Το NB Daily, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία (3 Δεκεμβρίου), μοιράζεται δύο αποσπάσματα/εισηγήσεις από το Τρίτο Φόρουμ της Θεσσαλονίκης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Το έργο «Τα δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρία, σε νομική και κοινωνική συζήτηση» κυκλοφορεί από τη Νομική Βιβλιοθήκη.
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες ως «εργαλείο» για τη βελτίωση της καθημερινότητας των Ατόμων με Αναπηρία
Του Ιωάννη Λυμβαίου*
Στις 13 Δεκεμβρίου 2006 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε τη «Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες» και το Προαιρετικό Πρωτόκολλο. Μια στιγμή σταθμός στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, μάλιστα, για τα άτομα με αναπηρία, αφού μέχρι τότε αυτά παρέμεναν «μη ορατά» για το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Σύμβαση στάθηκε αφετηρία για την αναγνώριση των ατόμων με αναπηρία, τα οποία πλέον αντιμετωπίζονται ως υποκείμενα (φορείς δικαιωμάτων) και όχι ως αντικείμενα οίκτου, όπως δυστυχώς προσεγγίζονται από την πλειονότητα των γιατρών.
Η Σύμβαση, την οποία υπέγραψε η Ελλάδα τον Μάρτιο του 2007 και κυρώθηκε τον Απρίλιο του 2012 με τον Ν 4074/2012, καθορίζει τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, διευκρινίζει τις υποχρεώσεις του κράτους, καθώς και όλων των πολιτών ως προς τον σεβασμό των δικαιωμάτων τους, προωθεί τη συμπεριληπτική και προσβάσιμη ανάπτυξη για τα άτομα με αναπηρία, απαιτεί την υιοθέτηση της δικαιωματικής προσέγγισης για την αναπηρία.
Έννοιες όπως η ισότητα, η προσβασιμότητα, η ανεξαρτησία, η αυτονομία, η κοινωνική ένταξη, η κοινωνική δικαιοσύνη, δίνουν το στίγμα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της καθημερινότητας των ατόμων με αναπηρία.
Το 2019, το ελληνικό κράτος αξιολογήθηκε από την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, στο πλαίσιο των υποχρεώσεών του για τον τρόπο με τον οποίο εναρμονίζει/συμμορφώνει το νομοθετικό πλαίσιο με τις διατάξεις της Σύμβασης, καθώς και για τις δράσεις που θα αναλάμβανε να υλοποιήσει για την κοινωνική συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία. Την αξιολόγηση ακολούθησε η δημοσίευση των Τελικών Παρατηρήσεων και Συστάσεων της Επιτροπής προς το ελληνικό κράτος, στις οποίες περιλαμβάνονται και εντοπίζονται όλα εκείνα τα σημεία, στα οποία εξακολουθεί η χώρα μας να μην ανταποκρίνεται στους όρους της Σύμβασης και ταυτόχρονα επισημειώνονται και τα σημεία που χρήζουν αλλαγής, με στόχο τη βελτίωση της καθημερινότητας των ατόμων με αναπηρία.
Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία ήταν συνεχώς παρούσα στη διαδικασία αυτή, επισημαίνοντας στην Επιτροπή όλα τα κωλύματα που τα άτομα με αναπηρία βιώνουν στην καθημερινότητά τους στη χώρα μας, ασκώντας έτσι μια πίεση στο ελληνικό κράτος προκειμένου να προχωρήσει στην εφαρμογή της Σύμβασης. Η πλειονότητα των Συστάσεων της Επιτροπής ενσωματώθηκε στο «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα Ατόμων με Αναπηρία», που από το 2020 αποτελεί το πρώτο σχέδιο δράσης που εκπονήθηκε στην Ελλάδα για τα άτομα με αναπηρία, με στόχο τη βελτίωση της καθημερινότητάς τους σε κάθε τομέα του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτιστικού και πολιτικού βίου στη χώρα μας.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι με ποιο τρόπο η Σύμβαση, της οποίας οι διατάξεις έχουν εξειδικευτεί στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης, θα είναι δυνατόν να λειτουργήσουν ως εργαλείο για τη βελτίωση της καθημερινότητας των ατόμων με αναπηρία. Προκειμένου να δοθεί απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, επιτρέψτε μου να παραθέσω μερικά από τα πιο σημαντικά παραδείγματα κωλυμάτων και περιορισμών, με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα άτομα αυτά καθημερινά, των οποίων εμποδίων η άρση θα συμβάλλει ουσιαστικά στη βελτίωση της καθημερινότητάς τους.
