Γ. Κ. του Ν., καταδικάσθηκε για ηθική αυτουργία από κοινού με τον προαναφερθέντα Ι. Ψ., στην πράξη της ανθρωποκτονίας εις βάρος του Ι. – Κ. Γ., η οποία τελέστηκε με αυτουργό τον Η. Ψ., κατ’ επιτρεπτή μεταβολή της εις βάρος της κατηγορίας της πράξεως της ανθρωποκτονίας κατά συναυτουργία εις βάρος του εν λόγω Ι. Γ., αλλά και για ηθική αυτουργία στην απόπειρα ανθρωποκτονίας του Σ. Γ., η οποία τελέστηκε από τους συναυτουργούς κατηγορουμένους Η. και Ι. Ψ., κατ’ επιτρεπτή μεταβολή της εις βάρος της κατηγορίας της απόπειρας ανθρωποκτονίας κατά συναυτουργία.
Εν τούτοις όμως, μετά το πέρας της αποδεικτικής διαδικασίας και πριν από την απαγγελία απόφασης για την ενοχή των εν λόγω δύο κατηγορουμένων και ήδη αναιρεσειόντων, το δικαστήριο, παρότι είχε σχετική προς τούτο υποχρέωση (κατ’ άρθρο 343 παρ. 2 ΚΠΔ), δεν ενημέρωσε σχετικώς τους προαναφερθέντες δύο κατηγορουμένους ούτε και τους συνηγόρους υπεράσπισής τους για την μεταβολή των εις βάρος τους κατηγοριών, ούτε τους έδωσε τον αναγκαίο χρόνο για να προετοιμάσουν την υπεράσπισή τους σε σχέση με την μεταβολή των κατηγοριών, με αποτέλεσμα να υφίσταται κατά τα προδιαληφθέντα, απόλυτη ακυρότητα της απόφασης κατά το μέρος της που αφορά τους εν λόγω δύο αναιρεσείοντες, όσον αφορά τις προαναφερθείσες πράξεις τους.
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