- Γεννήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1967, στη Θεσσαλονίκη
- Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1989)
- Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού (1991) και διδακτορικού τίτλου (1994) από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου
- Νομική λειτουργός στη Γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1994-1998)
- Νομική λειτουργός, προϊσταμένη τμήματος (2004-2010), αναπληρώτρια γραμματέας τμήματος (2010-2016), γραμματέας τμήματος (2016-2019) του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
- Αναπληρώτρια Γραμματέας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από 1 Ιουλίου 2019 έως 30 Ιουλίου 2019
- Σήμερα διανύει τον τρίτο χρόνο της θητείας της ως Γενική Γραμματέας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
«Ο προσωπικός μου στόχος είναι να ανταποκριθώ στις προσδοκίες των Δικαστών που με τίμησαν με την ψήφο τους, των συναδέλφων μου που περιμένουν συνετή και αποτελεσματική διοίκηση μέσα σε ένα υγιές κι ευχάριστο εργασιακό περιβάλλον, των γυναικών που βλέπουν στο πρόσωπο μου άλλη μια κατάκτηση, και όλων εκείνων που στηρίζουν το Δικαστήριο και προσβλέπουν σε αυτό ως βασικό μηχανισμό προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη», εξηγούσε η Μαριαλένα Τσίρλη, η πρώτη γυναίκα και η πρώτη Ελληνίδα που ανέλαβε τα ηνία ενός εμβληματικού δικαστηρίου για τη διαφύλαξη των οικουμενικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, ενάμιση χρόνο πριν σε συνέντευξη που παραχώρησε στη συντακτική ομάδα του περιοδικού «ΣΥΝήΓΟΡΟΣ» (τ. 151/2022).
Παρά τις διαλυτικές τάσεις και την άνθιση ανελεύθερων δημοκρατιών (illiberal democracies) στην ευρωπαϊκή ήπειρο, το φιλελεύθερο Δικαστήριο του Στρασβούργου αποτελεί ένα σταθερό ανάχωμα διαφύλαξης των καταστατικών αρχών που συνέχουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η διεύρυνση των ανισοτήτων, η ενίσχυση των ευρωσκεπτικιστικών φωνών και οι διαδοχικές κρίσεις, που απειλούν τους στόχους της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθιστούν όλο και πιο επιτακτική τη δυναμική ερμηνεία της Σύμβασης από το Δικαστήριο, ώστε το ίδιο με τις δικαιοκρατικές του εγγυήσεις να αποτελεί μια σταθερή πυξίδα για τα εθνικά δικαστήρια, τα οποία καλούνται σε πρώτο στάδιο να διαφυλάξουν τις βάσεις της κοινής ευρωπαϊκής μας πορείας.
Το NB Daily, υπό το βάρος της δύσκολης και σύνθετης συγκυρίας μετά την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ και του αναπόσπαστου με την υπόσταση του Δικαστηρίου στόχου της εναρμόνισης της προστασίας των δικαιωμάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, θυμάται τα όσα -απολύτως επίκαιρα σήμερα- είχε καταθέσει η πρώτη Ελληνίδα Γενική Γραμματέας.
Είστε η Γενική Γραμματέας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ποιος είναι ο ρόλος της Γραμματείας και από ποιους αποτελείται;
Η Γραμματεία είναι ένα σώμα περίπου 650 εργαζομένων που παρέχει νομική, διοικητική και τεχνική υποστήριξη στο δικαιοδοτικό έργο του Δικαστηρίου. Αποτελείται από νομικούς, διοικητικούς υπαλλήλους, τεχνικούς και μεταφραστές. Τα μέλη της προσλαμβάνονται μετά από διεθνή διαγωνισμό και είναι υπάλληλοι του Συμβουλίου της Ευρώπης. Δεν έχουν δηλαδή ιεραρχική σχέση με τους Δικαστές, μολονότι βρίσκονται εκεί για να συνδράμουν το έργο τους. Ειδικότερα, οι νομικοί της Γραμματείας προετοιμάζουν τους φακέλους των υποθέσεων και βοηθούν τους Δικαστές στην σύνταξη των αποφάσεων, παρακολουθούν την εξέλιξη κάθε υπόθεσης από την εισαγωγή της στο Δικαστήριο ως την οριστική της εξέταση και επικοινωνούν με τους διαδίκους και το κοινό. Ακόμα λοιπόν κι αν ο ρόλος της δεν είναι ευρύτερα γνωστός, και θα έλεγα μάλιστα ότι είναι και παραγνωρισμένος εν πολλοίς, η συμβολή της Γραμματείας στις εργασίες του Δικαστηρίου είναι απολύτως απαραίτητη και καθοριστικής σημασίας. Η Γραμματεία δεν θα είχε λόγο ύπαρξης χωρίς το Δικαστήριο, αλλά και το Δικαστήριο δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς την Γραμματεία.
