Με την ΑΠ 770/2023 κρίθηκε η νομιμότητα της παράστασης για υποστήριξη της κατηγορίας ζημιωθέντων στις περιουσίες τους στο έγκλημα του εμπρησμού δάσους από αμέλεια.
Σχετικές διατάξεις : Κατά τη διάταξη του άρθρου 171 παρ.3 του ΚΠΔ απόλυτη ακυρότητα, που δημιουργεί λόγο αναίρεσης της απόφασης κατά το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α’ του ίδιου ΚΠΔ, επιφέρει και η παρά το νόμο παράσταση του υποστηρίζοντος την κατηγορία στη διαδικασία του ακροατηρίου, η οποία υπάρχει όταν δεν συντρέχουν στο πρόσωπο του υποστηρίζοντος την κατηγορία οι όροι της ενεργητικής νομιμοποίησης για την παράστασή του, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 63 και 64 του ΚΠΔ ή όταν παραβιάσθηκε η διαδικασία που έπρεπε να τηρηθεί σχετικά με τον τρόπο και το χρόνο αίτησης και υποβολής της κατά το άρθρο 67 του ΚΠΔ, ο οποίος φτάνει μέχρι την έναρξη της αποδεικτικής διαδικασίας ενώπιον του πρωτοβάθμιου ποινικού δικαστηρίου.
Άλλες ελλείψεις ή πλημμέλειες, που αφορούν την παράσταση ή την εκπροσώπηση του υποστηρίζοντος την κατηγορία δεν ασκούν επιρροή στη νομιμότητα της υποστήριξης της κατηγορίας και δεν επιφέρουν απόλυτη ακυρότητα, αφού οι ελλείψεις ή οι πλημμέλειες αυτές θίγουν απλώς το συμφέρον του δικαιούχου και όχι του κατηγορουμένου ούτε πλήττουν τη δημόσια τάξη.
Περαιτέρω, την ιδιότητα του υποστηρίζοντος την κατηγορία στην ποινική διαδικασία την αποκτά, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 63, 64, 82, 84 και 87 του ΚΠΔ, εκείνος που δικαιούται κατά το αστικό δίκαιο να ζητήσει αποζημίωση ή χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη ή ψυχική οδύνη. Τέτοιο δικαίωμα, κατά τις διατάξεις των άρθρων 914 και 932 του ΑΚ, έχει όποιος (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) υπέστη άμεσα ζημία ή ηθική βλάβη από την αξιόποινη πράξη που αποδίδεται στον κατηγορούμενο και όχι αυτός που ζημιώθηκε έμμεσα από την πράξη αυτή. Δηλαδή, πρέπει η πολιτική αγωγή για αξίωση χρηματικής ικανοποίησης ή αποζημίωσης να έχει άμεση σχέση και μάλιστα αιτιώδη συνάφεια με την αξιόποινη πράξη για την οποία ο κατηγορούμενος διώχθηκε και δικάζεται, τούτο δε κρίνεται κατά τα πραγματικά περιστατικά και το νομικό χαρακτηρισμό, όπως διατυπώνονται στο κλητήριο θέσπισμα ή στο παραπεμπτικό βούλευμα και σύμφωνα με το προστατευόμενο αγαθό.
Έτσι, για να προσδιορισθεί ποιος είναι ο αμέσως ζημιούμενος και αν έχει έννομο συμφέρον και νομιμοποιείται ενεργητικά σε παράσταση για την υποστήριξη της κατηγορίας, αναζητείται ποιο είναι το συμφέρον και το έννομο αγαθό που προστατεύει η συγκεκριμένη ποινική διάταξη που παραβιάσθηκε από τον κατηγορούμενο, για την οποία δικάζεται.
