Η αρχική διάταξη του νόμου 4387/12-5-2016 («Ενιαίο Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλειας Μεταρρύθμιση ασφαλιστικού συνταξιοδοτικού συστήματος Ρυθμίσεις φορολογίας εισοδήματος και τυχερών παιγνίων και άλλες διατάξεις», παράγραφος 1 του άρθρου 20, ισχύς από την ψήφιση του νόμου), προέβλεπε ότι στους εξ ιδίου δικαιώματος συνταξιούχους του Δημοσίου, καθώς και στους συνταξιούχους όλων των λοιπών Φορέων, Ταμείων κ.λπ., οι οποίοι υπάγονται στον ΕΦΚΑ και επιλέγουν, παραλλήλως προς την σύνταξή τους, να εργαστούν ως μισθωτοί ή να προβούν σε έναρξη εμποροεπαγγελματικής δραστηριότητας, υποχρεωτικώς ασφαλιστέας στον ΕΦΚΑ, οι ακαθάριστες συντάξεις τους κύριες και επικουρικές καταβάλλονται μειωμένες σε ποσοστό 60%, για όσο χρόνο απασχολούνται και διατηρούν την μισθωτή απασχόληση ή την δραστηριότητά τους. Ήταν πράγματι μία εξοντωτική διάταξη, σε βάρος όσων συνταξιούχων είχαν την πρόθεση και την ικανότητα να συνεχίσουν να εργάζονται για δικούς τους λόγους. Η ως άνω διάταξη, προφανώς, είχε ως στόχο την αποτροπή αυτών των συνταξιούχων να επιλέξουν την συνέχιση της περαιτέρω δραστηριοποίησής τους και να ενισχυθεί το πεδίο απασχόλησης ενεργών πολιτών με διαφαινόμενη την μείωση της ανεργίας.
Ασφαλώς, υπήρχαν και κάποιοι συνταξιούχοι που, παρόλη την μεγάλη μείωση της σύνταξής τους, είτε γιατί η εργασία που είχαν αναλάβει παραλλήλως, τους προσέδιδε κύρος και αναγνωρισιμότητα, είτε γιατί η αμοιβή τους ήταν αρκούντως ικανοποιητική, επέλεξαν να συνεχίσουν να απασχολούνται αποδεχόμενοι το δυσβάστακτο αυτό καθεστώς. Πάντως, οι περιπτώσεις αυτές ήταν ελάχιστες και αφορούσαν μάλλον επιτελικές θέσεις, με ιδιαίτερη εξειδίκευση, (πχ. συνταξιούχοι δικαστικοί, ή στρατιωτικοί, ή καθηγητές πανεπιστημίων κ.λπ.).
Ακολούθησε η, κάπως ανακουφιστική, αντικατάσταση της παραπάνω διάταξης του άρθρου 20, με τον νόμο 4670/2020 («Ασφαλιστική μεταρρύθμιση και ψηφιακός μετασχηματισμός Εθνικού Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης [e-ΕΦΚΑ] και άλλες διατάξεις», άρθρο 27: “Αντικατάσταση του άρθρου 20 του Ν 4387/2016”), βάσει της οποίας το ποσοστό της «ποινής» μειώνεται σε 30% επί του ποσού της σύνταξης (50% μείωση, σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς). Μετά από αυτό, παρατηρήθηκε κάποια κινητικότητα, κάποιοι συνταξιούχοι επέλεξαν να απασχολούνται για να συμπληρώνουν την σύνταξή τους, αφού η νέα μείωση ήταν διαχειρίσιμη. Ωστόσο, σημαντικός αριθμός είχε ήδη προσαρμόσει την εισοδηματική του κατάσταση και η σχετική αλλαγή απευθυνόταν, ούτως ειπείν, σε «νέους» συνταξιούχους, με όντως περιορισμένη αντίδραση στην μεταρρύθμιση.