Μιλήστε μας για τη δική σας θέση. Ποια είναι τα καθήκοντά σας;
Ο Γενικός Γραμματέας εκλέγεται από την ολομέλεια των Δικαστών με πενταετή θητεία. Είναι επικεφαλής της Γραμματείας και υπεύθυνος για την εύρυθμη λειτουργία της. Είναι ένας πολυσχιδής ρόλος που ασκείται υπό την ηγεσία του Προέδρου του Δικαστηρίου και που περιλαμβάνει την συνδρομή στην εκτέλεση του δικαιοδοτικού έργου του Δικαστηρίου και την οργάνωση και επίβλεψη όλων των δραστηριοτήτων της Γραμματείας, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού, του προϋπολογισμού και της επικοινωνιακής πολιτικής του Δικαστηρίου.
Η θητεία σας βαίνει παράλληλα ως τώρα με δύο πολύ σημαντικές κρίσεις, την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Πώς διαχειρίζεται το Δικαστήριο τις κρίσεις αυτές;
Πράγματι, η ανάληψη των καθηκόντων μου την 1η Δεκεμβρίου 2020 έγινε ενώ στη Γαλλία είχαν επιβληθεί για δεύτερη φορά περιοριστικά μέτρα για λόγους δημόσιας υγείας. Την περίοδο εκείνη, όπου η καθημερινότητα μας είχε ανατραπεί, κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε πρωτοφανή ερωτήματα υπό καθεστώς μεγάλης πίεσης. Πρωταρχικό μου μέλημα ήταν να διασφαλίσω την ομαλή λειτουργία της Γραμματείας, ώστε το Δικαστήριο να μπορεί να συνεχίσει απρόσκοπτα το έργο του. Έτσι χρειάστηκε να σκεφτούμε εκ νέου όλες τις διαδικασίες και να αναπροσαρμόσουμε άμεσα τους τρόπους εργασίας, θέτοντας σε λειτουργία ένα πλάνο έκτακτης ανάγκης. Λόγου χάρη, την περίοδο που οι ταχυδρομικές υπηρεσίες είχαν διαταραχθεί και που είχε επιβληθεί απαγόρευση της κυκλοφορίας, χορηγήσαμε παράταση ορισμένων δικαστικών προθεσμιών και εισαγάγαμε την ηλεκτρονική μορφή των διασκέψεων. Καταφέραμε λοιπόν, αν και το κτίριο ήταν σχεδόν άδειο, να μην σταματήσει το Δικαστήριο ούτε μια μέρα την λειτουργία του, τηρώντας παράλληλα όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία των συναδέλφων της Γραμματείας και των Δικαστών.
