Το δικαίωμα να μη στερείται κανείς την προσωπική του ελευθερία χωρίς νόμιμη αιτία, συνιστά μια από τις πλέον θεμελιώδεις αρχές του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ευρωπαϊκού δικαιοκρατικού μας συστήματος. Σύμφωνα με το αρ.5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια». Αν και θεμελιώδες και αδιαπραγμάτευτο, εν τούτοις το δικαίωμα στην ελευθερία δεν είναι απόλυτο, αλλά υπάγεται στους σχετικούς περιορισμούς που απαριθμούνται στο Νόμο. Συνήθως επιβάλλεται στέρηση της ελευθερίας σε κάποιον, μετά από σχετική καταδικαστική απόφαση, ή όταν υπάρχουν πολύ σοβαρές ενδείξεις τέλεσης ενός εγκλήματος, σε συνάρτηση και με άλλες προϋποθέσεις, μέχρι τη διεξαγωγή της δίκης εντός 18 μηνών.
Ο αναγκαστικός περιορισμός των δικαιωμάτων που συνέχονται άρρηκτα με την προσωπική ελευθερία, δεν πρέπει να θίγει τον πυρήνα των υπόλοιπων ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, ιδίως του δικαιώματος στην προσωπική ασφάλεια και την αξιοπρεπή διαβίωση. Σε αυτό το πλαίσιο, διασφαλίζεται η μεταχείριση των κρατουμένων στα σωφρονιστικά καταστήματα με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Επιπλέον, βασική στόχευση της Πολιτείας είναι η ενίσχυση του αυτοσεβασμού και της αίσθησης κοινωνικής ευθύνης, καθώς επίσης και η ανάπτυξη στάσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων που θα συμβάλλουν στην επικείμενη κοινωνική τους επανένταξη. Στην ΕΣΔΑ κατοχυρώνεται η απόλυτη προστασία της προσωπικής τους ασφάλειας, με τη ρητή απαγόρευση κάθε είδους βασανιστηρίων, όπως και της απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Περαιτέρω, το δικαίωμα πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης συνιστά αδιαπραγμάτευτο δημόσιο αγαθό και πρέπει να διασφαλίζεται και για τους κρατούμενους σε ίση βάση με το γενικό πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένης της πρόληψης, της διάγνωσης και της θεραπείας.
Σε πρόσφατη έκθεση της, η επιτροπή πρόληψης των βασανιστηρίων που επισκέφθηκε καταστήματα κράτησης στη χώρα μας, διαπίστωσε ότι παρά το γεγονός ότι πρέπει να γίνουν ακόμη σημαντικά βήματα, ωστόσο η κατάσταση έχει βελτιωθεί σε σημαντικό βαθμό και ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει ανταποκριθεί στις δεσμεύσεις της προς την επιτροπή κατά την προηγούμενη της επίσκεψη.
Ωστόσο, ο ακρογωνιαίος λίθος του σωφρονιστικού μας συστήματος, συνίσταται στην παροχή της απαιτούμενης υποστήριξης για την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των κρατουμένων μετά την έκτιση της ποινής τους. Η υποστήριξη αυτή πρέπει να παρέχεται κατά το διάστημα παραμονής του ατόμου στο κατάστημα κράτησης και να επεκτείνεται και το πρώτο διάστημα μετά την αποφυλάκιση του. Στην κατεύθυνση αυτήν, οι κρατούμενοι πρέπει να υποστηρίζονται, ώστε να επιλέγουν τις μορφές της τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης που επιθυμούν, καθώς και να τους παρέχονται ευκαιρίες για επαγγελματική κατάρτιση και επαγγελματικό προσανατολισμό, έτσι ώστε να επιτευχθεί η προσωπική τους ενδυνάμωση και η ανάπτυξη δεξιοτήτων που θα συμβάλλουν στην ένταξη τους στην αγορά εργασίας. Στόχος μας είναι, οι ευάλωτοι αυτοί συμπολίτες μας, ν’ αποκτήσουν ορατότητα και μόλις βγουν από το κατάστημα κράτησης, να μην τεθούν στο κοινωνικό περιθώριο, αλλά να αποτελέσουν ενεργό και δημιουργικό κύτταρο της κοινωνίας.
Μέσω του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Νέστωρα» από το Δεκέμβρη του 2020, λειτουργούν στις φυλακές σχολές γονέων, με σκοπό την ενδυνάμωση των κρατουμένων στο γονεϊκό τους ρόλο.
Σε αυτό το πλαίσιο, λειτουργούν σε κάποια καταστήματα κράτησης σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, ενώ παράλληλα δίνεται η δυνατότητα στους κρατουμένους να δώσουν πανελλήνιες και να εισαχθούν στο πανεπιστήμιο. Στο προσεχές διάστημα, θα ξεκινήσουν στα σωφρονιστικά καταστήματα, προγράμματα εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης των κρατουμένων, τα οποία υλοποιούνται με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, ύψους 24.000.000 ευρώ. Έχουν διαμορφωθεί ήδη οι χώροι, έχει εξασφαλιστεί ο εξοπλισμός και σύντομα θα ξεκινήσουν τα μαθήματα κατάρτισης, στα οποία θα έχουν δικαίωμα συμμετοχής όλοι οι κρατούμενοι στα σωφρονιστικά καταστήματα της Χώρας, χωρίς αποκλεισμούς. Επίσης, μέσω του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Νέστωρα» από το Δεκέμβρη του 2020, λειτουργούν στις φυλακές σχολές γονέων, με σκοπό την ενδυνάμωση των κρατουμένων στο γονεϊκό τους ρόλο.
Επιπρόσθετα, μέσω της ΔΥΠΑ υλοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα για κρατούμενους, με στόχο την προετοιμασία τους για την κοινωνική και την εργασιακή επανένταξή τους. Τα προγράμματα κατάρτισης ανταποκρίνονται στις ανάγκες της τοπικής οικονομίας, καθώς αφορούν κυρίως ειδικότητες με μεγάλη ζήτηση από τις τοπικές επιχειρήσεις, όπως κομμωτική τέχνη, συντήρηση κτιρίων, μαγειρική, ελαιοχρωματισμοί κ.α.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνει η κυβέρνηση και στην εκπαίδευση των σωφρονιστικών υπαλλήλων, ιδίως σε ζητήματα δικαιωμάτων των κρατουμένων και υλοποιούνται σχετικά εκπαιδευτικά σεμινάρια.
Αναφορικά με τους κρατούμενους που είναι εθισμένοι σε εξαρτήσεις, πραγματοποιούνται μέσα στα καταστήματα κράτησης προγράμματα απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ, με την απαιτούμενη συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη.
Η διαμόρφωση πολιτών πλήρως προετοιμασμένων να επανενταχθούν στον κοινωνικό ιστό μέσα στα σωφρονιστικά καταστήματα, αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιμο παράγοντα για την ουσιαστική κοινωνική συμπερίληψη των συμπολιτών μας, ώστε να μη βρεθούν αντιμέτωποι με το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ιδιαίτερα κομβικό ρόλο κατέχει όμως και η ενεργοποίηση και προετοιμασία της κοινωνίας, να αγκαλιάσει αυτούς τους ανθρώπους ως ενεργό και αναπόσπαστο τμήμα της και να τους δώσει μια δεύτερη ευκαιρία για συμπερίληψη και πραγματική αποδοχή.
Ο κ. Γιώργος Σταμάτης είναι Βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ. και Μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης. Έχει εστιάσει το τελευταίο διάστημα στη ζωή των εγκλείστων στις φυλακές της χώρας, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της καθημερινότητάς τους.