Το νέο πλαίσιο απασχόλησης συνταξιούχων
Με το νέο πλαίσιο απασχόλησης των συνταξιούχων (άρθρο 114, Ν 5078/2023), από 1.1.2024 καταργείται η κατά 30% μείωση της σύνταξης, κύριας και επικουρικής, ώστε το ποσό της σύνταξης καταβάλλεται, εφεξής, ολόκληρο σε όλους τους συνταξιούχους που αναλαμβάνουν ή έχουν ήδη αναλάβει απασχόληση που υπάγεται στην ασφάλιση του e-ΕΦΚΑ. Ωστόσο, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση του νόμου: «με γνώμονα την δικαιότερη και αναλογική αντιμετώπιση των απασχολούμενων συνταξιούχων, θεσπίζεται πόρος μη ανταποδοτικού χαρακτήρα υπέρ του e-ΕΦΚΑ». Ο μη ανταποδοτικού χαρακτήρα αυτός πόρος, θα είναι ανάλογος του εισοδήματος που προκύπτει από την απασχόληση του συνταξιούχου και θα υπολογίζεται για μεν την μισθωτή εργασία, επί των ασφαλιστέων αποδοχών τους (δηλαδή επί των μικτών αποδοχών), για δε τους μη μισθωτούς (αυτοαπασχολούμενους, πρώην ελεύθερους επαγγελματίες) με ποσοστό 50% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κλάσης για κύρια σύνταξη.
Με αυτόν τον τρόπο, η συνεισφορά των συνταξιούχων, μέσω του πόρου μη ανταποδοτικού χαρακτήρα, δεν είναι οριζόντια, αλλά αναλογική και συνυφασμένη με την ασφαλιστέα απασχόληση, ανεξαρτήτως εισοδήματος, μερικής ή πλήρους απασχόλησης και επιλογής ασφαλιστικής κατηγορίας. Κατά την άποψη του νομοθέτη, η διάταξη είναι σύμφωνη με την παράγραφο 5 του άρθρου 4 του Συντάγματος («Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους»). Αυτονόητο είναι, ότι κατά την διάρκεια της απασχόλησης του συνταξιούχου καταβάλλονται ασφαλιστικές εισφορές (εργοδότη – εργαζόμενου, στην περίπτωση της μισθωτής εργασίας), με βάση την ασφαλιστέα απασχόληση, οι οποίες αξιοποιούνται για την προσαύξηση της ήδη καταβαλλόμενης κύριας και επικουρικής σύνταξης. Αυτό το τελευταίο, συνιστά σημαντική και αξιοπρόσεκτη παρατήρηση, ότι δηλαδή οι ασφαλιστικές κρατήσεις που θα διενεργούνται, θα συμβάλουν με θετικό τρόπο, με βάση ειδικότερες διατάξεις, στην διαμόρφωση της καταβαλλόμενης σύνταξης, κύριας ή επικουρικής.
Περαιτέρω, αυτό εξηγεί και τον όρο: «πόρος μη ανταποδοτικού χαρακτήρα υπέρ ΕΦΚΑ», ότι δηλαδή, η επιπλέον καταβολή του 10% ή του ποσοστού 50% επί ασφαλιστικής κλάσης κ.λπ., δεν θα παράγει ασφαλιστικό ή άλλο αποτέλεσμα για τον συνταξιούχο, αλλά θα συνιστά αυτοτελή πόρο για τον ΕΦΚΑ. Επιπλέον, σημειώνεται ότι ορθώς στον νόμο δεν αναφέρεται η λέξη «παρακράτηση» (παρόλο που ο όρος αυτός αναπαράγεται σε πολλά έντυπα, αλλά κα στο διαδίκτυο), δεδομένου ότι, κατά την γνώμη μου, η χρήση του όρου «παρακράτηση», στην προκειμένη περίπτωση, είναι ατυχής, αφού η συγκεκριμένη καταβολή δεν αφορά σε επανυπολογισμό, αλλά σε καταβολή, η οποία, σαφώς, δεν έχει τα χαρακτηριστικά του συμψηφισμού ή της επιστροφής, που διακρίνουν τον όρο «παρακράτηση». Επιπλέον δε, σε περίπτωση που το συνολικό επιβαλλόμενο ποσό του πόρου υπέρ e-ΕΦΚΑ, σε ετήσια βάση, υπερβαίνει το δωδεκαπλάσιο της εθνικής σύνταξης του άρθρου 7 (του Ν 4387/2016), όπως ισχύει κάθε φορά, τα υπερβάλλοντα ποσά επιστρέφονται στους ασφαλισμένους – συνταξιούχους μετά από εκκαθάριση, η οποία διενεργείται σύμφωνα με το άρθρο 104 του Ν 4387/2016, όπως τροποποιήθηκε με την παράγραφο 1 του άρθρου 15 του Ν 4488/2017.