«Ο πόλεμος που εξελίσσεται στο ευρωπαϊκό έδαφος, στο έδαφος οπου εφαρμόζεται η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αποτελεί τεράστια πρόκληση για το Δικαστήριο»
Στην συνέχεια, η έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, ήταν μια δραματική εξέλιξη στην ευρωπαϊκή ιστορία, στην οποία το Δικαστήριο αντέδρασε άμεσα, χορηγώντας προσωρινή δικαστική προστασία στην Ουκρανία. Την 1η Μαρτίου υπέδειξε στην Ρωσία ότι πρέπει να απέχει από στρατιωτικές επιθέσεις κατά αμάχων και υποδομών και να διαφυλάξει άμεσα την ασφάλεια των ιατρικών ιδρυμάτων, του προσωπικού και των οχημάτων έκτακτης ανάγκης. Στις 4 Μαρτίου υπέδειξε στην Ρωσία ότι πρέπει επιπλέον να διασφαλίσει την ανεμπόδιστη πρόσβαση των αμάχων σε ασφαλείς οδούς εκκένωσης, υγειονομική περίθαλψη, τρόφιμα, προμήθειες και ανθρωπιστική βοήθεια. Την 1η Απριλίου υπέδειξε στην Ρωσία ότι οι ως άνω οδοί εκκένωσης πρέπει να επιτρέπουν στους αμάχους να αναζητούν καταφύγιο σε ασφαλέστερες περιοχές στην Ουκρανία.
Μετά την απόφαση αποπομπής της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης της 16ης Μαρτίου, το Δικαστήριο αποφάσισε ότι ως την 16η Σεπτεμβρίου η Ρωσία δεσμεύεται από τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από την Σύμβαση. Τα νομικά και διαδικαστικά ζητήματα που τίθενται, ως επακόλουθο των αποφάσεων αυτών, είναι πολλά και σύνθετα. Να σημειωθεί απλώς ότι αυτή τη στιγμή εκκρεμούν περίπου 17.000 υποθέσεις κατά της Ρωσίας κι ότι προφανώς αναμένουμε και τις υποθέσεις που θα αφορούν τον πόλεμο. Ήδη, η Ουκρανία κατέθεσε δια κρατική προσφυγή. Ο πόλεμος που εξελίσσεται στο ευρωπαϊκό έδαφος, στο έδαφος που εφαρμόζεται η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αποτελεί μια τεράστια πρόκληση για το Δικαστήριο, το οποίο καλείται να επιβεβαιώσει και να ενισχύσει τη θέση του ως εγγυητή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Ποια είναι η σύνθεση κι η δομή του Δικαστηρίου;
Ο αριθμός των Δικαστών είναι ίσος προς εκείνον των Συμβαλλομένων Μερών. Εκλέγονται από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση (Parliamentary Assembly) του Συμβουλίου της Ευρώπης για εννεαετή, μη ανανεώσιμη θητεία. Οι δικαστικοί σχηματισμοί του Δικαστηρίου είναι τέσσερις: Ο μονομελής σχηματισμός (Single Judge) κηρύσσει απαράδεκτες ή διαγράφει από το πινάκιο τις προσφυγές που δεν χρήζουν περαιτέρω εξέτασης. Οι αποφάσεις αυτές είναι οριστικές. Ο μόνος Δικαστής δεν μπορεί να είναι ο Δικαστής της χώρας κατά της οποίας στρέφεται η προσφυγή κι επικουρείται από έναν μη δικαστικό Εισηγητή (non-judicial Rapporteur), ο οποίος είναι μέλος της Γραμματείας του Δικαστηρίου. Οι τριμελείς Επιτροπές (Committees) μπορούν ομοίως να απορρίψουν (ή να διαγράψουν από το πινάκιο) προσφυγές που δεν χρήζουν περαιτέρω εξέτασης, αλλά μπορούν επίσης να αποφαίνονται επί της ουσίας προδήλως παραδεκτών προσφυγών για τις οποίες υπάρχει ήδη πάγια νομολογία του Δικαστηρίου· οι αποφάσεις τους λαμβάνονται ομόφωνα και είναι οριστικές. Τα επταμελή Τμήματα (Chambers) εξετάζουν τις πιο δύσκολες