Πώς βλέπουν τα πρόσωπα-κλειδιά την Κεφαλαιαγορά σήμερα, κυρίως όμως την επόμενη μέρα; Η Ελλάδα με τη μικρή της αγορά μπορεί να είναι συγκρατημένα αισιόδοξη για το αύριο, σε ένα περιβάλλον αστάθειας και πληθωριστικών πιέσεων; Υπάρχει, άραγε, τρόπος οι μικροί παίκτες της αγοράς, δηλαδή τα νοικοκυριά, να «πεισθούν» ότι οι αποταμιεύσεις πρέπει να μετατραπούν σε επενδύσεις; Μήπως, όμως, μία τέτοια συζήτηση προϋποθέτει έναν οικονομικό εγγραμματισμό, στον οποίο δεν έχουμε και τις καλύτερες επιδόσεις;
Σε αυτά και πολλά ακόμη ενδιαφέροντα ερωτήματα απάντησαν φορείς και ρυθμιστές της Κεφαλαιαγοράς την Παρασκευή 19 Απριλίου, στο τελευταίο πάνελ του Συνεδρίου της Νομικής Βιβλιοθήκης για τις Εισηγμένες Εταιρίες, τον συντονισμό του οποίου ανέλαβε ο Παναγιώτης Μπερνίτσας, επικεφαλής εταίρος της δικηγορικής εταιρείας Bernitsas Law Firm. Στο πλαίσιο της συζήτησης, έλαβαν μέρος τα εξής πρόσωπα: Γιώργος Ζανιάς (πρόεδρος του ΔΣ της Eurobank), Σωκράτης Λαζαρίδης (Σύμβουλος Διοίκησης του Ομίλου Χρηματιστηρίου Αθηνών), Χρήστος Χατζηεμμανουήλ (Καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επισκέπτης Καθηγητής του τμήματος Νομικής του LSE), Γιώργος Χατζηνικολάου (Πρόεδρος της Τράπεζας Πειραιώς) και η Βασιλική Λαζαράκου (Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς).
Παναγιώτης Μπερνίτσας
«Το κραχ του 1999 είναι έως και σήμερα χαραγμένο στη μνήμη των περισσότερων πολιτών»
Αρχικά, ο επικεφαλής εταίρος της δικηγορικής εταιρείας Bernitsas Law Firm κ. Μπερνίτσας σημείωσε ότι αυτή τη στιγμή η Ελλάδα διανύει έναν ενάρετο κύκλο στο πεδίο της Οικονομίας. Όπως τόνισε, οι πολιτικοί κίνδυνοι έχουν εξαλειφθεί, οι αναπτυξιακοί ρυθμοί είναι βελτιωμένοι, ενώ είμαστε πολύ κοντά στην απόκτηση της επενδυτικής βαθμίδας. Υπάρχουν, όπως παρατήρησε, επενδύσεις που είναι αρκετά σημαντικές και διαρκώς αυξάνουν, παράλληλα δε και το Χρηματιστήριο, αν και ασθμαίνοντας, βρίσκεται ομοίως σε ανοδική τροχιά.
Περαιτέρω, υπογράμμισε ότι μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση, ενώ ευλόγως θα αναμέναμε ότι με βάση τους αναπτυξιακούς ρυθμούς θα μπορούσε να υπάρχει ένας συνωστισμός στο Χρηματιστήριο, αυτός ο συνωστισμός δεν παρατηρείται. Αντιθέτως υπάρχουν κάποιες πολύ επιτυχημένες καινούριες εισαγωγές, δεν υπάρχει όμως, όπως χαρακτηριστικά σημείωσε, «αυτή η σπουδή που υπήρχε παλιότερα».
Τέλος, προτού δώσει τον λόγο στον κ. Ζανιά, επεσήμανε ότι οι Έλληνες είμαστε ένας λαός με κοντή μνήμη, εντούτοις παρά το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, οι τραυματικές εμπειρίες του 1999 εξακολουθούν να υπάρχουν. Επρόκειτο για μία εποχή στην οποία, όπως εκτίμησε, οι Αρχές αλλά και οι παίκτες της αγοράς δεν στάθηκαν στο ύψος που οι περιστάσεις απαιτούσαν και αυτό έως και σήμερα είναι χαραγμένο στη μνήμη των περισσότερων πολιτών.