Συνεπώς, για την ασφάλιση του απασχολούμενου συνταξιούχου καταβάλλονται οι προβλεπόμενες, κάθε φορά, από την νομοθεσία ασφαλιστικές εισφορές, σύμφωνα με την ασφαλιστέα απασχόληση και επιπλέον καταβάλλεται πόρος μη ανταποδοτικού χαρακτήρα υπέρ e-ΕΦΚΑ, ως εξής:
ΠΙΝΑΚΑΣ
| Κατηγορία απασχολούμενων συνταξιούχων | Πόρος μη ανταποδοτικού χαρακτήρα υπέρ ΕΦΚΑ (Επιπλέον καταβολή) |
| (Α) Οι μισθωτοί και οι καταβάλλοντες εισφορές σύμφωνα με την παράγραφο 9 του άρθρου 39 (Ν 4387/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν 4670/2020), καταβάλλουν τις ασφαλιστικές εισφορές των άρθρων 38, 41, 35 και 97 (Ν 4387/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν 4670/2020) μετά των τυχόν συνεισπραττoμένων εισφορών, με βάση την υπαγωγή τους στην ασφάλιση, επιμεριζόμενων μεταξύ εργοδότη και ασφαλισμένου, κατά την κείμενη νομοθεσία. | Ποσοστό 7,7% επί των ασφαλιστέων αποδοχών κύριας ασφάλισης για τον κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών και ποσοστό 2,3% επί των ασφαλιστέων αποδοχών επικουρικής ασφάλισης για τον κλάδο επικουρικής ασφάλισης. Επιβάρυνση: Αποκλειστικά τον ασφαλισμένο – συνταξιούχο. [συνολική επιβάρυνση: 10%] |
| (Β) Οι μη μισθωτοί (πρώην ελεύθεροι επαγγελματίες και αυτοτελώς απασχολούμενοι) καταβάλλουν τις ασφαλιστικές εισφορές των άρθρων 39, 41, 35 και 97 (Ν 4387/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν 4670/2020) μετά των τυχόν συνεισπραττoμένων εισφορών, με βάση την υπαγωγή τους στην ασφάλιση. | Ποσοστό 50% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας κύριας ασφάλισης για τον κλάδο κύριας ασφάλισης και παροχών και σε περίπτωση υπαγωγής και στην επικουρική ασφάλιση, ποσοστό 40% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας κύριας ασφάλισης για τον Κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών και ποσοστό 40% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας επικουρικής ασφάλισης για τον κλάδο επικουρικής ασφάλισης. |
| (Γ) Οι αγρότες, οι οποίοι δεν εμπίπτουν στην παράγραφο 6, καταβάλλουν τις ασφαλιστικές εισφορές των άρθρων 40 και 41 (Ν 4387/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν 4670/2020) μετά των τυχόν συνεισπραττoμένων εισφορών, με βάση την υπαγωγή τους στην ασφάλιση. | Ποσοστό 50% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας κύριας ασφάλισης για τον κλάδο κύριας ασφάλισης και παροχών και σε περίπτωση υπαγωγής και στην επικουρική ασφάλιση, ποσοστό 40% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας κύριας ασφάλισης για τον κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών και ποσοστό 40% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας επικουρικής ασφάλισης για τον κλάδο επικουρικής ασφάλισης. |