υποθέσεις κι αυτές που εγείρουν νέα και σημαντικά νομικά και κοινωνικά ζητήματα. Τα Τμήματα αποφασίζουν κατά πλειοψηφία και μπορούν να κηρύξουν την προσφυγή απαράδεκτη με οριστική απόφαση (decision) ή να κρίνουν την υπόθεση παραδεκτή και να εξετάσουν την ουσία των αιτιάσεων, καταλήγοντας σε παραβίαση ή μη των διατάξεων της Σύμβασης (judgment). Οι αποφάσεις αυτές καθίστανται οριστικές εντός τριών μηνών από την δημοσίευσή τους εκτός εάν η υπόθεση αχθεί ενώπιον του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης (Grand Chamber), που είναι ο υψηλότερος δικαιοδοτικός σχηματισμός του Δικαστηρίου. Το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης αποτελείται από δεκαεπτά Δικαστές και εξετάζει υποθέσεις που εγείρουν σοβαρά ζητήματα ερμηνείας ή εφαρμογής της Σύμβασης ή υποθέσεις στις οποίες η επίλυση ενός ζητήματος μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με προηγούμενη νομολογία του Δικαστηρίου. Επιλαμβάνεται των υποθέσεων είτε κατόπιν παραίτησης αρμοδιότητας και παραπομπής από το Τμήμα (relinquishment), είτε κατόπιν ευδόκιμης αίτησης παραπομπής που υποβάλλει κάποιος από τους διαδίκους μέσα σε τρεις μήνες από την έκδοση της απόφασης του Τμήματος (referral). Οι αιτήσεις παραπομπής εξετάζονται από πενταμελές Συμβούλιο και γίνονται δεκτές μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης έχει επίσης γνωμοδοτική αρμοδιότητα: αποφαίνεται επί αιτημάτων που υποβάλλονται είτε από την Επιτροπή Υπουργών (Committee of Ministers) του Συμβουλίου της Ευρώπης βάσει του άρθρου 47 της Σύμβασης, είτε από τα Ανώτατα Δικαστήρια των Συμβαλλομένων Μερών βάσει του 16ου Πρωτοκόλλου. Τέλος, το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης αποφαίνεται επί προσφυγών που μπορεί να υποβάλει η Επιτροπή Υπουργών σε περίπτωση άρνησης Συμβαλλόμενου Μέρους να εκτελέσει καταδικαστική σε βάρος του απόφαση του Δικαστηρίου (άρθρο 46 παρ. 4 της Σύμβασης). Θα πρέπει να διακρίνουμε τους δικαστικούς σχηματισμούς από τους διοικητικούς σχηματισμούς του Δικαστηρίου. Το Δικαστήριο διαρθρώνεται σε πέντε διοικητικά Τμήματα (Sections) στα οποία μοιράζονται οι 47 (σύντομα 46) Δικαστές του. Εντός κάθε διοικητικού Τμήματος συγκροτούνται οι επταμελείς και οι τριμελείς δικαιοδοτικοί σχηματισμοί στους οποίους αναφέρθηκα παραπάνω. Τα Τμήματα συστήνονται για τρία έτη, με γνώμονα τον αριθμό των υποθέσεων που εκκρεμούν εναντίον κάθε χώρας, τις γεωγραφικές ισορροπίες και την ισορροπία των φύλων. Έτσι δίνεται η δυνατότητα στους Δικαστές να εντάσσονται σε διαφορετικές συνθέσεις κατά την διάρκεια της θητείας τους.
Οι Δικαστές δεν συνεδριάζουν ποτέ όλοι μαζί σε δικαστικό σχηματισμό. Συνθέτουν όμως την Ολομέλεια (Plenary) που αποτελεί τον ανώτερο διοικητικό σχηματισμό του Δικαστηρίου. Στις αρμοδιότητές της περιλαμβάνονται η εκλογή του Προέδρου του Δικαστηρίου, των Προέδρων των Τμημάτων, του Γενικού Γραμματέα και του Αναπληρωτή Γενικού Γραμματέα, η σύσταση των Τμημάτων, η ψήφιση του Κανονισμού του Δικαστηρίου και φυσικά διοικητικά θέματα και θέματα δικαστικής πολιτικής.
