Με επιστημονική ευθύτητα και νηφαλιότητα, έγκριτοι νομικοί της χώρας προσέγγισαν χθες πτυχές αντισυνταγματικότητας του νέου φορολογικού νόμου στην εκδήλωση που διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία η Συντονιστική Επιτροπή των Ελευθέρων Επαγγελματιών-Επιστημόνων-Επαγγελματοβιοτεχνών-Εμπόρων.
Οι κινητοποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν το προηγούμενο διάστημα για το φορολογικό νομοσχέδιο και σήμερα νόμο του κράτους λίγο-πολύ είναι γνωστές. Αυτό όμως που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι οι επιστημονικοί όροι προσέγγισης του νέου νόμου και ιδίως η ανάδειξη της αντισυνταγματικότητας ρυθμίσεων ως προς το σύστημα τεκμαρτού υπολογισμού του εισοδήματος με μια συγκροτημένη νομική επιχειρηματολογία. Το έργο αυτό ανέλαβαν χθες με τις δημόσιες τοποθετήσεις τους διαπρεπείς συνταγματολόγοι της χώρας υπό τον συντονισμό του δημοσιογράφου Παναγιώτη Στάθη – παρουσία βουλευτών και εκπροσώπων των φορέων που συμμετέχουν στη Συντονιστική Επιτροπή.
Προκόπης Παυλόπουλος
«Ο σημερινός φορολογικός νόμος δεν λαμβάνει υπόψη τα διδάγματα της κοινής πείρας»
Ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ακαδημαϊκός και επίτιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Προκόπης Παυλόπουλος, ξεκίνησε την εισήγησή του επισημαίνοντας ότι στόχος της εκδήλωσης είναι να αναδειχθούν πτυχές αντισυνταγματικότητας του πρόσφατου φορολογικού νόμου (Ν 5073/2023), στο πλαίσιο του οποίου εισάγεται ένα σύστημα τεκμαρτού υπολογισμού του εισοδήματος για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τα φυσικά πρόσωπα.
Τα σταθμά, σύμφωνα με τον κ. Παυλόπουλο, με τα οποία αποτιμάται η συνταγματικότητα των φορολογικών νόμων καθορίζονται από το άρθρο 4 παρ. 5 του Συντάγματος, όπου καθιερώνεται η αρχή της ισότητας ενώπιον των δημοσίων βαρών – μια διάταξη, όπως τόνισε, «ιερή» καθότι, πέρα από το γεγονός ότι καθορίζει τους όρους υπό τους οποίους πρέπει να διαρθρώνεται το φορολογικό σύστημα σε ένα κράτος δικαίου, συνιστά παράλληλα την ραχοκοκαλιά της αρχής της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και αλληλεγγύης.
Επιπλέον, όπως σημείωσε, παρά τη διακριτική ευχέρεια του νομοθέτη στην κατάστρωση του φορολογικού συστήματος, υπάρχουν συγκεκριμένα όρια τα οποία δεν πρέπει να υπερβαίνει. Σε αυτή την κατεύθυνση, οι συντεταγμένες πολιτείες και πιο συγκεκριμένα οι αρμόδιες φορολογικές αρχές οφείλουν να αντιμετωπίζουν τους φορολογούμενους ως κατά τεκμήριο ειλικρινείς έως ότου αποδειχθεί το αντίθετο, είναι δηλαδή χρέος της φορολογικής εξουσίας να εντοπίσει την ανειλικρίνεια των φορολογουμένων, για να τονίσει εν συνεχεία ότι εν προκειμένω έχουμε μια βαρύτατη παραβίαση της έννοιας της άσκησης της δημόσιας εξουσίας από την πλευρά της φορολογικής αρχής.
Παράλληλα, σύμφωνα με απόφαση του ΣτΕ, επεσήμανε ότι το φορολογικό σύστημα για να ευθυγραμμίζεται με το άρθρο 4 παρ. 5 του Συντάγματος θα πρέπει οι διατάξεις που καθιερώνει να αναζητούν πραγματικό και όχι πλασματικό εισόδημα, ο δε τρόπος υπολογισμού του εισοδήματος είναι συνταγματικά κρίσιμο να ανταποκρίνεται στα διδάγματα της κοινής πείρας.
Μάλιστα, κατά τη νομολογία μας, σαφώς και μπορούν να υπάρχουν τεκμήρια, πρέπει όμως αυτά να υιοθετούνται με έναν τρόπο ορισμένο και όχι αόριστο, να αναζητούν πραγματική φορολογητέα ύλη, να ανταποκρίνονται στα διδάγματα της κοινής πείρας και φυσικά να είναι μαχητά καθότι δεν νοείται συνταγματικότητα αμάχητου τεκμηρίου.