| (Δ) Οι μισθωτοί μηχανικοί και έμμισθοι δικηγόροι καταβάλλουν τις ασφαλιστικές εισφορές των άρθρων 35, 38, 41 και 97 (Ν 4387/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν 4670/2020) μετά των τυχόν συνεισπραττoμένων εισφορών, με βάση την υπαγωγή τους στην ασφάλιση, επιμεριζόμενων μεταξύ εργοδότη και ασφαλισμένου κατά την κείμενη νομοθεσία. | Ποσοστό 7,7% επί των ασφαλιστέων αποδοχών κύριας ασφάλισης για τον κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών και ποσοστό 40% επί της επιλεγείσας ασφαλιστικής κατηγορίας επικουρικής ασφάλισης για τον κλάδο επικουρικής ασφάλισης. Επιβάρυνση: Αποκλειστικά τον ασφαλισμένο – συνταξιούχο. |
| (Ε) Οι αμειβόμενοι με Παραστατικά Παρεχόμενων Υπηρεσιών, εκτός των προσώπων της περίπτωσης γ της παραγράφου 6 (άρθρου 114, Ν 5078/2023), καταβάλλουν τις ασφαλιστικές εισφορές του άρθρου 55 του Ν 4509/2017, μετά των τυχόν συνεισπραττoμένων εισφορών, με βάση την υπαγωγή τους στην ασφάλιση. | Ποσοστό 10% επί της καθαρής αξίας του παραστατικού για τον κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών. Επιβάρυνση: Αποκλειστικά τον ασφαλισμένο – συνταξιούχο. |
| (ΣΤ) Οι αμειβόμενοι με εργόσημο του πρώην ΙΚΑ-ΕΤΑΜ καταβάλλουν τις ασφαλιστικές εισφορές της παραγράφου 1 του άρθρου 21 του Ν 3863/2010 μετά των τυχόν συνεισπραττoμένων εισφορών, με βάση την υπαγωγή τους στην ασφάλιση. | Ποσοστό 7,7% επί της αναγραφόμενης τιμής του εργοσήμου για τον Κλάδο κύριας ασφάλισης και παροχών και ποσοστό 2,3% επί της αναγραφόμενης τιμής του εργοσήμου για τον κλάδο επικουρικής ασφάλισης. Επιβάρυνση: Αποκλειστικά τον ασφαλισμένο – συνταξιούχο. [συνολική επιβάρυνση: 10%] |
| (Ζ) Οι αμειβόμενοι με εργόσημο του πρώην ΟΓΑ καταβάλλουν τις ασφαλιστικές εισφορές της παραγράφου 2 του άρθρου 22 του Ν 3863/2010 μετά των τυχόν συνεισπραττoμένων εισφορών, με βάση την υπαγωγή τους στην ασφάλιση. | Ποσοστό 10% επί της αξίας των καταβαλλόμενων αμοιβών, για τον κλάδο κύριας ασφάλισης και λοιπών παροχών. Επιβάρυνση: Αποκλειστικά τον ασφαλισμένο – συνταξιούχο. |
Σε περίπτωση πολλαπλής απασχόλησης και ασφάλισης σε περισσότερους από έναν εργοδότη, ο πόρος μη ανταποδοτικού χαρακτήρα, καταβάλλεται αυτοτελώς για κάθε ασφαλιστέα απασχόληση.
* Ο κ. Νίκος Σγουρινάκης είναι τ. Διευθυντής Σύνταξης του περιοδικού «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ», τ. Μέλος του ΣΛΟΤ