Γιώργος Ζανιάς
«Στις 16 Ιουνίου του 2010 πληροφορήθηκα πρώτος την απώλεια της επενδυτικής βαθμίδας»
Τη συζήτηση συνέχισε κ. Ζανιάς – κομβικό πρόσωπο τα χρόνια της κρίσιμης δεκαετίας και σημερινός πρόεδρος του ΔΣ της Eurobank -, ο οποίος υπενθύμισε ότι οι κακουχίες δεν σταμάτησαν το 1999, ιδίως αν αναλογιστούμε ότι οι μετοχές των τραπεζών μηδενίστηκαν και μέσα στην κρίση.
Στη σημερινή περίοδο, όπως παρατήρησε, οι ελληνικές επιχειρήσεις χρειάζονται περισσότερα κεφάλαια, καθότι μετά την κρίση τα κεφάλαια μειώθηκαν. Πάντοτε ήταν τραπεζοκεντρικό το ελληνικό επιχειρείν, ωστόσο, όπως παρατήρησε, τώρα «έχει παραγίνει το κακό».
Περαιτέρω, επεσήμανε ότι στο βαθμό που το Χρηματιστήριο αποτελεί καθρέφτη της οικονομίας, πρέπει να είμαστε μεσοπρόθεσμα αισιόδοξοι. Άλλωστε, μετά την υγειονομική κρίση της Covid-19 και τη μεγάλη μείωση του ΑΕΠ, το εθνικό εισόδημα έχει ανέβει κατά 16%. Παρόλα αυτά, η μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού, για τον λόγο αυτό πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση και στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, η οποία αποτελεί και βασικό δείκτη για τις επενδυτικές κινήσεις στη χώρα. Έτσι, λοιπόν, τα μεσοπρόθεσμα περιθώρια ανάπτυξης θα πρέπει ολοένα να βελτιώνονται μέσα από τις μεταρρυθμίσεις, ώστε τελικώς να επιτύχουμε την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Πρόκειται, όπως επί λέξει παρατήρησε, «για ένα παράθυρο ευκαιρίας που δεν πρέπει να χαθεί».
Περαιτέρω, τόνισε ότι, το γεγονός πως η χώρα σήμερα βρίσκεται σε μία καλή οικονομική τροχιά οφείλεται μεταξύ άλλων και στις πολλές μεταρρυθμίσεις που συντελέστηκαν τη δύσκολη εποχή των μνημονίων. Επιπλέον, σύμφωνα με τον κ. Ζανιά, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι μέσα στο μεγάλο δεινό της υγειονομικής κρίσης, η Ελλάδα απέσπασε αρκετά ευρωπαϊκά κονδύλια, υψηλότερα εν συγκρίσει με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως λόγω των προβληματικών της δεικτών σε αρκετούς τομείς.
Ο ίδιος, κάνοντας μία ιστορική επισήμανση και προσπαθώντας να δείξει ότι η χώρα πρέπει να διατηρήσει την αξιοπιστία της, σημείωσε ότι προτού εισέλθουμε στην περίοδο της κρίσης βρισκόμασταν πέντε βαθμίδες παραπάνω σε σχέση με σήμερα. Αυτό, όπως τόνισε, είναι κρίσιμο, για να εργαζόμαστε διαρκώς για ακόμη καλύτερες ημέρες στην οικονομία και να μην είμαστε υπερενθουσιώδεις.
Επιπλέον, επέμεινε ιδιαίτερα στη θέση ότι, η Ελλάδα δεν έχει αποταμιεύσεις. Ο ρυθμός αποταμίευσης των νοικοκυριών είναι μείον 1%, «τρώμε δηλαδή από τα έτοιμα», όπως τόνισε, για να παρατηρήσει εν συνεχεία ότι πριν την κρίση είχαμε περισσότερες αποταμιεύσεις, ενώ πριν από το ευρώ ακόμη περισσότερες. Όσο πιο πίσω ανατρέξει κανείς, σε εποχές δηλαδή που η χώρα ήταν πιο φτωχή, θα διαπιστώσει ότι είχαμε όλο και περισσότερες αποταμιεύσεις. Με σημερινούς αριθμούς, τα νοικοκυριά έχουν ρυθμό αύξησης των αποταμιεύσεων μείον 1%, όταν στην Ευρώπη είναι συν 10%.