Πιο συγκεκριμένα, ένα στοιχειώδες συνταγματικό πρόβλημα είναι ότι ο νόμος εξομοιώνει τον ελεύθερο επαγγελματία με τον μισθωτό, παρά την διάκριση της νομολογίας, παρά δηλαδή το γεγονός ότι έχει κριθεί από τα διδάγματα της κοινής πείρας ότι η φορολογική θέση του μισθωτού είναι διαφορετική εν συγκρίσει με εκείνη του ελεύθερου επαγγελματία.
«Ο σημερινός νόμος του κράτους δηλώνει την «πτώχευση» του συστήματος φορολογίας στην Ελλάδα» καθώς και την αδυναμία του να εισπράξει φορολογητέα ύλη, τόσο από πλευράς υπηρεσιών (ανθρώπινου δυναμικού) όσο και από πλευράς δυνατοτήτων σχετικά με την τεχνική του ελέγχου, κατέληξε.
Ευάγγελος Βενιζέλος
«Αν δεν κριθεί δικαστικά η αντισυνταγματικότητα των κρίσιμων ρυθμίσεων, δεν θα έχουμε καταγάγει κάποιου είδους νίκη»
«Η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής αποτελεί στόχο υψηλής ηθικής και νομικής αξίας και υπηρετεί έναν βασικό σκοπό δημοσίου συμφέροντος», δήλωσε αρχικώς ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, Ευάγγελος Βενιζέλος, για να συμπληρώσει ότι η καταπολέμηση αυτή πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις εγγυήσεις του κράτους δικαίου, την αρχή της αναλογικής ισότητας ενώπιων των δημοσίων βαρών και βεβαίως με τήρηση των βασικών δικονομικών εγγυήσεων και τον σεβασμό των αντίστοιχων δικαιωμάτων, δηλαδή του δικαιώματος της δικαστικής προστασίας και δικαιώματος ακρόασης ενώπιον της φορολογικής αρχής.
Μάλιστα, όπως είπε, στην Ελλάδα σε όλους τους κλάδους και σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας της οικονομίας υπάρχουν σημαντικές εσωτερικές ανισότητες, γεγονός που συνεπάγεται την ανάγκη ο νομοθέτης με σεβασμό στην πραγματικότητα και την αρχή της αναλογικής ισότητας ενώπιον των δημοσίων βαρών να μην ισοπεδώνει με ρυθμίσεις τις υπάρχουσες πρόδηλες ανισότητες. Στην ίδια κατεύθυνση τόνισε ότι όταν θέλουμε να περιορίσουμε τη νόμιμη φοροαποφυγή, η οποία ερείδεται σε νομοθετικά τεχνάσματα αλλά και στην καταστρατήγηση της φορολογικής νομοθεσίας τόσο σε ενωσιακό όσο και σε διεθνές επίπεδο, ο φορολογικός νομοθέτης πρέπει να θέτει τους στόχους του σεβόμενος αυτή την αναλογική ισότητα ξεκινώντας από τους μεγάλους υπεύθυνους της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής, κλιμακώνοντας προς τα κάτω με μια λογική σειρά.
Πιο συγκεκριμένα, επί τον υφιστάμενο φορολογικό νόμο του κράτους, χωρίς περιστροφές υπογράμμισε ότι αυτός πρέπει να καταπέσει ως προς τον πυρήνα των κρίσιμων και αντισυνταγματικών ρυθμίσεών του ενώπιον του ΣτΕ. Όπως χαρακτηριστικά είπε, «αν δεν κριθεί δικαστικά η αντισυνταγματικότητα των κρίσιμων ρυθμίσεων, δεν θα έχουμε καταγάγει κάποιου είδους νίκη».
Η νομολογία του ΣτΕ άλλωστε έχει εδώ και δεκαετίες διαμορφώσει έναν συνταγματικό κανόνα, ο οποίος μας υποδεικνύει πώς πρέπει να προσεγγίζουμε τα περιβόητα φορολογικά τεκμήρια. Η νομολογία πράγματι αποδέχεται τη δυνατότητα του νομοθέτη να θεσπίζει φορολογικά τεκμήρια, όπως και να θεσπίζει έμμεσες τεχνικές ελέγχου, προκειμένου να διαπιστωθεί το πραγματικό και όχι το πλασματικό φορολογητέο εισόδημα, πλην όμως τα τεκμήρια πρέπει να ανταποκρίνονται στα διδάγματα της κοινής πείρας. Εν προκειμένω, σύμφωνα με τον Ε. Βενιζέλο, ο δικαστής διεισδύει στην πραγματολογική εκτίμηση του νομοθέτη και εξετάζει αν αυτή αληθεύει. Παράλληλα, επέμεινε σε μια σημαντική αναφορά του ΣτΕ, κατά την οποία η εισαγωγή ενός μαχητού τεκμηρίου δεν συνιστά μεταστροφή του βάρους απόδειξης, δεν μετατίθεται δηλαδή το βάρος απόδειξης για τη φορολογητέα ύλη από τη φορολογική διοίκηση στον φορολογούμενο, το βάρος της απόδειξης συνεπώς εξακολουθεί να το φέρει η φορολογική διοίκηση.
Τέλος, ο ίδιος σημείωσε ότι υπάρχει κάτι βαθύτερο που προσκρούει στην αρχή της φορολογικής ισότητας και καταδεικνύει ότι δεν υπηρετείται ο δημοσίου συμφέροντος στόχος της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής. Πρόκειται για τη συναλλαγή που κατά κάποιο τρόπο προτείνει ο νομοθέτης, σύμφωνα με την οποία ανεξάρτητα από το ύψος των εισοδημάτων, όταν κάποιος είναι μεγάλος φορολογούμενος στην πράξη δεν χρειάζεται να κάνει τίποτε άλλο παρά να αποδεχθεί τα κριτήρια. Υπό την έννοια αυτή, αν τα εισοδήματά του είναι πολύ μεγαλύτερα των τεκμαρτών, τότε δεν απειλείται με έλεγχο· αν όμως τα εισοδήματά του είναι μικρότερα των τεκμαρτών και θελήσει να τα αμφισβητήσει, τότε πράγματι απειλείται με έλεγχο. Συνεπώς, οι έλεγχοι δεν προσανατολίζονται στους μεγαλύτερους εν δυνάμει φορολογούμενους αλλά σε αυτούς που δεν καλύπτουν το τεκμήριο και τολμούν να το αμφισβητήσουν.
Θεόδωρος Φορτσάκης
«Ναι στην πάταξη της φοροδιαφυγής και τα μέτρα ελέγχου, αλλά έτσι όπως αρμόζει σε ένα κράτος δικαίου»
«Ο τεκμαρτός προσδιορισμός χρησιμεύει όταν ο πραγματικός προσδιορισμός του φορολογητέου εισοδήματος είναι ανέφικτος ή αλυσιτελής», σημείωσε ο καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών και τέως πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεόδωρος Φορτσάκης. Υπενθύμισε μάλιστα ότι μεταξύ 1986 και 1989 είχε εφαρμοσθεί ο τεκμαρτός προσδιορισμός του εισοδήματος του ελεύθερου επαγγελματία ή της επιχείρησης βάσει του τεκμηρίου «επαγγελματικής βιωσιμότητας».
Ο ίδιος αναφέρθηκε και στον επιφανή συνταγματολόγο Δημήτρη Τσάτσο, κατά τον οποίο οικονομικό βάρος που επιβάλλεται χωρίς να υπάρχει το φορολογικό περιουσιακό στοιχείο, όπως συμβαίνει πολλές φορές κατά τον τεκμαρτό προσδιορισμό φορολογητέας ύλης, αποβάλλει το χαρακτήρα του φόρου και μετασχηματίζεται σε έναν περιορισμό της ιδιοκτησίας που δύσκολα εναρμονίζεται με τις διατάξεις του άρθρου 17 του Συντάγματος.
Παράλληλα, ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στην απόφαση 2527/2013 της Ολομέλειας του ΣτΕ, η οποία διέκρινε τα φορολογικά τεκμήρια σε εξωτερικές ενδείξεις και σε στοιχεία άμεσα συναρτώμενα με το τεκμαιρόμενο συμπέρασμα, ενώ τόνισε ότι τα κριτήρια πρέπει να είναι γενικά και αντικειμενικά, καθώς και να τελούν σε συνάφεια με το αντικείμενο της ρύθμισης.
Ο κ. Φορτσάκης επεσήμανε ένα βασικό αποδεικτικό πρόβλημα, αν δηλαδή η βάση του τεκμηρίου ευθυγραμμίζεται με τα δεδομένα της κοινής πείρας, για να καταλήξει στη σκέψη ότι η εκτενής χρήση του μέτρου του προσδιορισμού εισοδήματος επί τη βάσει τεκμηρίων δεν σέβεται την αρχή της νομιμότητας του φόρου και την αρχή της φορολογίας βάσει της φοροδοτικής ικανότητας.
Ακολούθως, ο ίδιος στάθηκε και στο Δικαστήριο του Στρασβούργου κατά το οποίο τα κράτη οφείλουν να περιορίζουν τα τεκμήρια εντός ελλόγων ορίων, καθότι η κατάστρωση ενός συστήματος αμάχητων τεκμηρίων ακυρώνει στην πράξη μια βασική κατοχύρωση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου σύμφωνα με την οποία όλοι έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν ειρηνικά την περιουσία τους.
Τέλος, σκιές αντισυνταγματικότητας εντόπισε και εκείνος, δεδομένου ότι με το νέο φορολογικό νόμο οι λόγοι για την αμφισβήτησή του τεκμηρίου είναι δύσκολο να εκπληρωθούν ή να αποδειχθούν, με αποτέλεσμα το τεκμήριο στην ουσία του να καθίσταται αμάχητο.