• Τα ζητήματα προσβασιμότητας του φυσικού, δομημένου και ψηφιακού περιβάλλοντος έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολιτών δύο κατηγοριών, με τα άτομα με αναπηρία να είναι αυτά που δυστυχώς μειονεκτούν έναντι των μη αναπήρων, διότι η καθημερινότητά τους εμπλέκεται με ένα σύνολο συνεχών προκλήσεων και ανυπέρβλητων κωλυμάτων στην προσπάθειά τους να ασκήσουν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους.
• Η ανυπαρξία προσβάσιμων δομών, καθώς και η νοοτροπία των μη αναπήρων ή η πεποίθησή τους ότι τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να ελέγχουν τη ζωή τους ή και να παίρνουν αποφάσεις για τη ζωή τους, δεν παύει να αποτελεί ένα σημαντικό εμπόδιο που επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητα των ατόμων αυτών, αφού πάντα εξαρτώνται από κάποιο άλλο άτομο είτε του οικείου είτε του φιλικού τους περιβάλλοντος.
• Οι καθημερινές συναλλαγές των ατόμων αυτών με φορείς του ιδιωτικού, του δημοσίου, του ευρύτερου δημοσίου τομέα, πολλές φορές δεν έχει θετική έκβαση. Αυτό συμβαίνει, διότι πάρα πολύ συχνά το προσωπικό, οι δημόσιοι λειτουργοί, δεν γνωρίζουν πώς πρέπει να συμπεριφέρονται στις συναλλαγές τους. Παραδείγματος χάρη, πολύ συχνά αισθάνονται αμήχανα και άβολα, αναπτύσσουν διάφορες φοβίες, τείνουν να εκδηλώσουν συμπεριφορές υπερ-προστατευτισμού γι’ αυτά ή διακατέχονται από μία αδυναμία επικοινωνίας με τα άτομα των διαφορετικών κατηγοριών αναπηρίας, καθώς δεν γνωρίζουν με ποιο τρόπο να τα προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ή τη στήριξή τους κατά τη συνδιαλλαγή τους με τα άτομα αυτά.
«Παράλληλα με τα εμπόδια προσβασιμότητας, πολλά προέρχονται και από τη συμπεριφορά δημόσιων λειτουργών στις συναλλαγές μαζί τους. Ένα αίτιο αυτής της συμπεριφοράς προέρχεται από τις προκαταλήψεις και τα αρνητικά στερεότυπα που έχουν επικρατήσει»
Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινότητά τους. Εξίσου σημαντικά εμπόδια εντοπίζονται στους περισσότερους τομείς, στην εργασία, στην εκπαίδευση, ακόμα και στην υγεία· επισημαίνουμε ότι ίδιες δυσκολίες εμφανίζονται και στην ενεργό συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή. Εμπόδια που, εντέλει, δεν επιτρέπουν στα άτομα με αναπηρία ή/και χρόνιες παθήσεις να απολαύσουν την καθημερινότητα τους, όπως τα άτομα χωρίς αναπηρία.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία «αυτόματα» προκύπτει από τη Σύμβαση και στοχεύει στη βελτίωση της καθημερινότητας των ατόμων τόσο με αναπηρία όσο και με χρόνιες παθήσεις. Η γέννησή του οφείλεται στις υποχρεώσεις του κράτους με βάση την εναρμόνιση του ελληνικού νομοθετικού πλαισίου με τις διατάξεις της Σύμβασης· εμπεριέχει δράσεις όλων των σχετικών τομέων της ζωής των ατόμων με αναπηρία. Αναφέρομαι αμέσως σε ορισμένες από τις σημαντικές δράσεις.
Αναφέρθηκα προηγουμένως στα ζητήματα προσβασιμότητας που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στο φυσικό, δομημένο και ψηφιακό περιβάλλον. Η διασφάλιση της προσβασιμότητας είναι αυτή που θα λειτουργήσει καταλυτικά στη δυνατότητα των ατόμων με αναπηρία ή/και με χρόνιες παθήσεις να ασκούν και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, ώστε να συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνία με τους πολίτες χωρίς αναπηρία.
– Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας
Το καλοκαίρι του 2021 συγκροτήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα η Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας. Η συγκρότηση και η θεσμοθέτηση της εν λόγω Αρχής ήταν ένα διαχρονικό αίτημα της ΕΣΑμεΑ και του αναπηρικού κινήματος της χώρας. Ο ρόλος της Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας είναι να αποτελέσει συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας υπό τον εκάστοτε Πρωθυπουργό, αποσκοπώντας στην προώθηση της καθολικής πρόσβασης των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Μέσω του ρόλου της, η Αρχή θα αναδείξει τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στο φυσικό, δομημένο και ψηφιακό περιβάλλον τοποθετώντας τα ζητήματα προσβασιμότητας στη διαμόρφωση των σύγχρονων πολιτικών του ελληνικού κράτους. Για το αναπηρικό κίνημα, η συγκρότηση και λειτουργία της εν λόγω Αρχής θα συμβάλλει σημαντικά στην άρση των διακρίσεων και των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα και, συνεπώς, θα διευκολύνει την ένταξή τους στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας, όπως προβλέπεται από τη Σύμβαση.
– Ηλεκτρονική πλατφόρμα καταγραφής προσβασιμότητας κτηρίων δημοσίου και ΟΤΑ
Ο σχεδιασμός και η λειτουργία της «Ηλεκτρονικής Πλατφόρμας Καταγραφής Προσβασιμότητας Κτηρίων του Δημόσιου και των ΟΤΑ» είναι ακόμα μια σημαντική ενέργεια που προβλέπεται από τη Σύμβαση. Mέχρι πρόσφατα δεν ήταν σαφές ποια είναι η πραγματική εικόνα της προσβασιμότητας των κτηρίων για τα άτομα αυτά, είτε ιδιόκτητων είτε μισθωμένων, όπως δικαστικών μεγάρων, νοσοκομείων, σχολείων κ.λπ., και πολύ περισσότερο αυτών της ελληνικής περιφέρειας. Η δημιουργία της πλατφόρμας αυτής έχει στόχο τον εντοπισμό και καταγραφή όλων αυτών των κτηρίων και στη συνέχεια τη διενέργεια επιτόπιων αυτοψιών για τον έλεγχο της προσβασιμότητάς τους για τα άτομα με αναπηρία, τον καθορισμό των αναγκαίων παρεμβάσεων, την εκτίμηση του κόστους της υλοποίησής τους και την εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων. Ευελπιστούμε στην υλοποίησή τους και θα συνδράμουμε για την επίτευξη του στόχου αυτού.
Η όλο και ευρύτερη χρήση του διαδικτύου αποτελεί σημαντικό παράγοντα των δύο τελευταίων δεκαετιών, σίγουρα δε και των μελλοντικών. Όμως, δυστυχώς, έπρεπε να βιώσουμε την πανδημική κρίση, για να γίνει απόλυτα ορατή και κατανοητή η πανανθρώπινη ανάγκη ανάπτυξης ενός «ψηφιακού κόσμου». Όλοι μας βιώσαμε τα μέτρα που πάρθηκαν για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού με αποτέλεσμα την αναστολή πολλών από τις διά ζώσης δραστηριότητες και συναλλαγές που συνηθίζαμε να έχουμε. Η λύση για την πραγματοποίηση των συναλλαγών αυτών μεταφέρθηκε στο ψηφιακό περιβάλλον και πρακτικές όπως η τηλε-εργασία, η τηλε-εκπαίδευση, η τηλε-διάσκεψη, οι ηλεκτρονικές συναλλαγές κ.λπ. πρωταγωνιστούν στην καθημερινότητα όλων μας τα τελευταία χρόνια. Αν δεν υπήρχε η Σύμβαση και η έμφαση που δίνει στη διασφάλιση της προσβασιμότητας των ψηφιακών περιβαλλόντων στα άτομα με αναπηρία, τότε ο «ψηφιακός αποκλεισμός» τους από όλες τις προαναφερόμενες δραστηριότητες και συναλλαγές θα ήταν μια πραγματικότητα που θα επηρέαζε αρνητικά την καθημερινότητά τους. Προφανώς, προβλήματα υπάρχουν ακόμα. Ωστόσο, με τη Σύμβαση δίνεται η δυνατότητα διεκδίκησης και διασφάλισης της ισότιμης συμμετοχής και πρόσβασης των ατόμων αυτών στον «ψηφιακό κόσμο».
Η ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με αναπηρία και η ενεργή τους συμμετοχή στην κοινότητα αποτελούν δύο καίρια σημεία της Σύμβασης. Η ανεξάρτητη διαβίωση βασίζεται στην αρχή ότι τα άτομα με αναπηρία, ως υποκείμενα-φορείς δικαιωμάτων, έχουν τη δυνατότητα να παίρνουν αποφάσεις, να έχουν τον έλεγχο της ζωής τους, καθώς και να κάνουν τις δικές τους επιλογές.