Κλείνοντας, επεσήμανε ότι, η γεωπολιτική αστάθεια με τους δύο πολέμους στη γειτονιά μας ενδέχεται να απομακρύνει ξένα κεφάλαια. Είναι αναγκαίο, συνεπώς, να έχουμε εθνικούς πόρους για να μπορούμε να αναπτυσσόμαστε και με τις δικές μας δυνάμεις, όπως παρατήρησε. Τέλος, σύμφωνα με τον κ. Ζανιά, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι η ελληνική οικονομία δεν είναι το 100% της οικονομίας, και τούτο διότι το 40% βρίσκεται υπό αναδιάρθρωση, ακριβέστερα βρίσκονται στους servicers 70 δις δανείων.
Σωκράτης Λαζαρίδης
«Η πιο απολαυστική περίοδος της ζωής μου ήταν όταν ταξίδευα με τους τραπεζικούς θεματοφύλακες σε όλη την Ευρώπη για να εξηγήσουμε στους brokers πώς λειτουργεί η Ελλάδα»
Εν συνεχεία, ο Σύμβουλος Διοίκησης του Ομίλου Χρηματιστηρίου Αθηνών κ. Λαζαρίδης σημείωσε ότι οι ενδείξεις για την αξιοποίηση του Χρηματιστηρίου σήμερα είναι πάρα πολύ καλές. Πιο συγκεκριμένα, είχαμε μια αποκρατικοποίηση έπειτα από πάρα πολύ καιρό, την εισαγωγή ακόμη μίας τράπεζας καθώς και μια σειρά από εκδόσεις ομολόγων. Αυτό είναι σημαντικό, διότι είναι καλό, όπως υπογράμμισε, να προσεγγίζουμε πάντα το θέμα με την αισιόδοξη και την ουσιαστική πλευρά, δεδομένου ότι η πρωτογενής αγορά δεν λειτουργεί με όρους καθημερινής αγοράς. Όπως μάλιστα παρατήρησε: «Η πρωτογενής αγορά διεκδικεί μία πολύ σοβαρή προετοιμασία για να μπορέσει κάποιος να την αξιοποιήσει», για να συμπληρώσει ότι: «το Χρηματιστήριο ως δευτερογενής αγορά πάντα λειτουργεί καθημερινά, αλλά το μεγάλο θέμα είναι η λειτουργία της Κεφαλαιαγοράς ως μηχανισμός άντλησης κεφαλαίων για τις επιχειρήσεις».
Ακολούθως, επεσήμανε ότι η Ευρώπη το 1994, έτος κατά το οποίο πρωτοπήγε στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Χρηματιστηρίων, είχε τους δύο ίδιους στόχους που εξακολουθεί να έχει έως και σήμερα. Ο ένας αφορούσε την περίφημη Eurolist, μία ενιαία αγορά που θα συστέγαζε όλες τις επιχειρήσεις και ο δεύτερος αφορούσε τις χρηματοδοτήσεις, κάτι εξαιρετικά κρίσιμο διότι, όπως σημείωσε, «αν δεν έχεις ένα φυτώριο να χρηματοδοτήσεις, δεν μπορείς να εξασφαλίσεις τις επόμενες δεκαετίες της οικονομίας σου, ιδιαίτερα σε μία περίοδο όπως την τελευταία τριακονταετία, δηλαδή από το 1994 μέχρι σήμερα, που όλα γύρω μας αλλάζουν στο επίπεδο του παραγωγικού ιστού, όχι μόνο στην Ελλάδα, παγκοσμίως».
Μάλιστα, ο κ. Λαζαρίδης υπογράμμισε ότι μέγα ζητούμενο για τις επιχειρήσεις είναι να σέβονται τους μετόχους, διότι αν δεν είναι στο DNA της εταιρείας να σέβεται το μέτοχό της, τον άνθρωπο δηλαδή που της δίνει χρήματα για να προχωρήσει, αργά ή γρήγορα η ίδια εταιρεία θα βρεθεί αντιμέτωπη με σοβαρές προκλήσεις. Το ίδιο, μάλιστα, τόνισε και για την περίπτωση των δικηγόρων, οι οποίοι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αποφυγή οικονομικών κινδύνων – αποσπώντας το θερμό χειροκρότημα του νομικού κοινού.
Χρήστος Χατζηεμμανουήλ
«Αντί να επενδύσουμε στο χρηματιστήριο, προτιμούμε να έχουμε ακινητοποιημένους πόρους σε τρεχούμενους λογαριασμούς»
Ακολούθως, τον λόγο έλαβε ο Καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και επισκέπτης Καθηγητής του τμήματος Νομικής του LSE κ. Χατζηεμμανουήλ, ο οποίος επεσήμανε ότι πλέον παρατηρείται πολύ εντονότερος δημόσιος διάλογος για την επιτάχυνση και ολοκλήρωση της περίφημης Ευρωπαϊκής Ένωσης Κεφαλαιαγορών.
