Το επικείμενο νομοσχέδιο του Υπουργείου Εργασίας θα φέρει εκτός των άλλων αλλαγές στον τρόπο φορολόγησης των Επαγγελματικών Ταμείων Ασφάλισης, έναν θεσμό μάλλον όχι τόσο διαδεδομένο μέχρι σήμερα στην Ελλάδα.
Τις τελευταίες μέρες στην επικαιρότητα έχει κυριαρχήσει η συζήτηση για το επικείμενο νομοσχέδιο με την επανεισαγωγή της τεκμαρτής φορολόγησης των «ελευθέρων επαγγελματιών» (όπως εξακολουθούν να αναφέρονται). Πέρα, όμως, από τις αλλαγές που αναμένονται από αυτό το νομοσχέδιο, μεταβολές στο φορολογικό τοπίο θα προκαλέσει, επίσης, το ασφαλιστικό νομοσχέδιο του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, ειδικά στον τρόπο φορολόγησης των παροχών των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ).
Γενικά, η επαγγελματική ασφάλιση συνιστά κατ’ αρχήν προαιρετικό μηχανισμό ασφαλιστικής κάλυψης των εργαζομένων, που συμπληρώνει την βασική, υποχρεωτική και δημόσια κοινωνική ασφάλιση, με την παροχή συνταξιοδοτικών παροχών, είτε περιοδικά, με τη μορφή μηνιαίων συντάξεων, είτε εφάπαξ. Λειτουργεί σε κεφαλαιοποιητική βάση και ιδρύεται από την εκάστοτε επιχείρηση (ή επαγγελματική ένωση). Για την ίδρυση ενός ΤΕΑ στην Ελλάδα, ο αριθμός των ασφαλιζομένων κατά επιχείρηση θα πρέπει να υπερβαίνει τους εκατό.
Η επαγγελματική ασφάλιση περιλαμβάνεται στον δεύτερο Πυλώνα του ισχύοντος συνταξιοδοτικού/ασφαλιστικού συστήματος. Ο πρώτος Πυλώνας περιλαμβάνει το συνταξιοδοτικό σκέλος της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης και έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα, ο δεύτερος Πυλώνας αφορά συντάξιμες παροχές που συσσωρεύονται με βάση ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα εισφορών σε ατομικούς λογαριασμούς, με δέσμευση του εργοδότη, με ή χωρίς τη συμμετοχή του και ο τρίτος Πυλώνας, που είναι μόνο εθελοντικού και κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα, παρέχεται συνήθως μέσω των ιδιωτικών ασφαλιστικών επιχειρήσεων.
Σήμερα, το πλαίσιο σχετικά με τη φορολόγηση των ΤΕΑ διακρίνεται ανάλογα με το αν πρόκειται για τις εισφορές ή τις παροχές. Έτσι, από το φόρο εξαιρούνται οι εισφορές που καταβάλλει ο εργαζόμενος περιλαμβανομένων των εισφορών εργοδότη και εργαζομένου υπέρ των επαγγελματικών ταμείων. Επομένως, αν οι εισφορές καταβάλλονται από τον ίδιο τον εργαζόμενο – μισθωτό, αυτές απαλλάσσονται του φόρου. Αν οι εισφορές καταβάλλονται από φυσικό πρόσωπο που ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα (και συμμετέχει σε ΤΕΑ λόγω της ιδιότητας αυτής), η δαπάνη αυτή είναι εκπεστέα από τα ακαθάριστα έσοδά του. Αντίστοιχα, εκπεστέες είναι οι ίδιες εισφορές, όταν καταβάλλονται από τον εκάστοτε εργοδότη.
Οι παροχές που καταβάλλονται εφάπαξ εκ μέρους των ΤΕΑ εξαιρούνται, επίσης, του φόρου. Αντίθετα, η περιοδική παροχή που χορηγείται από TEA συμποσούται με τα λοιπά τυχόν εισοδήματα από μισθωτή εργασία του μέλους του TEA και φορολογείται με βάση το σχετικό συντελεστή (που μπορεί να φτάσει και το 44%), ανάλογα με το ύψος των εισοδημάτων του φορολογούμενου.
Θα βοηθήσουν οι αλλαγές στην ορθολογικότερη λειτουργία αυτού του πυλώνα του ασφαλιστικού συστήματος ή θα «στρέψουν» τους εργαζόμενους στην ιδιωτική ασφάλιση;
Ο βασικός λόγος που το Υπουργείο επιθυμεί την αλλαγή του φορολογικού καθεστώτος των ΤΕΑ υπονοείται ότι είναι η διαφοροποίηση σήμερα ανάμεσα στη φορολόγηση των ΤΕΑ και των ομαδικών ασφαλιστηρίων, ιδίως όσον αφορά στις εφάπαξ παροχές, που μπορεί έτσι να χρησιμοποιηθεί ως μηχανισμός φοροαποφυγής. Αυτό έχει στρέψει ορισμένους εργοδότες στην ίδρυση ΤΕΑ, καθόσον έτσι μπορούν να χορηγούν νόμιμα και αφορολόγητα παροχές (υπό τη μορφή εφάπαξ, που είναι στην πραγματικότητα μπόνους) σε στελέχη τους κατά την έξοδο από τον εργασιακό τους βίο ή ακόμη και πριν από αυτήν.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τις πληροφορίες, το νομοσχέδιο θα προβλέπει την κλιμακωτή φορολόγηση των εφάπαξ και των περιοδικά καταβαλλόμενων παροχών των ΤΕΑ (και των ομαδικών ασφαλιστήριων), ανάλογα με τα χρόνια ασφάλισης κάθε ασφαλισμένου. Έτσι, όσο περισσότερος χρόνος έχει διανυθεί σε ΤΕΑ ή Ομαδικό Ασφαλιστικό Συμβόλαιο, τόσο μικρότερος είναι ο συντελεστής φορολόγησης, ώστε να ενισχύεται η μακροπρόθεσμη αποταμίευση. Συγκεκριμένα, για 0-5 έτη ασφάλισης προβλέπεται συντελεστής φόρου 20% για τα εφάπαξ και 10% για τη σύνταξη, για 6-15 έτη ασφάλισης προβλέπεται 15% φορολόγηση για τα εφάπαξ και 7,5% για τη σύνταξη, για 16-25 έτη ασφάλισης προβλέπεται 10% φορολόγηση για τα εφάπαξ και 5% για τη σύνταξη και για 26 έτη ασφάλισης και άνω προβλέπεται 5% φορολόγηση για τα εφάπαξ και 2,5% για τη σύνταξη. Προϋπόθεση λήψης της παροχής από το ΤΕΑ είναι είτε η συνταξιοδότηση από τον κύριο φορέα ασφάλισης, είτε η συμπλήρωση του 67ου έτους, ανεξαρτήτως ετών ασφάλισης, είτε η συμπλήρωση του 55ου έτους, με 20 χρόνια ασφάλισης. Εάν, εξάλλου, ο ασφαλισμένος πληροί κάποια από τις δύο τελευταίες προϋποθέσεις, είναι δηλαδή 67 ετών ή 55 ετών με 20 χρόνια ασφάλισης, και εξακολουθεί να εργάζεται, μπορεί να λάβει μέχρι το 50% του ποσού που έχει σωρευθεί στον ατομικό του λογαριασμό, αφήνοντας το υπόλοιπο για να συνεχίσει να επενδύεται.
Το νομοσχέδιο έχει προκαλέσει σοβαρές αντιδράσεις στον κλάδο της επαγγελματικής ασφάλισης, που υποστηρίζει ότι η επαγγελματική ασφάλιση είναι περισσότερο συναφής ως προς τα χαρακτηριστικά της με τον πρώτο Πυλώνα κοινωνικής ασφάλισης και για αυτό οι εφάπαξ παροχές πρέπει να παραμείνουν αφορολόγητες (όπως ισχύει για τους φορείς κοινωνικής ασφάλισης), οι σχεδιαζόμενες δε αλλαγές θα αποθαρρύνουν περαιτέρω στην ίδρυση ΤΕΑ, ωθώντας τους εργαζόμενους στην ιδιωτική ασφάλιση. Αντιδράσεις εκδηλώθηκαν, όμως, και από τις ασφαλιστικές εταιρείες, οι οποίες ζητούσαν μεν εξομοίωση του φορολογικού καθεστώτος των ομαδικών συμβολαίων με τα ΤΕΑ, υπό την έννοια, ωστόσο, της πλήρους απαλλαγής από το φόρο των αντίστοιχων δικών τους παροχών.
Η απάντηση στο ερώτημα, ποια είναι η «ορθή» φορολόγηση των ΤΕΑ δεν είναι εύκολη, δεδομένης της φύσης τους, που συγκεντρώνει χαρακτηριστικά και από τους άλλους δύο Πυλώνες ασφάλισης. Η αποτροπή της χρήσης τους κατά μέρος για την αποφυγή – τύποις νόμιμα – της φορολόγησης είναι, ασφαλώς, επιβεβλημένη. Η μη λήψη, πλήρως, υπόψη από την άλλη του υποστηρικτικού ρόλου που επιτελούν στην επιβίωση του ασφαλιστικού συστήματος, σε εθελούσια μάλιστα και κεφαλαιοποιητική βάση, σε μία εποχή ιδίως που αφενός μεν αναζητώνται αναγκαστικά λύσεις εκτός του πρώτου Πυλώνα για να μπορέσει το ασφαλιστικό μας σύστημα να «αντέξει» μακροπρόθεσμα και αφετέρου τα ΤΕΑ είχαν αρχίσει να διαδίδονται περισσότερο, μπορεί να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα και απαξίωση του θεσμού. Απομένει να δούμε τις τελικές νομοθετικές επιλογές του Υπουργείου.
* Ο Πέτρος Πανταζόπουλος είναι εταίρος της «Δικηγορικής Εταιρείας Φορτσάκης, Διακόπουλος, Μυλωνογιάννης και Συνεργάτες», ΔΝ και Μεταδιδάκτωρ της Νομικής Σχολής Αθηνών.