Η δήλωση δε παραστάσεως του υποστηρίζοντος την κατηγορία, από το περιεχόμενο της οποίας εξαρτάται και η νομιμοποίηση αυτού, πρέπει, κατά το άρθρο 84 του ΚΠΔ, να περιέχει, με ποινή απαραδέκτου, εκτός άλλων, συνοπτική έκθεση της υπόθεσης για την οποία δηλώνεται η παράσταση και τους λόγους στους οποίους στηρίζεται το δικαίωμα του να παρασταθεί ως πολιτικώς ενάγων, δηλαδή, κατά τρόπο σαφή και πλήρη και τα περιστατικά εκείνα από τα οποία προκύπτει ο αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της αξιόποινης πράξης και της ηθικής βλάβης που αυτός υπέστη.
Το επιτρεπτό της παράστασης του πολιτικώς ενάγοντος κρίνεται από το περιεχόμενο της απαίτησης που περιέχει η δήλωσή του και από το κατηγορητήριο που διαλαμβάνει την άδικη ή τις άδικες πράξεις, ενώ η ουσιαστική βασιμότητα της αξίωσης από την αποδεικτική διαδικασία (ΑΠ 25/2021, ΑΠ 1307/2019, ΑΠ 1166/2019, ΑΠ 286/2019).
Εξάλλου στα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα των άρθρων 264 επ. του Π.Κ., έχουν ενταχθεί μόνο τα εγκλήματα εκείνα, όπου ο κίνδυνος αφορά καταρχήν στον άνθρωπο ή τις ξένες ιδιοκτησίες, ανεξαρτήτως αν διαχέεται προς τα έννομα αυτά αγαθά μέσα από προσβολές στοιχείων του περιβάλλοντος, όπως συμβαίνει στον εμπρησμό δάσους. Έτσι στο τελευταίο αυτό αδίκημα του εμπρησμού σε δάσος από αμέλεια της παρ. 3 του άρθρου 265 του Π.Κ., όπως άλλωστε και στο αντίστοιχο εκ δόλου τελούμενο έγκλημα της παρ. 1 του ιδίου άρθρου, προστατευόμενο έννομο αγαθό τυγχάνουν η ζωή, η σωματική ακεραιότητα, η ιδιοκτησία καθώς και αυτό καθεαυτό το δάσος.
Τα πιο πάνω έννομα αγαθά απειλούνται σοβαρά από την κακή χρήση της φυσικής δύναμης του πυρός, πρόκειται δε για την ανάγκη προφύλαξης του κοινωνικού συνόλου από την φωτιά, η οποία είναι ανεξάρτητη της ανάγκης προστασίας της ατομικής ιδιοκτησίας επί των εκάστοτε απειλουμένων δασικών εκτάσεων. Συνακόλουθα άμεσα ζημιωθέντες με δυνατότητα παράστασης για την υποστήριξη της κατηγορίας στο ανωτέρω αδίκημα του εμπρησμού, είναι εκείνοι για τους οποίους προέκυψε κίνδυνος στα πράγματά τους, τη ζωή τους ή την σωματική τους ακεραιότητα.