Κάτι τέτοιο, όπως σημείωσε, έχει ξεκινήσει από το Φεβρουάριο, με γαλλογερμανική πρωτοβουλία, με στόχο να επιτευχθούν ταχύτερα αποτελέσματα στην κατεύθυνση της ενοποίησης. Βέβαια, όπως με έμφαση σημείωσε, η σκέψη για την ενοποίηση των Κεφαλαιαγορών πρωτοξεκίνησε το 1968, όχι το 2015 όταν εμφανίστηκε ο όρος Capital Markets Union. Ήδη από τότε είχε θεωρηθεί ότι είναι μείζον πρόβλημα για την Ευρώπη το γεγονός ότι δεν έχει μία ενιαία Κεφαλαιαγορά, ότι έχει για την ακρίβεια κατακερματισμένες Κεφαλαιαγορές. Για τον συγκεκριμένο λόγο, είχε τότε θεωρηθεί ότι η ΕΕ πρέπει να κινηθεί στην κατεύθυνση μιας οικονομίας που θα δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο Χρηματιστήριο, στην απευθείας χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, στο να μην είναι απολύτως τραπεζοκεντρική η οικονομία. Εντούτοις, παρά τη σύλληψη του προβλήματος ήδη από εκείνη την εποχή και παρά το γεγονός ότι υπήρξαν πολλές νομοθετικές πρωτοβουλίες, η ενιαία Κεφαλαιαγορά αποτελεί μέχρι σήμερα ένα σημαντικό υπό διεκδίκηση ζητούμενο. Το πρόβλημα δεν είναι νομικό, εάν ήταν νομικό, όπως παρατήρησε, η Ευρώπη σήμερα θα είχε ενιαίες Κεφαλαιαγορές. Το πρόβλημα έχει να κάνει με τον κατακερματισμό των δομών.
Επιπροσθέτως, σημείωσε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν στην Ευρώπη, στα χαρτοφυλάκια των ευρωπαϊκών νοικοκυριών 34 τρις. εκατομμύρια αποταμιεύσεις. Εξ αυτών, 34,5% παραμένουν σε τρεχούμενους λογαριασμούς. Αντί να επενδύσουμε, όπως τόνισε, στο Χρηματιστήριο, αντί να διευκολύνουμε τη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας ή των υποδομών, προτιμούμε να έχουμε ακινητοποιημένους πόρους οι οποίοι, όταν επενδύονται, αυτό λαμβάνει χώρα μέσω των funds, τα οποία εν πολλοίς διοικούνται από αμερικανικές μεγάλες εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων, άρα ένα μεγάλο κομμάτι πηγαίνει στην αμερικανική οικονομία ως χρηματοδότηση, τουτέστιν δεν επενδύεται στην Ευρώπη και σίγουρα δεν επενδύεται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Τέλος, επεσήμανε ότι η χώρα που πίεσε όσο καμία άλλη να προχωρήσουν τα Capital Markets Union τα τελευταία δύο χρόνια είναι η Γαλλία – η ίδια χώρα που διαφυλάσσει τα συμφέροντα του ΔΝΤ ως βάσεις για το σύστημα εκκαθάρισης συναλλαγών επί παραγώγων. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η γεωοικονομική, γεωστρατηγική και αναπτυξιακή λογική μίας Ευρώπης με αυτονομία, αναπτυξιακή δυναμική και ικανότητα να χρηματοδοτήσει μεγάλες τεχνολογίες και πράσινη ανάπτυξη συγκρούεται με κατεστημένα συμφέροντα στις επιμέρους εθνικές αγορές που αντιδρούν σε μία τέτοια ενοποίηση.
Γιώργος Χατζηνικολάου
«Απαιτείται η καλλιέργεια ενός οικονομικού αλφαβητισμού για τη διάχυση περισσότερων κεφαλαίων στην αγορά»
Η Κεφαλαιαγορά, όπως αρχικώς παρατήρησε ο πρόεδρος της Τράπεζας Πειραιώς κ. Χατζηνικολάου, δεν είναι με όρους αποκλειστικότητας το Χρηματιστήριο, αλλά ένα οικοσύστημα το οποίο επηρεάζεται και αποτελείται από πολλούς φορείς.