Έχουν δεσμευτική ισχύ οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου; Εάν ναι, ποιους δεσμεύουν και πώς εξασφαλίζει το Δικαστήριο την συμμόρφωση των Κρατών με τις καταδικαστικές αποφάσεις του;
Η υποχρεωτική ισχύς των αποφάσεων του Δικαστηρίου προβλέπεται στο άρθρο 46 παρ. 1 της Σύμβασης, το οποίο ορίζει ότι «τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να συμμορφώνονται προς τις οριστικές αποφάσεις του Δικαστηρίου επί των διαφορών στις οποίες είναι διάδικοι». Είναι λοιπόν σαφές ότι οι οριστικές αποφάσεις του Δικαστηρίου αποκτούν ισχύ δεδικασμένου μεταξύ των διαδίκων. Από την άλλη είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το άρθρο 32 της Σύμβασης εκχωρεί στο Δικαστήριο την δικαιοδοσία να την ερμηνεύει αυθεντικά. Έτσι, οι αποφάσεις του δεν αφορούν μόνο τα εναγόμενα κράτη στις επιμέρους υποθέσεις, αλλά παράγουν ερμηνευτικό δεδικασμένο έναντι όλων των Συμβαλλομένων Κρατών. Μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για res judicata και ταυτόχρονα res interpretata των αποφάσεων του Δικαστηρίου.
«Το δικαίωμα στην ατομική προσφυγή επιτάσσει όλες αυτές οι προσφυγές να λάβουν μια απάντηση, θετική ή απορριπτική»
Σχετικά με τον έλεγχο της συμμόρφωσης των Κρατών με τις οριστικές καταδικαστικές αποφάσεις του Δικαστηρίου, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το άρθρο 46 παρ. 2 της Σύμβασης εκχωρεί στο πολιτικό όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης, την Επιτροπή Υπουργών, την αρμοδιότητα να εποπτεύει την εκτέλεση τους. Η Σύμβαση δηλαδή κάνει τα εξής καταπληκτικά: αφενός συστήνει το Δικαστήριο για να ελέγχει την τήρηση των επιταγών της (άρθρο 19) κι αναγνωρίζει σε όλα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που υπάγονται στην δικαιοδοσία των Συμβαλλομένων Κρατών το δικαίωμα να προσφεύγουν σε αυτό (άρθρο 34), κι αφετέρου αναθέτει σε ένα άλλο όργανο, εκτός Δικαστηρίου, την ευθύνη να καθοδηγεί και να επιβλέπει τα Κράτη στην προσπάθεια τους να πετύχουν την συμμόρφωση στην οποία υποχρεούνται. Ο μηχανισμός αυτός εξασφαλίζει την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα του συστήματος κι είναι μοναδικός παγκοσμίως. Ούτε το Διαμερικανικό Σύστημα, ούτε οι Επιτροπές προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου των Ηνωμένων Εθνών διαθέτουν αντίστοιχο μηχανισμό ελέγχου της εκτέλεσης των αποφάσεων ή των συστάσεων τους.
Η ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης απασχολεί πολύ τα ελληνικά δικαστήρια. Ποια είναι η κατάσταση στο Δικαστήριο του Στρασβούργου;
Τα πινάκια του Δικαστηρίου είναι υπερφορτωμένα με περίπου 75.000 αυτή τη στιγμή ανομοιογενείς υποθέσεις, που κυμαίνονται από τις πιο σοβαρές και δραματικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από τις πιο επείγουσες ως τις πιο συνηθισμένες ή εκτός της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου υποθέσεις. Το δικαίωμα στην ατομική προσφυγή επιτάσσει όμως όλες αυτές οι προσφυγές να λάβουν μια απάντηση, θετική ή απορριπτική, από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Με δεδομένο τα περιορισμένα μέσα που διαθέτουμε, καθώς και το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένας τρόπος ελέγχου της εισροής των υποθέσεων, ο χρόνος εξέτασης των προσφυγών αποτελεί αναμφίβολα μια πρόκληση για το σύστημα προστασίας της Σύμβασης και προς αυτήν την κατεύθυνση έχει αρχίσει εδώ και καιρό μια συστηματική προσπάθεια εξορθολογισμού κι απλοποίησης των διαδικασιών μας.