Στη χώρα μας, οι μόνες δράσεις που αφορούσαν και αφορούν στην παροχή υπηρεσιών στα άτομα με αναπηρία εντός της κοινότητας, ήταν και είναι τα Κέντρα Διημέρευσης και Ημερήσιας Φροντίδας Ατόμων με Αναπηρία και οι Στέγες Υποστηριζόμενης Διαβίωσης (ΣΥΔ)· και οι δύο αυτοί τύποι δομών στη συντριπτική τους πλειονότητα ιδρύθηκαν και λειτουργούν από Συλλόγους Γονέων των Ατόμων με Αναπηρία στη χώρα, τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Ατόμων με Αναπηρία και τις Στέγες Ανεξάρτητης Διαβίωσης Ατόμων με Ψυχιατρικές Παθήσεις.
Η θεσμοθέτηση της υπηρεσίας «Προσωπικός Βοηθός» τον Σεπτέμβριο του 2021, αποτελούσε ένα διαχρονικό αίτημα του αναπηρικού κινήματος. Η ΕΣΑμεΑ συμμετείχε ενεργά σε όλη τη διαδικασία θεσμοθέτης της υπηρεσίας έχοντας ως προτεραιότητα να διασφαλιστεί ότι η «φωνή» των ατόμων με αναπηρία θα ακουστεί και θα ληφθεί υπόψη στη διαμόρφωση του νομικού πλαισίου της υπηρεσίας αυτής.
Ο «Προσωπικός Βοηθός» αποτελεί μία σπουδαία κατάκτηση για την ενίσχυση της διαβίωσης των ατόμων με αναπηρία στην κοινότητα, ωστόσο χρειάζεται η ελληνική πολιτεία σε απόλυτη συνεργασία με το αναπηρικό κίνημα, την ΕΣΑμεΑ, να οργανώσει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο λεπτομερώς τη σωστή εφαρμογή του «Προσωπικού Βοηθού», έτσι ώστε τα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα να έχουν στην ουσία τη δυνατότητα να επιλέγουν τα ίδια ό,τι θέλουν να κάνουν για την ικανοποίηση των προσωπικών και κοινωνικών προσδοκιών και αναγκών τους, καθώς και για την ενεργό συμμετοχή τους στην κοινωνία, όπως προβλέπει το άρθρο 19 της Σύμβασης.
Ωστόσο, εξαιρετικά σημαντικό είναι η ελληνική πολιτεία να χαράξει και να θεσπίσει μία Εθνική Στρατηγική Αποϊδρυματοποίησης, Επανένταξης και Στήριξης της Κοινωνικής Ένταξης των ατόμων με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις.
[…]
Όπως ανέφερα νωρίτερα, τα άτομα με αναπηρία πολλές φορές αντιμετωπίζουν σοβαρά κωλύματα κατά τις συναλλαγές τους. Παράλληλα με τα εμπόδια προσβασιμότητας, πολλά προέρχονται και από τη συμπεριφορά δημόσιων λειτουργών στις συναλλαγές μαζί τους. Ένα αίτιο αυτής της συμπεριφοράς προέρχεται από τις προκαταλήψεις και τα αρνητικά στερεότυπα που έχουν επικρατήσει για τα άτομα με αναπηρία, τα οποία δεν θεωρούνταν ως άτομα που έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους μη ανάπηρους. Δεύτερο αίτιο είναι η μη εκπαίδευση και εξοικείωση των δημόσιων λειτουργών με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες των ατόμων αυτών κατά τις συναλλαγές τους, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες αναπηρίας και έτσι δημιουργούνται προβλήματα κατά την επικοινωνία τους.
Ωστόσο, η Σύμβαση και οι υποχρεώσεις που προκύπτουν από αυτήν για την υλοποίησή της, μετά την ενσωμάτωσή της στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης, έχει συμβάλει σταδιακά ώστε ολοένα και περισσότεροι φορείς ή υπηρεσίες να οργανώνουν σεμινάρια με στόχο την επιμόρφωση των στελεχών τους αναφορικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, στο πώς θα πρέπει να συμπεριφέρονται απέναντι στα άτομα αυτά, γνωρίζοντας εκείνα τα στοιχεία ή εκείνες τις λεπτομέρειες που είναι σημαντικό να τηρούν κατά τις συναλλαγές τους με αυτά.