Ακολούθως, σημείωσε ότι πρέπει να πάρουμε ιδέες από τον τρόπο λειτουργίας της αμερικάνικης Κεφαλαιαγοράς, η οποία είναι κρίσιμο να αποτελέσει πρότυπο και για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προς την ίδια κατεύθυνση επεσήμανε ότι, το οικοσύστημα της προσφοράς στην Αμερική είναι αρκετά πλούσιο και ο κάθε επενδυτής έχει διαφορετικό επενδυτικό ορίζοντα. Έτσι, όπως τόνισε, «αυτή η αφθονία του συστήματος δίνει ένα τεράστιο βάθος στην αγορά», για να επισημάνει ότι αυτό που μας διδάσκει η αμερικάνικη αγορά είναι ότι κι εμείς πρέπει να εμπλουτίσουμε το σύστημα μας, προκειμένου να μην στηριζόμαστε κατεξοχήν στους ξένους επενδυτές.
Εκτίμησε, επίσης, ότι πρέπει να δοθούν φορολογικά κίνητρα για να κινηθούν οι ροές κεφαλαίου, οι οποίες τρέχουν συνεχώς στο Χρηματιστήριο. Πρέπει, όμως, και το Χρηματιστήριο να διευκολύνει αυτές τις ροές, κάτι που ως ενός βαθμού γίνεται, όπως σημείωσε, τα τελευταία χρόνια.
Ο ίδιος έκλεισε τη σύντομη εισήγησή του, λέγοντας ότι απαιτούνται συνεισφορές από το κράτος, δηλαδή φορολογικά μέτρα, απαιτούνται συνεισφορές από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για να γίνει το σύστημα πιο ευέλικτο, απαιτείται η συμβολή των τραπεζών, κυρίως όμως απαιτείται η καλλιέργεια ενός οικονομικού αλφαβητισμού προκειμένου να διαχυθούν περισσότερα κεφάλαια στην αγορά.
Βασιλική Λαζαράκου
«Με εξαίρεση την Ασία, η έξοδος από το χρηματιστήριο αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα»
Η συζήτηση ολοκληρώθηκε με την εισήγηση της Προέδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς κ. Λαζαράκου η οποία τόνισε ότι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για την Κεφαλαιαγορά σήμερα εντοπίζονται στη βιώσιμη χρηματοδότηση, στο πρόσωπο της τεχνολογίας, η οποία αλλάζει τελείως τα δεδομένα στις αγορές, όπως επίσης και στη συμμετοχή των ιδιωτών, η οποία τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς δεν κινείται στους επιθυμητούς δείκτες.
Η έξοδος από το Χρηματιστήριο, όπως παρατήρησε, δεν είναι ελληνικό πρόβλημα, αλλά παγκόσμιο, με εξαίρεση την Ασία. Για την έξοδο από το Χρηματιστήριο, όμως, δεν ευθύνεται το κανονιστικό πλαίσιο, αλλά ο τρόπος που λειτουργούν οι αγορές και οι απαιτήσεις για διαφάνεια, ιδίως αν σκεφθούμε ότι πάρα πολλές εταιρείες προτιμούν να είναι εκτός Χρηματιστηρίου, κάτι που τις «βοηθάει» να είναι στο απυρόβλητο. Παρόλα αυτά, κατά την ίδια, δεν παρατηρείται τέτοια τάση φυγής ώστε να δημιουργείται γενικευμένη ανησυχία.
Αναφορικά με την περίπτωση της Ελλάδας, σημείωσε ότι οι αλλαγές στην εταιρική διακυβέρνηση ήταν κάτι παραπάνω από αναγκαίες, για να αποτελέσουμε κι εμείς μέρος του παγκόσμιου χάρτη. Έπρεπε να έχουμε ένα σύγχρονο κανονιστικό πλαίσιο και ευθυγραμμισμένο με τις αρχές εταιρικής διακυβέρνησης του ΟΟΣΑ, κάτι που τελικώς έγινε. Άλλωστε, όπως σημείωσε, αυτό που θέλει ένας επενδυτής δεν είναι μόνο η τήρηση των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης, αλλά κι ένα καλό business plan το οποίο θα τον ωθήσει να επενδύσει σε αυτή την εταιρεία.
Τελικώς, υπογράμμισε ότι, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει, αρκεί όλοι οι φορείς της Κεφαλαιαγοράς να συστρατευτούν, στρατηγικά και συντονισμένα.