Για παράδειγμα, ο μονομελής δικαστικός σχηματισμός είναι ένα φίλτρο διαλογής των υποθέσεων, που επιτρέπει στο Δικαστήριο να διεκπεραιώνει χωρίς χρονοτριβή ένα μεγάλο όγκο προσφυγών που είναι σαφές εξαρχής ότι είναι απαράδεκτες ή αβάσιμες. Πρόκειται για ένα μοναδικό εργαλείο ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας του συστήματος, εξοικονόμησης χρόνου και μέσων, που εισήχθη με το 14ο Πρωτόκολλο και που επέτρεψε στο Δικαστήριο να μειώσει σχεδόν στο μισό μέσα σε μια δεκαετία των αριθμό των εκκρεμών υποθέσεων. Επίσης, οι υποθέσεις για τις οποίες υπάρχει πάγια νομολογία (όπως είναι για παράδειγμα οι υποθέσεις που αφορούν στις συνθήκες κράτησης στις φυλακές ή στην υπέρβαση της εύλογης διάρκειας της δίκης), υπάγονται στην αρμοδιότητα των τριμελών Επιτροπών, όπου το Δικαστήριο ακολουθεί έναν πιο ευέλικτο κι απλοποιημένο τρόπο εξέτασης, δίνοντας παράλληλα έμφαση στη λιτή και συνοπτική διατύπωση των σχετικών αποφάσεων.
Έτσι διευκολύνεται η εξέταση των πιο δύσκολων προσφυγών που εγείρουν σοβαρά ζητήματα ερμηνείας κι εφαρμογής της Σύμβασης, η εξέταση των οποίων όμως από τα επταμελή Τμήματα ή το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης είναι μοιραία πιο χρονοβόρα. Γίνονται πάντως προσπάθειες επιτάχυνσης των διαδικασιών και για τις υποθέσεις αυτές.
Τέλος, είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η Γραμματεία παρακολουθεί συστηματικά τις εκκρεμείς υποθέσεις μέσω ειδικών στατιστικών δεικτών και ειδοποιήσεων που ενεργοποιούνται όταν δεν τηρείται το συμφωνημένο χρονοδιάγραμμα χειρισμού μιας υπόθεσης, ενώ η αξιολόγηση των νομικών της Γραμματείας γίνεται με βάση την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων που λαμβάνουν υπόψη και την παλαιότητα των υποθέσεων.
«Η χρήση των ψηφιακών εργαλείων μπορεί αδιαμφισβήτητα να βελτιώσει την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και να κάνει τις σχετικές διαδικασίες πιο αποτελεσματικές»
Ποια είναι η γνώμη σας για την ψηφιοποίηση της δικαιοσύνης;
Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν αλλάξει την επικοινωνία, την εκπαίδευση, την εργασία, την ίδια μας την ζωή. Είναι πλέον η νέα πραγματικότητα που προφανώς επηρεάζει και την δικαιοσύνη. Η χρήση των ψηφιακών εργαλείων μπορεί αδιαμφισβήτητα να βελτιώσει την πρόσβαση στη δικαιοσύνη και να κάνει τις σχετικές διαδικασίες πιο αποτελεσματικές. Πρέπει όμως να υπάρχει και το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο, ένα ασφαλές περιβάλλον επικοινωνίας, το οποίο θα προστατεύει τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται για δικονομικούς σκοπούς. Το Δικαστήριο ήδη εδώ και πολλά χρόνια διαθέτει πρωτοπόρα τεχνολογικά συστήματα, τα οποία του επέτρεψαν να προσαρμοστεί εύκολα στα νέα δεδομένα της πανδημίας, εισάγοντας για παράδειγμα άμεσα την τηλεδιάσκεψη στις συνεδριάσεις των Τμημάτων και στις ακροάσεις του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης. Η περαιτέρω αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών αποτελεί μια από τις στρατηγικές προτεραιότητες μας.
Υπάρχει επικοινωνία του Δικαστηρίου με τα εθνικά δικαστήρια; Πώς εξασφαλίζεται αυτή η επικοινωνία και ποια τα οφέλη της;
Ο δικαστικός διάλογος είναι θεμελιώδης για το σύστημα προστασίας της Σύμβασης. Η ενίσχυση των δεσμών μεταξύ διεθνών και εθνικών Δικαστών και συνακόλουθα η ενίσχυση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί άλλη μια από τις στρατηγικές προτεραιότητες του Δικαστηρίου.