[…]
Εν κατακλείδι, η γνώση των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία, οι πολιτικές της Πολιτείας με την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων, προγραμμάτων και δράσεων για την προάσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων αυτών, είναι βέβαιο πως είναι το σημαντικότερο «εργαλείο» όχι μόνο για τη βελτίωση των συναλλαγών ή την προσβασιμότητα, αλλά και για τη βελτίωση της καθημερινότητας, κάθε πτυχής της κοινωνικής οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής των ανθρώπων με αναπηρία ή/και με χρόνιες παθήσεις, όπως και των οικογενειών τους, απονέμοντάς τους το σεβασμό που τους αξίζει ως πολίτες.
* Ο Ιωάννης Λυμβαίος είναι Οργανωτικός Γραμματέας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία.
Τα δικαιώματα των παιδιών με αναπηρία
Της Φωτεινής Ζαφειροπούλου*
Το προστατευτικό πλαίσιο των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών των παιδιών με αναπηρία ορίζεται, καταρχάς, από το Σύνταγμα της χώρας μας. Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 21 του Συντάγματος, η οικογένεια, η μητρότητα και η παιδική προστασία τελούν υπό την προστασία του κράτους. Επιπρόσθετα στην παρ. 3 του ίδιου άρθρου αναφέρεται ότι το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της αναπηρίας.
Στα άρθρα 23 και 24 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του παιδιού, την οποία η χώρα μας κύρωσε με το Ν 2101/1992, περιλαμβάνονται συγκεκριμένες διατάξεις για τα παιδιά με αναπηρία και τους γονείς και κηδεμόνες τους. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα των παιδιών με αναπηρία στην αξιοπρεπή διαβίωση, καθώς και το δικαίωμα των γονέων-κηδεμόνων στη δωρεάν παροχή ειδικής φροντίδας και στήριξης για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών με αναπηρία στην εκπαίδευση, επιμόρφωση, επαγγελματική κατάρτιση, περίθαλψη, ιατρική θεραπεία και αποκατάσταση, ψυχαγωγία, ώστε να επιτυγχάνεται η κοινωνική τους ένταξη και η προσωπική τους ανάπτυξη.
Τέλος, στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (Ν 4074/2012), σύμφωνα με το άρθρο 7 η χώρα οφείλει να λάβει όλα τα απαιτούμενα μέτρα για να διασφαλίσει την πλήρη απόλαυση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, σε ίση βάση με τα υπόλοιπα παιδιά, να διασφαλίσει ότι τα παιδιά με αναπηρία έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους ελεύθερα σε όλα τα θέματα που έχουν επιπτώσεις στη ζωή τους και να παρέχει την κατάλληλη βοήθεια σε σχέση με την ηλικία και την αναπηρία τους. Ασφαλώς, το συμφέρον του παιδιού πρέπει να είναι πρωταρχικής σημασίας. Σύμφωνα με το άρθρο 16 της ίδιας Σύμβασης, η χώρα οφείλει να θέσει σε ισχύ αποτελεσματική νομοθεσία και πολιτικές προκειμένου να προστατεύσει τις γυναίκες και τα παιδιά με αναπηρία από τη βία, την εκμετάλλευση και την κακομεταχείριση, ενώ στο άρθρο 24 αναφέρεται ότι η χώρα πρέπει να προχωρήσει στην εφαρμογή μοντέλου συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, αίροντας τον μέχρι σήμερα απαράδεκτο διαχωρισμό ανάμεσα σε εκπαίδευση και ειδική αγωγή.
Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα;
Καταρχάς, δεν υπάρχουν οργανώσεις αυτοεκπροσώπησης. Πεποίθησή μας αποτελεί ότι χρειάζεται ενίσχυση των δράσεων και θέσπιση μηχανισμού, που να προβλέπει τη συμμετοχή και των ίδιων των παιδιών στη λήψη αποφάσεων για θέματα που αφορούν στη ζωή τους (π.χ. αποφάσεις που αφορούν στην αναδοχή, στην υιοθεσία, στη διαβίωση σε μονάδες κλειστής περίθαλψης κ.λπ.). Σήμερα, οι οικογένειες μέσα από συλλόγους και οργανώσεις έχουν αποκλειστικά αναλάβει τον ρόλο της προάσπισης των δικαιωμάτων των παιδιών τους με κύριο εκφραστή την Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωματείων Γονέων και Κηδεμόνων Ατόμων με Αναπηρίες.
Τόσο στην υγεία και όσο και στην αποκατάσταση, σημειώνονται σοβαρές ελλείψεις στην προσβασιμότητα κτηριακών εγκαταστάσεων, στον εξοπλισμό και στελέχωση εξειδικευμένων οδοντιατρικών μονάδων, στις δημόσιες δομές για την αποθεραπεία και την εξωνοσοκομειακή φροντίδα. Λείπουν, επίσης, προγράμματα πρώιμης παρέμβασης, με άμεση συνέπεια οι οικογένειες να στρέφονται στον ιδιωτικό τομέα.
«Πεποίθησή μας αποτελεί ότι χρειάζεται ενίσχυση των δράσεων και θέσπιση μηχανισμού, που να προβλέπει τη συμμετοχή και των ίδιων των παιδιών στη λήψη αποφάσεων για θέματα που αφορούν στη ζωή τους»
Όσον αφορά στην εκπαίδευση, παρατηρείται ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών με αναπηρίες να φοιτούν στα γενικά σχολεία χωρίς, ωστόσο, να απολαμβάνουν κάποια εξειδικευμένη υποστήριξη. Ο αριθμός δραματικά περιορίζεται κατά τη μετάβαση από την πρωτοβάθμια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με αποτέλεσμα να υστερούν και οι μαθητές που έτυχαν εξειδικευμένης υποστήριξης. Σχετικά με τα Τμήματα Ένταξης και την Παράλληλη Στήριξη, που αποτελούν βασικούς πυλώνες της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, αναγκαία είναι η αξιολόγηση, η επανεξέταση και η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου και της εφαρμογής του.
Αναφορικά με τη διαβίωση σε κοινότητα και την κοινωνική ένταξη των παιδιών με αναπηρία, παρά το γεγονός ότι έχει εκπονηθεί σχέδιο εθνικής στρατηγικής, μέχρι σήμερα η πολιτεία στερείται εθνικής στρατηγικής στον τομέα της αποϊδρυματοποίησής τους και της απόρριψης της ιδρυματοποίησης, οι δε ενέργειες που έχουν συντελεστεί είναι αποσπασματικές προς αυτήν την κατεύθυνση (Πιλοτικό Πρόγραμμα 2018 που δεν ολοκληρώθηκε παρά τις αρχικές προβλέψεις). Αξίζει να τονιστεί ότι η ιδρυματοποίηση ως συνθήκη αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης περιστατικών κακοποίησης και παραβίασης των δικαιωμάτων των παιδιών με αναπηρία, καθώς και της διαβίωσής τους σε συνθήκες μη αξιοπρεπείς (Λεχαινά, Σκαραμαγκάς κ.α.)· περιορίζει δε σημαντικά τις δυνατότητες προσωπικής ανάπτυξης και κοινωνικής ένταξης.
Όσον αφορά στο δικαίωμα της μη εκμετάλλευσης, της μη βίας και της μη κακοποίησης, επισήμως δεν έχουν συγκεντρωθεί στοιχεία. Αυτό το τελευταίο πρέπει να μας προβληματίζει και να μη μας καθησυχάζει. Τέτοιου είδους περιστατικά συχνά παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ.
Επιλογικά, μετά την εξέταση της χώρας από την αρμόδια επιτροπή των ΗΕ στις 24.9.2019 στη Γενεύη, με την παρουσία και της εθνικής αντιπροσωπευτικής μας οργάνωσης (ΕΣΑμεΑ), υποβλήθηκαν συστάσεις για την υλοποίηση της Σύμβασης προς την κυβέρνηση, οι οποίες αφορούσαν στο σύνολο των άρθρων της. Αποτέλεσμα των συστάσεων αυτών, καθώς και των συστηματικών και στοχευμένων παρεμβάσεων του Αναπηρικού Κινήματος της χώρας, ήταν το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ, το οποίο, αφού τέθηκε σε διαβούλευση ισχύει από το 2021. Το ότι καταρτίστηκε αυτό το Σχέδιο Δράσης σημαίνει ότι έχει αρχίσει στη χώρα μας να γίνεται πιστευτό ότι οι επικυρωμένες από τη Βουλή διεθνείς συμβάσεις δεν είναι απλά μανιφέστα, αλλά δεσμεύσεις, που η μη τήρησή τους περιθωριοποιεί τη χώρα στο διεθνές στερέωμα και μπορεί να επισύρει ακόμη και κυρώσεις.
* Η Φωτεινή Ζαφειροπούλου είναι Γενική Γραμματέας της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Σωματείων Γονέων και Κηδεμόνων Ατόμων με Αναπηρίες.