Ένδικη υπόθεση: Στην προκειμένη περίπτωση από την επισκόπηση των πρακτικών της προσβαλλόμενης απόφασης προκύπτει ότι οι Ε. Λ. του Ι., Σ. Λ. του Α., Σ. Λ. του Ε., Α. Δ. του Σ., Ε. Λ. του Μ., Χ. Π. του Γ., Κ./νος Δ. του Ε., Ε. Κ. του Ε., Ά. Β. του Γ., Ε. Δ. του Κ./νου, Δ. – Ά. Δ. του Α., Α. Μ. του Β., Χ. Τ. του Α., Χ.-Χ. Π. του Θ.., Ν. Λ. του Γ., Α. Μ. του Κ./νου, Σ. Β. του Γ., Ε. Σ. του Κ./νου, Σ. Δ. του Δ., Ε. Τ. του Σ., Π. Π. του Μ., Ι. Λ. του Γ., Α. Δ. του Κ./νου, Κ. Π. του Κ./νου, Π. Λ. του Δ., Θ. Α. του Α., Χ. Λ. του Γ., Μ. Λ. του Κ./νου, Ο. με την επωνυμία Δ.. Μ.., Δ. Π. του Π., Φ. Σ. του Σ., Τ. Ο. του Ζ., Δ. Κ. του Α., Σ. Μ. του Δ., Γ. Σ. του Π., Δ. Κ. του Δ., Ι. Κ. του Ι., Μ. Π. του Χ., Ε. Σ. του Λ., Δ. Α. του Θ.., Π. Κ. του Α., Μ. Β. του Ν., Μ. Σ. του Α., Τ. Λ. του Γ., Μ. Λ. του Ε., Ε. Σ. του Ν., Μ. Π. του Π., Χ. Λ. του Δ. και Ε. Α. του Κ./νου, επανέλαβαν ενώπιον του δευτεροβαθμίου δικαστηρίου τη δηλωθείσα πρωτοδίκως παράσταση για την υποστήριξη της κατηγορίας, επειδή, όπως επί λέξει δήλωσαν από το αποδιδόμενο στους κατηγορούμενους αδίκημα του εμπρησμού στο δάσος από αμέλεια, υπέστησαν ζημία στις ιδιοκτησίες τους και ως εκ τούτου δικαιούνται κατά τον αστικό κώδικα χρηματικής ικανοποιήσεως λόγω ηθικής βλάβης.
Οι κατηγορούμενοι – αναιρεσείοντες δια των συνηγόρων τους υπέβαλαν ένσταση αποβολής των παρισταμένων για την υποστήριξη της κατηγορίας, επικαλούμενοι κατά λέξη ότι οι δηλώσεις παράστασης για την υποστήριξη της κατηγορίας, είναι απαράδεκτες, ως αόριστες.
Το δευτεροβάθμιο δικαστήριο απέρριψε την παραπάνω ένσταση δεχόμενο επί λέξει τα ακόλουθα: “οι δηλώσεις παράστασης προς υποστήριξη της κατηγορίας των φερομένων ως εκτεθέντων σε κοινό κίνδυνο, περιέχουν την αναφορά του εκ του κατηγορητηρίου εγκλήματος του εμπρησμού σε δάσος από αμέλεια εκ μέρους των κατηγορουμένων και την επελθούσα καταστροφή σε αντικείμενα της ιδιοκτησίας τους συνεπεία της πυρκαγιάς, χωρίς να απαιτείται ειδικότερη αναφορά του αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ του εγκλήματος και της αυτονοήτου επελθούσας διακινδύνευσης των πραγμάτων ιδιοκτησίας τους και επομένως, τυγχάνουν επαρκώς ορισμένες, ώστε ο σχετικός αντίθετος ισχυρισμός των κατηγορουμένων να είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Επομένως η υποβληθείσα ένσταση των κατηγορουμένων περί απαραδέκτου των παραστάσεων προς υποστήριξη της κατηγορίας, πρέπει να απορριφθεί”.
Κρίση του Αρείου Πάγου: Με τον πρώτο λόγο αναιρέσεως και τον πρώτο πρόσθετο λόγο, οι αναιρεσείοντες πλήττουν στην προσβαλλόμενη απόφαση για πλημμέλειες από το άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. Α’ και Δ’ του ΚΠΔ, και ειδικότερα Α) για απόλυτη ακυρότητας της διαδικασίας στο ακροατήριο, λόγω παράνομης παράστασης των υποστηριζόντων την κατηγορία, με τις ειδικότερες αιτιάσεις: α) ότι παράνομα παρέστη το πρώτον, στο ακροατήριο του δευτεροβαθμίου δικαστηρίου για υποστήριξη της κατηγορίας, η Μ. Σ. του Ε., παρότι δεν είχε παραστεί με την ως άνω ιδιότητα στο Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, β) ότι δεν δηλώθηκε σε ποια πράξη αναφέρεται η παράστασή τους και ότι η ως άνω δήλωση είναι αόριστη γιατί δεν αναφέρονται τα νομιμοποιητικά έγγραφα, για την απόδειξη της ιδιοκτησίας εκάστου και γ) παρέστησαν ανεπίτρεπτα για την υποστήριξη της κατηγορίας, αφού δεν είναι άμεσα παθόντες, και Β) της έλλειψης ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας ως προς την απόρριψη της ανωτέρω ενστάσεώς τους περί αποβολής των παρισταμένων για την υποστήριξη της κατηγορίας.