Το 2015 συστήθηκε με πρωτοβουλία του Δικαστηρίου το Δίκτυο Ανώτατων Δικαστηρίων (Superior Courts Network), ένα δίκτυο επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ του Δικαστηρίου του Στρασβούργου και των Ανώτατων Δικαστηρίων των Συμβαλλομένων Μερών. Με 102 Δικαστήρια 45 Κρατών, το δίκτυο αποτελεί σήμερα την μεγαλύτερη κοινότητα ευρωπαίων Δικαστών. Εκπρόσωποι (focal points) της Γραμματείας του Δικαστηρίου και των Ανώτατων Δικαστηρίων εξασφαλίζουν και διευκολύνουν αυτόν τον διάλογο. Ένας ειδικά διαμορφωμένος διαδικτυακός τόπος χρησιμεύει ως πλατφόρμα επικοινωνίας και δίνει τη δυνατότητα στα εθνικά δικαστήρια που συμμετέχουν στο δίκτυο να έχουν προνομιακή πρόσβαση σε νομολογιακά νέα, μελέτες και αναλύσεις του Δικαστηρίου.
Επίσης, το 2018 τέθηκε σε ισχύ το 16ο Πρωτόκολλο που έδωσε τη δυνατότητα στα Ανώτατα Δικαστήρια να υποβάλουν στο Δικαστήριο αιτήματα γνωμοδοτήσεων επί ζητημάτων αρχής σχετικά με την ερμηνεία ή την εφαρμογή των διατάξεων της Σύμβασης. Μέχρι σήμερα το Δικαστήριο έχει γνωμοδοτήσει σε τέσσερα τέτοια ερωτήματα κι ένα ακόμα εκκρεμεί ενώπιον του. Η δυνατότητα αυτή είναι ένα ακόμα σπουδαίο μέσο ενίσχυσης του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ του Δικαστηρίου του Στρασβούργου και των εθνικών δικαστηρίων.
Παράλληλα, το Δικαστήριο προσκαλεί συχνά εκπροσώπους των εθνικών δικαστηρίων να συμμετάσχουν σε διάφορες δράσεις του ενώ στηρίζει και τις αποσπάσεις (secondments) ή επισκέψεις κατάρτισης (study visits) εθνικών δικαστών για να αποκτήσουν την πρακτική εμπειρία εργασίας στο Δικαστήριο. Στόχος αυτών των πρωτοβουλιών δεν είναι μόνο η ευρύτερη διάδοση και κατανόηση της νομολογίας του Δικαστηρίου, αλλά η θεσμοθέτηση ενός ουσιαστικού και γόνιμου διαλόγου με τα εθνικά δικαστήρια με απώτερο σκοπό την σταδιακή εναρμόνιση των αρχών και κανόνων προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Όπως λέμε συχνά, ο φυσικός δικαστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ο εθνικός δικαστής, από τα χέρια του οποίου περνάνε πρώτα οι υποθέσεις που καταλήγουν στο Στρασβούργο κι ο οποίος διαδραματίζει συνεπώς καθοριστικό ρόλο για την αποφυγή ή την μείωση των παραβιάσεων της Σύμβασης.
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου με τη Γενική Γραμματέα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Μαριαλένα Τσίρλη.
Ποιο είναι το όραμά σας για το Δικαστήριο; Ποιο θα θέλατε να είναι το αποτύπωμα που θα αφήσει η θητεία σας ως Γενικής Γραμματέως;
Το Δικαστήριο αντιμετωπίζει μια σειρά ενδογενών και εξωγενών προκλήσεων, τις οποίες πρέπει να διαχειριστεί με επιτυχία ώστε να διατηρήσει το κύρος και την αποτελεσματικότητα του, εξασφαλίζοντας έγκαιρη κι ουσιαστική δικαστική προστασία σε όσους προσφεύγουν σε αυτό. Οι αποφάσεις του πρέπει να διακρίνονται για την ποιότητά τους και να εκτελούνται από τα καθ’ ου Κράτη. Προς την κατεύθυνση αυτή εργαζόμαστε καθημερινά, έχοντας ως προτεραιότητα την βελτίωση των διαδικασιών του Δικαστηρίου και την πιο αποδοτική διαχείριση των υποθέσεων που εκκρεμούν ενώπιον του.
