Ήταν το Συνέδριο των συνταγματικά κατοχυρωμένων Ανεξάρτητων Αρχών, της περασμένης ήδη εβδομάδας, μια από εκείνες τις διοργανώσεις των οποίων ο απόηχος διατηρείται ζωντανός επί χρόνο μεγάλο. Και δείχνει κάτι – τι όμως;
Μια πρόταση να καταθέσουμε εδώ, μια διπλή πρόταση μάλιστα. Πρώτον, η συνάντηση αυτή είχε – αναμενόμενο, αναπόδραστο με βάση την συγκυρία – βάρος πολιτικό, όσο κι αν επεδίωξε να κρατηθεί σε μια νομική ψυχραιμία την οποία βέβαια διέσπασε το συγκινησιακό στοιχείο Χρήστου Ράμμου/ΑΔΑΕ (αλλά και Κωνσταντίνου Μενουδάκου/ΑΠΔΠΧ). Όμως το πολιτικό αυτό βάρος δεν θάπρεπε να κρύψει τον ακόμη βαρύτερο θεσμικό προβληματισμό έτσι όπως εγκαθίσταται στο προσκήνιο: τις θέλουμε τις Ανεξάρτητες Αρχές; Τι τις θέλουμε; Ως τι τις θέλουμε; Τι θα πει «Ανεξάρτητες», ουσιαστικά; (Όποιος ξεκινήσει την απάντηση με αναγωγή στο άρθρο 101Α Σ. εγκαταβιώνει στον ευδαίμονα κόσμο των εννοιών).
Δεύτερον, μολονότι η ευρύτερη προσοχή στο Συνέδριο επικεντρώθηκε στα παθήματα και τις καταγγελίες από πλευράς ΑΔΑΕ και ΑΠΔΠΧ – μετριασμένες βέβαια από την αντίθετη τοποθέτηση από πλευράς της νέας ηγεσίας ΕΣΡ, περί μη ιχνηλάτησης παρεμβάσεων που να αναιρούν την ανεξαρτησία των Αρχών – ίσως η επισήμανση που θα μείνει ως λάιτ μοτίβ να είναι εκείνη του Συνηγόρου του Πολίτη. Το «κανείς εκ των εκπροσώπων των ανεξάρτητων συνταγματικά αρχών δεν μπορεί να συμπράττει σε περιορισμό της ανεξαρτησίας τους» του Α. Ποττάκη. Με προσθήκη, δίκην εκείνου που οι Αγγλοσάξωνες αποκαλούν after-thought: «…τουλάχιστον όχι οικειοθελώς».
Όταν πάντως θα έχει κοπάσει –για καλό ή για κακό– ο σάλος που λειτούργησε ως φόντο επικαιρότητας αλλά και συνειδητοποίησης της σημασίας των Ανεξάρτητων Αρχών (άλλη μια σύμπτωση: λίγα 24ωρα αργότερα λάμβανε χώραν η εκδήλωση τιμής στον Κώστα Σημίτη, τον πολιτικό επί της πρωθυπουργικής θητείας του οποίου εγκαταστάθηκε στην δημόσια σκηνή η ίδια η λογική των Ανεξάρτητων Αρχών), αξίζει να παραμείνουν τα ευρύτερα ερωτηματικά. Ή μάλλον η ευρύτερη ευαισθητοποίηση περί την ανεξαρτησία, την λειτουργία και το κύρος των Αρχών. Πέρα και πάνω – ας συγχωρεθεί η κοινότοπη διατύπωση – από την συγκυρία. ασφαλώς πάνω από την πολιτική χρήση της σχετικής συζήτησης. Εδώ, κάτι σαν παραλειπόμενο: δεν πέρασε απαρατήρητη η επιλογή του τωρινού χρόνου από πλευράς του (υπουργού Επικρατείας, ευρέος φάσματος αρμοδιοτήτων) Μαυρουδή Βορίδη, να προαναγγείλει συγχωνεύσεις και αναδιάρθρωση Αρχών. Δεν αφορά – διότι… δεν μπορεί να αφορά – τις συνταγματικά προβλεπόμενες Αρχές, οι οποίες άλλωστε εν μέρει (σίγουρα η ΑΔΑΕ και η ΑΠΔΠΧ) ερείδονται στο υπερκείμενο Ενωσιακό Δίκαιο και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Πλην όμως η επιλογή χρόνου προκειμένου να ανακοινωθεί πρόθεση κυβερνητική περί «συμμαζέματος» της συνολικής στεφάνης Ανεξάρτητων Αρχών παραξενεύει, αν μη τι άλλο.
Όταν κάνουμε λόγο για απόηχο ο οποίος διατηρείται ζωντανός από την συζήτηση περί Ανεξάρτητων Αρχών, πέρα από την τωρινή συγκυρία αναφερόμαστε στην ακόλουθη τριπλή διάσταση, που δεν είναι πάντα ξακάθαρη στην δημόσια συζήτηση. Πρώτον, η φύση των Ανεξάρτητων Αρχών είναι αυστηρά προσδιορισμένη από το εύρος του αντικειμένου τους: δεν είναι γενικής εμβέλειας, όσο κι αν μπορεί να αγκαλιάζουν ευρύ φάσμα. είναι προσδιορισμένη από το πλαίσιο λειτουργίας τους. Μπορεί δηλαδή το απόρρητο των επικοινωνιών να καταλαμβάνει κάθε είδους δράση, μπορεί η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ομοίως, ωστόσο η γωνία παρέμβασης των αντίστοιχων Αρχών παραμένει συγκεκριμένη.
Δεύτερον, η σχέση των Ανεξάρτητων Αρχών με την Δικαιοσύνη είναι μια σχέση ευαίσθητη που χρειάζεται/απαιτεί αμφίπλευρο σεβασμό: το επεισόδιο διαδρομής Εισαγγελέως Αρείου Πάγου – ΑΔΑΕ θα ήταν επικίνδυνο να υπαχθεί σε λογική επικράτησης πόσο μάλλον πολιτικής αντιπαράθεσης, όμως δύσκολα θα περιοριστεί στην πράξη και σε απλή διαφωνία περί της ερμηνείας κανόνων. Καθώς, δε, τώρα με την δικαστική διερεύνηση ευθυνών πρώην (δηλαδή αντικατασταθέντων) μελών της ΑΔΑΕ σχετικά με την διαρροή πληροφοριών η υπόθεση καθίσταται αιχμηρότερη, αυτή η διάσταση υπόσχεται/απειλεί να προκαλέσει μεγαλύτερη ένταση.
Με σταθερή την αναγνώριση ότι τραυματισμός του κύρους ή σκιές περί την ανεξαρτησία μπορούν να επέλθουν εύκολα, σβήνονται όμως πολύ πιο δύσκολα – κατά το «εάν το άλας μωρανθή, εν τινι αλισθήσεται».
Προκειμένου να λειτουργήσουν, να συνεχίσουν να λειτουργούν οι μηχανισμοί των Ανεξάρτητων Αρχών παράλληλα και συμπληρωματικά προς το συνολικό πλέγμα της Δικαιοσύνης, θα απαιτηθεί αμοιβαίος σεβασμός. Και – δύσκολη λέξη! – διαλλακτικότητα.
Τρίτον, ήδη έγινε αναφορά στην ανεξαρτησία και το κύρος. Τόσο των Ανεξάρτητων Αρχών, όσο και της Δικαιοσύνης η θεσμική ανεξαρτησία (δεν θα ήταν χρήσιμο να σταθμίζει κανείς την εκ του 101Α Σ. ανεξαρτησία των Αρχών και την ιστορικότερη εκ του 67 Σ. ανεξαρτησία των δικαστών) δεν αποτελεί μόνο προϊόν νομικής βούλησης και αντίστοιχων εγγυήσεων. Αποτελεί και αποδοχή του ρόλου, της λειτουργίας τους εκ μέρους του κοινωνικού συνόλου. Αποτελεί υπό μιαν έννοια η ανεξαρτησία αντανάκλαση του κύρους που διαμορφώνεται στην κοινή γνώμη – για τις Αρχές όπως και για την Δικαιοσύνη. Του σεβασμού που τους αποδεικνύεται ουσιαστικά, όχι διακηρυκτικά, από το πολιτικό σύστημα, και τους επιφυλάσσεται εν συνεχεία στην δημόσια συζήτηση. Υπ’ αυτήν την έννοια, ανεξαρτησία και κύρος αλληλοπροσδιορίζονται και νοηματοδοτούνται συνεχώς.
Μπορεί αυτού του είδους οι διατυπώσεις να ενοχλήσουν όποιον προτιμά την εγκατάσταση σε θεσμικά στεγανά. Όμως όπως το κύρος της Δικαιοσύνης τροφοδοτείται/συμπληρώνεται από την συλλογική αποδοχή του ρόλου της και από τον σεβασμό των άλλων κρατικών λειτουργιών απέναντί της, ανεξαρτήτως διαφωνιών στην μια ή την άλλη περίπτωση, παρόμοια ισχύουν και για το κύρος των Ανεξάρτητων Αρχών.
Με σταθερή την αναγνώριση ότι τραυματισμός του κύρους ή σκιές περί την ανεξαρτησία μπορούν να επέλθουν εύκολα, σβήνονται όμως πολύ πιο δύσκολα – κατά το «εάν το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται».
* Ο Αντώνης Παπαγιαννίδης είναι δικηγόρος-δημοσιογράφος και σύμβουλος έκδοσης του NB Daily.