Οι λόγοι αυτοί είναι αβάσιμοι αφού: α) από την επισκόπηση για τις ανάγκες του αναιρετικού ελέγχου των πρακτικών της υπ’ αρ. 103,104/2020 πρωτοβάθμιας απόφασης του Τριμελούς Πλημ/κείου Γυθείου, ύστερα από έφεση κατά της οποίας εκδόθηκε η προσβαλλόμενη με αρ. 341/2022 απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Πλημ/των Καλαμάτας, προκύπτει ότι η ως άνω διάδικος, Μ. Σ. του Ε., είχε δηλώσει παράσταση για την υποστήριξη της κατηγορίας στο Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο (βλ. σελ 4 της προαναφερόμενης απόφασης) και συνακόλουθα η σχετική αιτίαση στηρίζεται σε εσφαλμένη προϋπόθεση, β) Οι ανωτέρω δηλώσεις για την υποστήριξη της κατηγορίας, με το προαναφερθέν περιεχόμενο ότι από το αποδιδόμενο στους κατηγορούμενους αδίκημα του εμπρησμού στο δάσος από αμέλεια, υπέστησαν ζημία στις ιδιοκτησίες τους και ως εκ τούτου δικαιούνται κατά τον αστικό κώδικα χρηματικής ικανοποιήσεως λόγω ηθικής βλάβης, περιέχουν την απαιτούμενη από διάταξη του άρθρου 84 του Κ.Π.Δ., συνοπτική έκθεση της υπόθεσης για την οποία γίνονται και δεν ήταν αναγκαίο να αναφέρονται τα νομιμοποιητικά έγγραφα του καθενός για την απόδειξη της ιδιοκτησίας του, αφού η ουσιαστική βασιμότητα της αξίωσης τους κρίνεται από την αποδεικτική διαδικασία, γ) οι ανωτέρω δηλώσαντες παράσταση για την υποστήριξη της κατηγορίας νομιμοποιούνται ενεργητικά προς τούτο, ως αμέσως παθόντες, καθόσον φέρονται να υπέστησαν ζημίες στις ιδιοκτησίες τους από την αποδιδόμενη στους κατηγορούμενους πράξη.
Τέλος, το δευτεροβάθμιο δικαστήριο με τις παραδοχές του, ότι οι ανωτέρω δηλώσαντες παράσταση για την υποστήριξη της κατηγορίας, νομιμοποιούνται ενεργητικά προς τούτο και οι δηλώσεις τους είναι ορισμένες, περιέχοντας την αναφορά του εκ του κατηγορητηρίου εγκλήματος του εμπρησμού σε δάσος από αμέλεια εκ μέρους των κατηγορουμένων και την επελθούσα καταστροφή σε αντικείμενα της ιδιοκτησίας τους συνεπεία της πυρκαγιάς, με αιτιολογική επάρκεια και ορθή νομική προσέγγιση, απέρριψε την υποβληθείσα ένσταση των αναιρεσειόντων για την αποβολή των παρασταθέντων για την υποστήριξη της κατηγορίας.
* Ο κ. Δημήτριος Βαρελάς είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Διδάσκων στο Φροντιστήριο της Νομικής Βιβλιοθήκης.
Δείτε τα τμήματα προετοιμασίας για τις εξετάσεις της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών εδώ