«Όραμά μου να ενισχυθεί ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ως πυλώνα της ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης»
Πρόσφατα, το Δικαστήριο εισήγαγε μια νέα, πιο στοχευμένη, στρατηγική χειρισμού των υποθέσεων σημαντικής επίδρασης στην ευρωπαϊκή ή την εθνική έννομη τάξη (impact cases). Σε αυτή την νέα κατηγορία υποθέσεων, που εξετάζονται κατά προτεραιότητα, περιλαμβάνονται για παράδειγμα υποθέσεις που εγείρουν νέα ή σημαντικά ζητήματα για την εξέλιξη της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υποθέσεις που εγείρουν ζητήματα ηθικού ή κοινωνικού χαρακτήρα, καθώς και υποθέσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην αποσαφήνιση ή την αλλαγή της νομοθεσίας ή της πρακτικής σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Στόχος του Δικαστηρίου είναι να παραμείνει ένας επιδραστικός θεσμός, με γρήγορα αντανακλαστικά, ο οποίος αφουγκράζεται τις ανάγκες των κρατών-μερών και προσφέρει απαντήσεις στα πιο σημαντικά ερωτήματα που απασχολούν τις ευρωπαϊκές έννομες τάξεις όσο τα ερωτήματα αυτά είναι ακόμα εκκρεμή.
Το στοίχημα όμως του Δικαστηρίου είναι να μην αφήσει καμία προσφυγή αναπάντητη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μια από τις καινοτομίες της περασμένης χρονιάς ήταν η εισαγωγή για τις υποθέσεις που εξετάζονται από τριμελείς Επιτροπές ενός νέου τύπου απόφασης που δεν ξεπερνά ορισμένο αριθμό λέξεων και η επιμόρφωση του νομικού προσωπικού της Γραμματείας σε έναν σύντομο και περιεκτικό τρόπο γραφής – μια δύσκολη άσκηση που επιτρέπει όμως στο Δικαστήριο να επικεντρώνεται στα ουσιώδη και που επιταχύνει σημαντικά τις διαδικασίες. Παρακολουθώ στενά την εφαρμογή των νέων αυτών μεθόδων εργασίας κι ευελπιστώ ότι θα συμβάλλουν αποφασιστικά στην επίτευξη των στρατηγικών στόχων του Δικαστηρίου.
Εκτός όμως από την εύρυθμη λειτουργία και την αποτελεσματική διαχείριση των εκάστοτε κρίσεων, το όραμά μου είναι να ενισχυθεί ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ως πυλώνα της ευρωπαϊκής δημόσιας τάξης. Το Δικαστήριο δεν περιορίζεται σε μια θεωρητική διαπίστωση παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα Κράτη: με τον δυναμικό τρόπο που ερμηνεύει κι εφαρμόζει την Σύμβαση προωθεί τα ιδεώδη και τις αξίες μιας δημοκρατικής κοινωνίας, ενισχύει το κράτος δικαίου, και συντελεί στην δημιουργία ενός ενιαίου χώρου προστατευόμενων δικαιωμάτων με κοινά χαρακτηριστικά. Όπως λέγεται, το Δικαστήριο είναι «η συνείδηση της Ευρώπης» και ευχή μου είναι να εναρμονιστεί πλήρως η προστασία των δικαιωμάτων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Ο προσωπικός μου στόχος είναι να ανταποκριθώ στις προσδοκίες των Δικαστών που με τίμησαν με την ψήφο τους, των συναδέλφων μου που περιμένουν συνετή και αποτελεσματική διοίκηση μέσα σε ένα υγιές κι ευχάριστο εργασιακό περιβάλλον, των γυναικών που βλέπουν στο πρόσωπο μου άλλη μια κατάκτηση, και όλων εκείνων που στηρίζουν το Δικαστήριο και προσβλέπουν σε αυτό ως βασικό μηχανισμό προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη.